Populacja – grupa osobników tego samego gatunku zasiedlająca ten sam obszar w danym czasie
Biocenoza – wszystkie populacje zajmujące określoną przestrzeń, czyli środowisko fizyczne
Populacje tworzące biocenozę wpływają na kształtowanie się środowiska życia organizmu, czyli biotopu.
Ekosystem – układ ekologiczny utworzony przez funkcjonujące razem - biocenozę i nieożywione środowisko.
W ekosystemach występują osobniki należące do różnych gatunków. Niektóre gatunki nie wpływają na siebie, inne pozostają we wzajemnych zależnościach. W ekosystemie można wyróżnić interakcje między osobnikami tego samego gatunku, głównie wewnątrzpopulacyjne, oraz interakcje międzygatunkowe.
Wzajemne oddziaływanie dwóch gatunków wywołuje różne skutki. Oddziaływania międzygatunkowe, w których jedna populacja nie wywiera wpływu na drugą, określa się jako obojętne.
Jeżeli jedna populacja odnosi korzyść w obecności drugiej, to ten typ interakcji określa się jako dodatni.
W przypadku niekorzystnego oddziaływania na daną populację innej populacji występuje interakcja ujemna
Interakcje wewnątrzgatunkowe lub międzygatunkowe, które prowadzą do zmniejszenia szybkości wzrostu populacji, nazywa się antagonistycznymi, interakcje przyspieszające wzrost populacji – protekcjonistycznymi
Wśród antagonistycznych interakcji wewnątrzgatunkowych, wpływających na szybkość wzrostu populacji, można wyróżnić:
1.antagonistyczne:
- autointoksykację – samozatrucie produktami przemiany materii, hamującymi wzrost populacji
- konkurencję (współzawodnictwo) - przestrzenną, pokarmową i rozrodczą. Jest to przykład walki o byt wewnątrzgatunkowej pośredniej.
- eksploatację – jest to walka o byt bezpośrednia (np. u stawonogów zjadanie jaj, larw lub mniejszych osobników własnego gatunku – kanibalizm).
2. protekcjonistyczne:
- allelokataliza, czyli wzajemne pobudzanie się osobników do rozrodu i rozwoju produktami przemiany materii, np. feromonami u nicieni (Ancylostoma, Trichinella)
- kooperacja, czyli współpraca organizmów związana z rozrodem lub niezwiązana z rozrodem
Interakcje międzygatunkowe:
neutralistyczne – populacje różnych gatunków nie oddziałują na siebie bezpośrednio np.:
- koegzystencja(współistnienie)- zwierząt drapieżnych i roślin w tym samym ekosystemie
- saprobioza – odżywianie się szczątkami martwych roślin
Mogą prowadzić do szkód obustronnych, zachodzi to w konkurencji przestrzennej i pokarmowej.
- antybioza (amensalizm) - polega na hamowaniu wzrostu populacji jednego gatunku przez wytwory przemiany materii drugiego, często już w bardzo małym stężeniu
- konkurencja– dwa osobniki ubiegają się o te same zasoby środowiska
- drapieżnictwo – osobniki jednego gatunku napadają i zjadają osobniki innego gatunku w krótkim czasie
- pasożytnictwo – związek między dwoma gatunkami o charakterze obligatoryjnym; jeden gatunek (pasożyt) jest całkowicie zależny metabolicznie od drugiego (żywiciela)
Zjawisko współżycia na określonej przestrzeni organizmów należących do różnych gatunków, które wchodzą w kontakt fizyczny, nazywa się somatoksenią.
Kontaktowi fizycznemu nie zawsze towarzyszy związek troficzny.
Formami somatoksenii są: foreza, epioikia i endoikia.
- Foreza – bierne przenoszenie przedstawicieli jednego gatunku przez osobniki drugiego
- Epioikia – osiedlanie się zwierząt lub roślin na innych organizmach
- Endoikia (inkwilinizm) – osiedlanie się jednego organizmu wewnątrz ciała innego organizmu
Komensalizm (współbiesiadnictwo) – odżywianie się pokarmem osobników innego gatunku, bez wyrządzania im szkody
Mutualizm - współżycie oparte na obustronnych korzyściach (np. wiciowce w przewodzie pokarmowym termitów).
Między organizmami znajdującymi się w ekosystemie mogą zachodzić jedynie związki sąsiedzkie, bez kontaktu fizycznego, zależności troficznych i uzależnienia metabolicznego.
Należą do nich: paroikia, synoikia i symfilia
- Paroikia – dwa różne gatunkowo organizmy przebywają w pobliżu, ale nie ma między nimi bezpośredniego kontaktu fizycznego i metabolicznego.
- Synoikia – współzamieszkiwanie dwóch gatunków w tym samym miejscu i brak zależności między nimi.
- Symfilia – wykorzystywanie przez jeden organizm wydzielin drugiego (np. wydzieliny mszyc są wykorzystywane przez mrówki), ale między nimi nie ma zależności metabolicznej
Pasożytnictwo- jest związkiem stałym lub czasowym, zmiennym ewolucyjnie, między dwoma organizmami, z których jeden (pasożyt) jest uzależniony metabolicznie od drugiego (żywiciela); żyje jego kosztem
Żywiciel stanowi dla pasożyta środowisko bytowania- mikrohabitat
Poprzez mikrohabitat pasożyt jest związany ze środowiskiem zewnętrznym- makrohabitatem
Makrohabitat- biotop lub ekosystem w którym przebywają żywiciele pasożytów
Mikrohabitat- środowisko życia pasożytów (organizm żywiciela)
Pasożyt wpływa na organizm żywiciela przez:
- działanie mechaniczne
- objadanie z pokarmu
- działanie toksyczne
- przenoszenie czynników chorobotwórczych
- wywoływanie reakcji stresowych
Między pasożytem a żywicielem występują różne związki. Biorąc pod uwagę różne kryteria, organizmy pasożytnicze można podzielić na kilka grup.
Ze względu na lokalizację pasożyty dzielimy na:
- pasożyty zewnętrzne (ektopasożyty)
- pasożyty wewnętrzne (endopasożyty)
a. pasożyty tkankowe
b. pasożyty narządów
Biorąc pod uwagę inne kryterium czasu pasożytowania danego gatunku oraz jego związek z żywicielem wyróżniamy pasożyty czasowe, okresowe i stałe.
Pasożyt czasowy- jest luźno związany z żywicielem. Kontakt z żywicielem ma miejsce w czasie pobierania pokarmu
Pasożyt okresowy- pasożytuje na żywicielu tylko w pewnych okresach cyklu życiowego
Pasożyt stały- jest to organizm który w ciągu całego swojego życia, we wszystkich stadiach rozwojowy prowadzi pasożytniczy tryb życia
Pasożytnictwo przygodne- pasożytniczy tryb życia występuje tylko w pewnych warunkach i nie ma uzależnienia pasożyta od żywiciela
Pasożytnictwo bezwarunkowe- pasożyty prowadzą pasożytniczy tryb życia w ciągu całego cyklu rozwojowego lub w jego części i występuje duże uzależnienie od żywiciela. Parazytyzm jest koniecznością życiową
Ze względu na specyficzność żywicielską pasożyta wyróżnia się ;
- pasożyty stenokseniczne (wąskie spektrum żywicieli)
- pasożyty euryskseniczne (szerokie spektrum żywicieli)
w zależności od liczby żywicieli pasożyty dzielimy na:
- monokseniczne (pasożytują na jednym gatunku)
- oligosteniczne (pasożytują na małej liczbie gatunków)
- polikseniczne (pasożytują na wielu gatunkach)
pasożyty pozostają w skomplikowanych związkach z żywicielami;
- homokseniczne- całą ontogeneza w jednym organizmie, w tym żywicielu przebiega rozmnażanie płciowe
- heterokseniczne- występują dwie grupy żywicieli
żywiciel ostateczny (definitywny)- organizm w którym pasożyt osiąga dojrzałość płciową i zdolność wytwarzania komórek płciowych
żywiciel pośredni- organizm w którym występują postacie młodociane pasożyta, zanim będą mogły odbyć swój rozwój w żywicielu ostatecznym
żywiciel przypadkowy- to taki gatunek, który nie jest zazwyczaj żywicielem danego pasożyta, lecz w bardzo sprzyjających warunkach może się tym pasożytem zarazić
żywiciel rezerwuarowy- nie jest konieczny do odbycia pełnego cyklu życiowego pasożyta
żywiciel właściwy- najczęściej i w największej liczbie występuje określony pasożyt, w różnych warunkach ekologicznych
żywiciel główny- częstość inwazji czyli ekstensywność i intensywność inwazji są największe w danych warunkach środowiskowych
żywiciel uboczny- nasilenie inwazji jest małe
żywiciel parateniczny- nie jest niezbędny do rozwoju pasożyta; w jego organizmie nie następuje rozwój pasożyta a jedynie kumuluje formy larwalne
Zarażenie przez pasożyty nazywamy inwazjami, a przez drobnoustroje infekcjami.
Ze względu na sposób zarażenia wyróżniamy:
- inwazje czynne
- inwazje bierne
Inwazja czynna – człowieka atakują pasożyty czynnie poruszające się – liczne pasożyty zewnętrzne (pluskwa, wesz, pchła, kleszcze, cerkarie przywr i larwy filariopodobne nicieni)
Inwazja bierna – najczęstsza droga przedostawania się pasożytów do organizmu człowieka:
- zarażenie alimentarne (per os) – cysty pierwotniaków, jaja, larwy robaków,
- przez kontakt bezpośredni (trofozoity rzęsistka, świerzbowiec)
- przez skórę za pośrednictwem stawonogów (malaria, śpiączka afrykańska),
- inwazja wewnątrzmaciczna (pasożyt wnika do zarodka przez łożysko np. Toxoplasma)
Drogi inwazji:
- pokarmowa (per os),
- oddechowa (inhalacyjna),
- płciowa,
- zarażenie przez skórę,
- zarażenie przez błony śluzowe,
- zarażenie przez łożysko,
- kontakt bezpośredni
Choroba inwazyjna – jest wynikiem szkodliwego oddziaływania pasożyta na organizm żywiciela. Jej przebieg zależy od wieku, kondycji i odporności żywiciela oraz gatunku pasożyta. Przebiega gwałtownie gdy pasożyt jest silnie patogenny lub przewlekle – inwazja utajona
Wrota inwazji – miejsca wnikania pasożytów (naturalne otwory: jama ustna, jama nosowa, cewka moczowa, pochwa i odbyt).
Źródła inwazji – człowiek lub zwierzę zarażone pasożytem, pokarm, woda, gleba, fekalia, ścieki, nosiciele pasożytów (gatunki rezerwuarowe) oraz różne gatunki bezkręgowców jako wektory, np. owady
W zależności od sposobu utrzymania czynników chorobotwórczych w przyrodzie wyróżnia się:
- zoonozy bezpośrednie – mogą być utrzymane przez 1 gatunek kręgowców,
- cyklozoonozy – utrzymanie czynników chorobotwórczych w przyrodzie jest możliwe przy udziale więcej niż jednego kręgowca,
- metazoonozy – w utrzymaniu czynników chorobotwórczych uczestniczy kręgowiec i bezkręgowiec,
- saprozoonozy – krążenie czynnika zależy od nieożywionego rezerwuaru lub miejsca rozwoju oraz od kręgowca
Antropozoonozy (choroby odzwierzęce) – inwazje, w których pasożyty są przenoszone ze zwierząt do człowieka.
Zooantroponozy – inwazje, w których pasożyty z reguły są przenoszone z jednego na drugiego człowieka, ale mogą być również przenoszone na zwierzęta.
Amfiksenozy – zoonozy, w których czynniki chorobotwórcze są przenoszone z człowieka na niższe kręgowce i odwrotnie
Pasożyt i żywiciel tworzą bardzo swoisty antagonistyczny układ, którego cechą jest wzajemne oddziaływanie pasożyta na żywiciela i żywiciela na pasożyta. Odpowiedzią żywiciela na oddziaływanie pasożyta są reakcje odpornościowe.
Wyróżniamy dwa zasadnicze rodzaje odporności:
- odporność naturalną (wrodzoną, fizjologiczną, komórkowa, humoralna),
-...
pietrucha.e