Zapalenie jelita slepego i okreznicy u koni.pdf

KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

prof. dr hab. Józef Nicpoń , dr n. wet. Katarzyna Mróz, dr n. wet. Jakub Nicpoń*

Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

*Katedra i Klinika Chirurgii Wydziału Medycyny Weterynaryjnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

jelita ślepego

i okrężnicy u koni

Nowe spojrzenie

EQUINE TYPHLOCOLITIS – A NEW OUTLOOK

Streszczenie

Problematyka kolek i biegunek u koni

w praktyce lekarza weterynarii zawsze

pozostawia wiele pytań. Leczenie obja-

wowe zwierzęcia z objawami ostrej bie-

gunki nie zawsze przynosi oczekiwane

efekty, a w wielu przypadkach kończy

się zejściem śmiertelnym, co odbierane

jest często jako porażka zawodowa.

D EFINICJA

Ostre zapalenie okrężnicy i jelita śle-

pego u koni, cechujące się najczęściej

ostrym lub nadostrym przebiegiem

o dużej śmiertelności, ma zazwyczaj

charakter zapalenia nieżytowo-krwo-

tocznego, wielokrotnie z cechami mar-

twicy jelit. W takiej formie po raz pierw-

szy zostało opisane już w 1963 roku jako

colitis X (1, 2). Mimo powszechnego sto-

sowania tego terminu z uwagi na poli-

etiologiczny charakter i zróżnicowany

przebieg schorzenie to ma wiele nazw.

Oprócz klasycznie opisywanego ostre-

go zaplenia jelita ślepego i okrężnicy

( typhlocolitis acuta ), czyli colitis X , bywa

określane jako: idiopatyczne typhloco-

litis , shock colitis syndrom , acutes colitis

syndrom , shock-colon , exhaustions shock ,

post-stress-diarrhoe czy equine interstinale

clostridiosis (3). W znaczeniu klinicznym

terminy te w pewnym stopniu ukazują

problematyczność rozpoznania i lecze-

nia. Colitis X może mieć cechy zapalenia

tylko jelita ślepego lub tylko okrężni-

cy (z czego dotyczy głównie okrężni-

cy wstępującej – colon ascendens ), ale

zazwyczaj zmiany pojawiają się w obu

odcinkach jelita grubego, możliwe jest

także zapalenie jelita cienkiego. Dla le-

karzy ogromne znaczenie ma diagno-

styka różnicowa z ostro przebiegającą

salmonellozą, która w wielu przypad-

kach też ma charakter ostrego zapalenia

jelita ślepego i okrężnicy ( salmonellosis-

typhlocolitis ) oraz z ostrym typhlocoli-

tis w przebiegu masywnej inwazji larw

z rodziny małych słupkowców ( Cyatho-

stomiasis-typhlocolitis ). Ostatnio w gru-

pie schorzeń zapalnych jelita ślepego

i okrężnicy wymienia się także PHF –

Potomac Horse Fever ( Erlichia risticii ), któ-

ra nie występuje w Europie, ale z uwa-

gi na międzynarodowy transport koni

musi być także uwzględniana. Zalicza-

jąc też alimentarno-toksyczne zapale-

nie jelita ślepego i okrężnicy, wszystkie

te schorzenia obejmowane są jednym

wspólnym terminem i rozumiane jako

typhlocolitis (1, 4).

W YSTĘPOWANIE

Problem biegunek i innych objawów klinicz-

nych jest bardzo skomplikowany, ponieważ

zapalenie okrężnicy i jelita ślepego u koni

może być wywołane przez różnorodne czyn-

niki. Są wśród nich przyczyny bakteryjne

i toksyczne, ale także czynniki stresowe.

Ostre zapalenie jelita ślepego i okrężnicy

nazywane jest często colitis X . W tej cho-

robie o ostrym lub nadostrym przebiegu,

charakteryzującej się występowaniem wod-

nistej biegunki i bardzo wysoką śmiertel-

nością, najczęściej stwierdza się objawy

wstrząsu hipowolemicznego. W artykule

zebrano wiadomości dotyczące etiologii

i terapii ostrego typhlocolitis .

Słowa kluczowe

I ETIOPATOGENEZA

Choroba ta do niedawna była trakto-

wana jako występująca sporadycznie.

W ostatnich latach notuje się wzrost

zachorowań, a wskaźnik śmiertelności

wynosi ponad 70% (2, 5). Dlatego tak

istotne wydaje się szczegółowe opra-

cowanie wytycznych dla postępowania

diagnostyczno-terapeutycznego. Uzna-

wana jest za niezaraźliwą, jednak nie

zostało to w pełni potwierdzone, po-

nieważ toksynotwórcze bakterie z ro-

dzaju Clostridium izolowane od koni

z colitis X, stwierdzano także na ścia-

nach boksów, narzędziach stajennych,

w sianie, słomie, podajnikach wody

i pokarmu (6, 7). Występowanie ostre-

go zapalenia jelita ślepego i okrężnicy

nie wykazuje jakiejkolwiek rejonizacji,

może pojawiać się o każdej porze roku,

choć najczęściej przypadki zachorowań

odnotowuje się w okresie zimowym.

Nie wykazano jakichkolwiek predys-

pozycji związanych z płcią, gdyż cho-

rują zarówno klacze, jak i ogiery oraz

zapalenie jelita ślepego i okrężnicy, koń

Abstract

The problem of diarrhea with additional

clinical symptoms is very complicated.

This is due to the fact that equine typh-

locolitis may be caused by a wide varie-

ty of bacterial and toxicological agents

or through a stress factors. Equine acute

typhlocolitis is also commonly referred

to as colitis X. It is an acute or sub-acu-

te, polyethiologic, usually fatal disease

characterized by a watery diarrhea and

most of the usual accompanying symp-

toms of hypovolemic shock. In this article,

we present a new outlook on the topic,

as well as the principles of etiology and

therapy of acute forms of typhlocolitis.

Key words

typhlocolitis, horse

CZERWIEC • 6/2009

www.weterynaria.elamed.pl

Zapalenie

WETERYNARIA W PRAKTYCE

KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE

wałachy. Uznaje się, że colitis X jest bar-

dziej charakterystyczne dla koni doro-

słych w wieku powyżej 7 lat, a zapale-

nie jelita ślepego i okrężnicy wywołane

przez Salmonella sp. dotyczy najczęściej

młodych koni do 3. roku życia (3).

Za predysponowane do wystąpienia

ostrego TC uznaje się konie hospitali-

zowane, a w szczególności leczone chi-

rurgicznie. Najczęściej colitis X pojawia

się jako choroba wtórna po zabiegach

operacyjnych przewodu pokarmowe-

go, ale też po interwencji chirurgicz-

nej niezwiązanej z przewodem pokar-

mowym. Dużo częściej stwierdzano też

przypadki TC u koni z objawami mo-

rzyskowymi leczonych farmakologicz-

nie, w tym z zastosowaniem antybioty-

ków. Leczenie szpitalne nie jest jednak

traktowane jako jednoznaczny czynnik

predysponujący do występowania coli-

tis X , ponieważ taka sama częstotliwość

zachorowań notowana jest w warun-

kach typowej hodowli zarówno w staj-

ni, jak i na wybiegach (3, 8). Obecnie

za czynniki kluczowe w wystąpieniu

ostrego TC uważa się bodźce stresowe.

Zalicza się do nich: transport i zmiany

miejsca pobytu, przeciążenie (praca, in-

tensywne treningi, wyścigi), nagłe zmia-

ny paszy i głodówkę oraz błędy żywie-

niowe. Ponadto, wymienione wcześniej:

leczenie szpitalne, zabiegi chirurgiczne

i znieczulenie ogólne (1, 6, 16). Czynni-

ki stresowe i antybiotykoterapia trakto-

wane są jako podstawowe w zachwianiu

prawidłowych warunków mikroflory

jelitowej, co w konsekwencji prowa-

dzi do dysbakteriozy i do zaburzeń je-

litowych. Antybiotykoterapia w wielu

przypadkach jest pierwotną przyczy-

ną dysbakteriozy i rozwoju choroby

z pełnym obrazem klinicznym (9, 10).

W rozumieniu klinicznym często opi-

sywane są biegunki indukowane anty-

biotykoterapią. U koni szczególną rolę

w patogenezie takich schorzeń odgry-

wają: linkomycyna, klindamycyna, gen-

tamycyna i erytromycyna, a także oksy-

tetracyklina. Opisywano też przypadki

TC po podawaniu sulfonamidów po-

tencjonowanych trimetoprimem oraz

po terapii z zastosowaniem ﬂ uorochi-

nolonów (enroﬂ oksacyna) (11, 9).

Zjawisko dysbakteriozy odgrywa

istotne znaczenie w rozwoju objawów

chorobowych ostrego zapalenia jelita

ślepego i okrężnicy, ponieważ zachwia-

nie naturalnej równowagi pomiędzy ﬁ -

zjologiczną mikroﬂ orą jelit a jelitowymi

mechanizmami odpornościowymi jest

ze sobą ściśle powiązane. W patogene-

zie ostrego TC coraz częściej zwraca się

uwagę na zjawisko oporności koloniza-

cyjnej, która z różnych przyczyn ulega

osłabieniu. Mechanizmy wpływające

na oporność kolonizacyjną są efektem

korelacji pomiędzy ﬁ zjologiczną mikro-

ﬂ orą jelit a enterocytami. Swoisty dla

błon śluzowych układ odpornościowy

GALT ( gut associated lymphoid tissue ),

element tkanki limfatycznej związanej

z błonami śluzowymi (MALT – mu-

cosa associated lymphoid tissue ) również

decyduje o istnieniu zjawiska oporno-

ści kolonizacyjnej. Dysbioza spowodo-

wana zbyt długim głodzeniem i inny-

mi czynnikami stresowymi powoduje

przełamanie oporności kolonizacyjnej

i otwiera możliwości zasiedlania jelit

przez bakterie chorobotwórcze, co pro-

wadzi do zaburzeń czynnościowych

w obrębie jelita ślepego i okrężnicy

(6). Naturalnie izolowane nietoksyczne

szczepy E. coli i inne bakterie w takich

sytuacjach zastępowane są przez endo-

i egzotoksynotwórcze szczepy innych

drobnoustrojów, w tym Clostridium sp .

(13). Badania wskazują, że Clostridium

difﬁ cile izolowane jest zarówno od koni

zdrowych, jak i chorych. Dużo częściej

od chorych koni w kale izolowano tak-

że szczepy Cl. perfringens . Clostridium

difﬁ cile o cechach nietoksynotwórczych

najprawdopodobniej wykazuje działa-

nia pośrednie dla zasiedlenia jelit przez

toksynogenne szczepy Cl. difﬁ cile i β 2 -

toksynotwórcze oraz enterotoksyczne

szczepy Cl. perfringens (6, 12).

O BJAWY KLINICZNE

Obraz kliniczny może być zróżnicowa-

ny i przedstawiać bardzo zmienne ob-

jawy, co wynika z faktu, że proces za-

palny może dotyczyć nie tylko błony

śluzowej jelit, ale całej ściany, co decy-

duje o różnym stopniu nasilenia zmian

klinicznych i ma rozstrzygające zna-

czenie w rokowaniu. U większości koni

w krótkim czasie dochodzi do biegunki

i znacznej utraty płynów, co jest efek-

tem objawów wstrząsu hipowolemicz-

nego (7, 11).

Klasyczne ostre typhlocolitis cechuje

się ostrym początkiem choroby i szyb-

kim pogorszeniem stanu ogólnego. Koń

jest apatyczny, osowiały, stoi z opusz-

czoną głową, a czasami próbuje się

pokładać, co może sugerować bóle

kolkowe, jednak nie jest to objaw pa-

tognomiczny dla colitis X . Objawy bie-

gunkowe pojawiają się po krótkim okre-

sie apatii i braku apetytu – zwykle jest

to częste oddawanie papkowatego lub

w pełni wodnistego kału, a w pojedyn-

czych przypadkach w kale może być

widoczna także krew (ryc. 1). Oprócz

wymienionych objawów stwierdza się

wyraźnie przyspieszone tętno, które

jest słabo wyczuwalne, silnie zaczer-

wienione błony śluzowe, wydłużony

czas wypełniania kapilar i zwiększoną

częstotliwość oddechów. W zależności

od stopnia nasilenia procesu choro-

bowego wszystkie te parametry mogą

w stopniu małym do znacznego od-

biegać od wartości referencyjnych. Za-

zwyczaj konie dotknięte TC nie wy-

kazują wzrostu temperatury. Wyższa

temperatura odpowiada raczej obrazo-

wi salmonellozy (1, 3, 4, 5). Postępu-

jący w krótkim czasie przebieg choro-

by o klinicznych cechach wstrząsu jest

niekorzystny prognostycznie i w wielu

przypadkach kończy się zejściem śmier-

telnym bez postawienia konkretnego

rozpoznania. U koni z ciężkimi obja-

wami wstrząsu tętno wzrasta do 80/min

i powyżej, błony śluzowe są bardzo

mocno zaczerwienione, a nawet zasi-

nione, a czas wypełniania kapilar wy-

dłuża się do ponad 6 sekund. Widocz-

ne są problemy oddechowe o cechach

tachypnoe . Nadostre typhlocolitis może

przebiegać bardzo gwałtownie, w spo-

sób wręcz galopujący i nawet w przecią-

gu kilku godzin prowadzić do śmierci.

Hodowcy, którzy nie zauważali żadnych

objawów chorobowych, znajdują konia

leżącego w agonii lub nawet martwego.

Najczęściej konie umierają jeszcze przed

wystąpieniem biegunki, która mogłaby

być rozpoznana przed badaniem lekar-

skim. Nagłe przypadki śmiertelne naj-

częściej dają podejrzenie zatrucia, ale

należy również pamiętać, że przyczyną

śmierci mogło być galopujące, nado-

stre TC (6, 9).

P LAN BADANIA KLINICZNEGO .

CZERWIEC • 6/2009

www.weterynaria.elamed.pl

C O NALEŻY UWZGLĘDNIĆ ?

Ogólne badanie kliniczne poprzedzone

wywiadem pozwala odróżnić biegunkę

ze strony jelit cienkich od biegunki je-

lita grubego i ułatwia uzyskanie warto-

ściowych informacji o stopniu nasilenia

choroby oraz możliwościach leczenia.

Oprócz klasycznej oceny utrzymania,

kondycji, zachowania, częstości odde-

chów i temperatury ciała, bardzo istotna

jest ocena tętna, błon śluzowych i wy-

pełnienia kapilar. Zamiany tych para-

metrów klinicznych często są charak-

terystyczne dla wstrząsu. Temperatura

powierzchni ciała, najczęściej w okoli-

cach uszu i dystalnych odcinków koń-

czyn, jest wyraźnie obniżona, co świad-

czy o centralizacji krążenia w sytuacji

narastającej hipowolemii (3, 7).

W diagnostyce colitis X , podobnie jak

w innych schorzeniach jelitowych, za-

lecane jest badanie rektalne, pozwa-

lające wykluczyć inne choroby, takie

jak niedrożność okrężnicy, jelita ślepe-

go czy wzdęcie jelit ślepych. Znacznie

KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

nasilone zmiany zapalne ściany jelit,

w niektórych przypadkach także mar-

twicze, mogą być przyczyną bardzo sil-

nych objawów morzyskowych. Nagła

kolka w połączeniu z obrzękiem ściany

jelit może dawać podejrzenie skrętu je-

lit. Wskazane jest zatem badanie USG,

które może być wykonywane przez po-

włoki brzuszne, jak również transrek-

talnie. W badaniu rektalnym w jelicie

ślepym i okrężnicy wstępującej stwier-

dza się wysokiego stopnia obrzęk ścia-

ny. Wyraźnie wyczuwalna jest zmia-

na konsystencji treści jelitowej, która

w tym przypadku ma charakter płynny.

W niektórych przypadkach dochodzi

do wrzodziejącego martwicowego za-

palenia okrężnicy, które jest trudno roz-

poznawalne. Pole uszkodzeń śluzówki

może być bardzo małe, ale w następstwie

tych zmian rozwijają się ciężkie objawy

wstrząsu endotoksycznego i hipowole-

micznego oraz wyraźne odwodnienie.

U takich koni w kale czasami makro-

skopowo widoczna jest krew, która po-

zwala podejrzewać znaczne uszkodze-

nie ściany jelit, a nawet jego pęknięcie.

W takich sytuacjach można spodzie-

wać się także zapalenia otrzewnej i gro-

madzenia się w jamie brzusznej płynnej

treści jelitowej, co można zdiagnozować

poprzez USG lub punkcję jamy otrzew-

nowej. W razie problemów diagno-

stycznych w badaniu rektalnym palpa-

cyjnym i USG rozważa się laparotomię

diagnostyczną. Wykonanie punkcji jeli-

ta ślepego w przypadkach stwierdzenia

obrzęku jego ściany i płynnej zawarto-

ści w świetle pozwala na wyizolowanie

toksynotwórczych szczepów bakterii

i ustalenie wrażliwości na antybiotyki,

co w przypadkach leczenia ostrych bie-

gunek ma istotne znaczenie (3-6).

W celu diagnostyki różnicowej ostre-

go TC i innych chorób jelita ślepego

i okrężnicy, oprócz drobnych różnic

w badaniu klinicznym, zaleca się stan-

dardowe badania laboratoryjne krwi

obwodowej. Wśród parametrów będą-

cych wskaźnikami istotnymi diagno-

stycznie wymienia się:

• hematokryt (HCT). Na początku

stwierdza się nieznaczny wzrost HCT,

ponieważ organizm podejmuje próby

kompensacji strat. HCT wzrasta

jednak często do wartości powyżej

0,6 l/l, a w wielu przypadkach nawet

do 0,8 l/l. Utrata płynów w przebie-

gu biegunki może być tak znaczna,

że czasami niemożliwa jest nawet

substytucja płynów drogą dożylną;

• leukocyty (WBC). Jest to bardzo waż-

ny parametr w diagnostyce ostrego

TC, uznawany za wskaźnik progno-

styczny. W przebiegu ostrego TC od-

notowuje się postępującą leukopenię.

Jeśli u koni, u których objawy kli-

niczne nie są jeszcze silnie wyrażone,

a już stwierdza się leukopenię, trzeba

podejrzewać ostre TC. Wartości

WBC w granicach 3,0-1,5 G/l wy-

magają specyﬁ cznego postępowania,

ale jeśli spadek leukocytów postępuje

dalej i stwierdza się wartości poni-

żej 1,0 G/l, to rokowania są bardzo

ostrożne i niekorzystne, a szanse

na przeżycie mocno wątpliwe;

• białko całkowite (b.c.). Stężenie białka

całkowitego (b.c.) w osoczu początko-

wo wzrasta wraz ze wzrostem HCT

(80-90 g/l), ale długotrwała biegunka

i znaczne uszkodzenie śluzówki po-

wodują w krótkim czasie utratę białka

przez ścianę jelit (w ciężkich przypad-

kach także przez nerki). W dalszym

przebiegu choroby, już po ok. 5-7 go-

dzinach od wystąpienia biegunki,

dochodzi do utraty białka. Proble-

matyczna jest zawartość b.c. poniżej

35 g/l w osoczu, która powoduje

zaburzenia ciśnienia onkotycznego

krwi i wymaga ograniczenia płynote-

rapii. Gwałtownie postępujący spadek

protein w osoczu jest niekorzystnym

wskaźnikiem prognostycznym;

• mleczany – ich stężenie w osoczu po-

wyżej 4 mmol/l wskazuje na znaczne

uszkodzenia ściany jelit; dlatego ten

parametr uznawany jest za wskaźnik

zaburzeń ﬁ zjologicznych i anatomicz-

nych ściany jelitowej. W przypadkach,

gdzie rokowania są niekorzystne,

można spodziewać się wzrostu mle-

czanów nawet powyżej 20 mmol/l;

• RKZ (równowaga kwasowo-za-

sadowa) – wymaga oceny typo-

wych parametrów. Pomiary wartości

pH i HCO 3 - są szczególnie wskazane,

gdy wśród objawów klinicznych

stwierdza się tachykardię i tachypnoe .

W ciężkich przypadkach typhlocolitis

stwierdza się również ciężką kwasicę

metaboliczną, która nie może już być

kompensowana poprzez zwiększone

wydychanie CO 2 ;

• gospodarka wodno-elektrolitowa – jej

ocena jest wymagana zasadniczo przy

wszelkich chorobach z objawami bie-

gunki. Odwodnienie, które najczęściej

ma charakter średniego lub znacznego

stopnia, wymaga również określenia

poziomu elektrolitów. Skorelowa-

ne jest zazwyczaj z deﬁ cytem NaCl

(Na < 125 mEq/l), ale oprócz oceny

stężenia sodu i chlorków należy też

określać stężenia potasu, wapnia

i magnezu, ponieważ deficyty tych

elektrolitów również powinny być

wyrównywane w czasie płynoterapii

(2, 7).

Dalsze badania laboratoryjne krwi

traktowane są jako szczegółowa diagno-

styka trudnych przypadków. Zwraca się

tu uwagę na ocenę rozmazu, gdzie dege-

neratywne przesunięcie w lewo ma zna-

czenie prognostycznie niekorzystne,

a występowanie eozynofilii sugeruje

pierwotne tło pasożytnicze lub reak-

cje alergiczne. Wykonywane niekiedy

elektroforeza białek, ocena parame-

trów czynnościowych nerek (mocznik,

kreatynina) w ciężkich przypadkach

TC mogą decydować o próbach podję-

cia terapii lub jej zaniechaniu.

W przebiegu biegunki zaleca się także

badanie kału w celu wyjaśnienia czyn-

ników infekcyjnych jako przyczyn TC.

Należy wykonać badania mikrobiolo-

giczne ( Salmonella, Clostridium, Myco-

bacterium , grzyby) i parazytologiczne

( Strongyloides sp .), które mają istotne

znaczenie diagnostyczne, ale również

decydujące w leczeniu.

D IAGNOSTYKA RÓŻNICOWA

W rozpoznaniu najistotniejsze jest wy-

kluczenie ostrego i nadostrego zapale-

nia jelit wywołanych przez Salmonella

sp . Salmonelloza może wykazywać bar-

dzo podobne objawy kliniczne, charak-

terystyczne jest występowanie wyso-

kiej gorączki (40-41°C) jeszcze przed

pojawieniem się biegunki. Ponadto na-

leży mieć na uwadze, że salmonelloza

obejmuje najczęściej równocześnie je-

lito cienkie i grube, co wiąże się z dużo

bardziej wyrażonymi objawami kolko-

wymi. Kilkukrotne badania kału w od-

stępach 24-godzinnych są wymagane

dla wykluczenia lub potwierdzenia sal-

monellozy, ponieważ siewstwo z ka-

łem nie jest stałe (4, 5, 6). Uwzględnie-

nie ostrego typhlocolitis spowodowanego

przez larwy słupkowców mniejszych

( Cyathostomiasis typhlocolitis ) w roz-

poznaniu różnicowym jest wymagane

szczególnie u koni w młodym wieku,

które nie były hospitalizowane. W tych

przypadkach parazytologiczne badanie

kału ma istotne znaczenie diagnostycz-

ne. W naszym klimacie należy również

pamiętać o podobieństwie objawów kli-

nicznych w przebiegu colitis X i w ali-

mentarnotoksycznym zapaleniu jelita

ślepego i okrężnicy wywołanym przez

spożywanie liści i kwiatów pseudoaka-

cji, nazywanych przez wielu akacjami

( Robinie sp .) (ryc. 1).

M OŻLIWOŚCI TERAPII

Wysoka śmiertelność w przebiegu co-

litis X wyzwala poszukiwania nowych

rozwiązań. Z klinicznego punktu widze-

nia bardzo istotne jest jak najwcześniej-

sze rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia

CZERWIEC • 6/2009

www.weterynaria.elamed.pl

KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

jeszcze przed wystąpieniem biegunki.

Określane jest to mianem wczesnej te-

rapii w stadium prodromalnym. Na tym

etapie zalecane jest podawanie glikokor-

tykosteroidów, co ma na celu zahamo-

wanie procesu zapalnego i postępującej

neutropenii oraz przywrócenie apety-

tu. Zalecany jest prednizolon (1 mg/kg)

w iniekcjach dożylnych jako jednorazo-

wa dawka lub trzykrotne podanie w od-

stępach 3-4 h.

W stadium prodromalnym zaleca się

także preparaty absorbujące endotoksy-

ny. Korzystne jest stosowanie siarczanu

polimyksyny B w dużo mniejszym stęże-

niu niż typowym dla antybiotykoterapii

(1000 U/kg do 5000 U/kg m.c. i.v. w 1 li-

trze roztworu NaCl, w odstępach 6 go-

dzin). Jest to lek z grupy polimyksyn

(polimyksyna B, kolistyna), obecnie po-

wracających w terapii, szczególnie bak-

terii opornych na klasyczne antybiotyki.

Stosowanie ich u dorosłych koni wy-

nika z ograniczonych możliwości za-

stosowania preparatów immunizują-

cych koncentratów surowic o działaniu

hiperimmunizacyjnym, które są bar-

dzo drogie. Terapia z zastosowaniem

polimyksyny B jest sensowna przede

wszystkim w pierwszych 2-3 dniach

choroby (2, 3).

Stosowanie megluminianu ﬂ uniksyny

(Finadyne ® , Flunimeg ® ) w dawkach 25-

0,5 mg/kg w odstępach 6-12 h, ewen-

tualnie w kombinacji z pentokstyﬁ li-

ną 8 mg/kg, zaleca się w przypadkach

koni, które nie otrzymały we wczesnym

etapie glikokortykostreoidów. Pentok-

syﬁ lina jest lekiem z metyloksantyn,

rozszerzającym obwodowe naczynia

krwionośne, co zwiększa łożysko na-

czyniowe i w trakcie płynoterapii umoż-

liwia skrócenie czasu wyrównywa-

nia strat wodno-elektrolitowych. Poza

tym, poprawiając krążenie mózgowe,

ułatwia lepszą kontrolę procesów me-

tabolicznych. Zastosowanie pentoksy-

ﬁ liny ma też na celu poprawę funkcjo-

nowania naczyń jelitowych, co ułatwia

eliminację endotoksyn i ogranicza ryzy-

ko zakrzepów. Wyrównana równowaga

wodno-elektrolitowa umożliwia wielo-

krotne podawanie takiej kombinacji le-

ków w przebiegu choroby.

Terapia pacjentów z biegun-

ką w przebiegu typhlocolitis wymaga

przede wszystkim płynoterapii, co jest

najważniejszym elementem, z uwa-

gi na konieczność wyrównania rów-

nowagi wodno-elektrolitowej u konia

odwodnionego (z objawami wstrzą-

su hipowolemicznego lub konia z ry-

zykiem wstrząsu) i później na pokry-

cie dalszych strat płynów. W każdym

przypadku należy odpowiednio dopa-

sować płyny, zależnie od strat w zakre-

sie wody, elektrolitów, białek osocza

czy nawet elementów morfotycznych

krwi. W tym wszystkim istotny jest,

poza dokładną znajomością równowa-

gi wodno-elektrolitowej w organizmie,

rozkład płynów w przestrzeniach we-

wnątrz- i pozakomórkowych. Należy

pamiętać, że 60% masy ciała dorosłe-

go konia to woda (w organizmie nowo-

rodków 70-75%, tak więc w organizmie

500 kg konia mamy ok. 300 kg wody.

Wartość zachowawcza dla utrzymania

równowagi wodno-elektrolitowej wy-

nosi ok. 60 ml/kg/dzień dla dorosłe-

go konia, a dla źrebiąt – 70-80 ml/kg/

/dzień [koń 500 kg – ok. 30 litrów]).

U każdego pacjenta w stanie wstrzą-

su hipowolemicznego wymagana jest

natychmiastowa ocena odwodnienia

i jak najszybsze uzupełnienie płynów

w celu wyrównania i usprawnienia

układu krążenia. Początkowo objętość

przetaczanych płynów izotonicznych

we wstrząsie hipowolemicznym jest

większa i wynosi maksymalnie 90 ml/

kg m.c. konia. Istnieje inna opcja szyb-

kiego nawadniania. Natychmiastowo

można podać hipertoniczny roztwór

NaCl (do 4 ml/kg przez 10 min) (ok.

2 litrów 7,2% NaCl), wyprzedzając pły-

noterapię dużymi ilościami mniej wię-

cej o godzinę. Dopiero po godzinie,

po ocenie stopnia odwodnienia, można

zastosować płyn Ringera z mleczanami

(10-40 ml/kg/h) lub inny (2, 3).

W leczeniu ostrych biegunek nie na-

leży pomijać utraty białek odpowie-

dzialnych za prawidłowe ciśnienie kolo-

idoosmotyczne osocza, szczególnie gdy

wyniki badań laboratoryjnych wskazują

na utratę protein < 40 g/l. Obecnie coraz

częściej zalecane jest stosowanie HAES

(HES – hydroksyetyloskrobia, najczę-

ściej 10%, dawka początkowa 2 l/100 kg)

lub innych preparatów o charakterze

zastępczym. Tzw. plasma-expander

(roztwory 20-procentowe albumin lub

polisacharydów o bardzo wysokim ci-

śnieniu onkotycznym – roztwory żela-

tyny lub dekstrany) stosowane są pod

stałą kontrolą, ponieważ mogą powodo-

wać agregację płytek i prowadzić do ob-

jawów zakrzepowo-zatorowych z uwagi

na wysoką masę cząsteczkową. Niekie-

dy, przy braku dostępności roztworów

koloidalnych przetacza się osocze lub

nawet koncentraty krwi pełnej, co rów-

nież pozwala wyrównać hemostazę (3).

W celu uzupełnienia deﬁ cytów ener-

getycznych można podawać roztwory

glukozy oraz płyny wieloskładnikowe

(Duphalyte ® ).

Straty elektrolitów należy wyrówny-

wać ostrożnie, ponieważ niektóre z nich

ciężko oszacować. Potas, ponieważ jest

to kation wewnątrzkomórkowy, musi

być dopasowany do zapotrzebowa-

nia i utraty. Najczęściej jest suplemen-

towany w przypadkach kilkudniowej

głodówki i gdy w badaniach labora-

toryjnych stężenie K + wynosi poniżej

3 mEq/l. Podaje się 15% KCL w płynie

Ringera (maksymalnie 40 mEq/l w koń-

cowym stężeniu i maksymalnie 0,5 mg/

/kg/godz.). Wapń najczęściej uzupełnia-

my przez glukonian wapnia 23% w ilości

1-2 mg/kg/h (1 mg glukonianu wapnia

= 4,5 mEq Ca). Ponad 70% koni z coli-

tis X wykazuje poważne zaburzenia po-

ziomu magnezu, a hipomagnezemia

pojawia się najczęściej razem z hipoka-

liemią i hipokalcemią. Stały wlew siar-

czanu magnezu w ilości ok. 6 mg/kg/

/godz. (1 mg MgS0 4 = 8,1 mEq Mg) po-

krywa zapotrzebowanie dorosłego ko-

nia. Terapia płynami powinna być ko-

rygowana także pod kątem równowagi

kwasowo-zasadowej. Przy przedłużają-

cej się biegunce i kwasicy przy normal-

nej luce anionowej najczęściej uzupeł-

nia się także niedobór wodorowęglanów

poprzez zastosowanie roztworu Natrium

bicarbonicum.

Koniom wykazującym apetyt regu-

larnie i w odpowiednio dopasowanych

ilościach należy podawać wodę oraz

karmić. Podaje się zazwyczaj słomę,

rzadziej siano (nie za miękkie i w ogra-

niczonych ilościach), ale w miarę czę-

sto. W takich przypadkach zaleca się

podawanie elektrolitów również drogą

pokarmową.

Antybiotykoterapia w przypadkach

ostrego TC pozostaje stale niewyja-

śnionym zagadnieniem. Oprócz wymie-

nionej wcześniej polimyksyny B, jedy-

nie stosowanie metronidazolu wydaje

się mieć korzystne znaczenie w tera-

pii (25 mg/kg co 6 h). Inne antybio-

tyki wprowadza się w wyjątkowych

przypadkach pogłębiającej się neutro-

penii (15).

Wśród alternatywnych form terapii

należy wymienić możliwość wykona-

nia laparotomii, enterotomii i opróżnie-

nia światła jelita ślepego z patologicznie

zmienionej treści. Również próby stoso-

wania leków bezpośrednio do objętych

zapaleniem odcinków jelit nadal pozo-

stają leczeniem alternatywnym. Poda-

wanie heparyny ma ograniczać ryzyko

zakrzepów i wystąpienia ostrego/na-

dostrego DIC, jednak skuteczność ta-

kiej terapii nie jest jeszcze potwierdzo-

na. Coraz częściej rozważa się rutynowe

wprowadzanie probiotyków w schema-

ty leczenia TC, ponieważ ich stosowa-

nie proﬁ laktyczne wykazuje korzystne

efekty (15).

CZERWIEC • 6/2009

www.weterynaria.elamed.pl

WETERYNARIA W PRAKTYCE

KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE

P ROFILAKTYKA I PREWENCJA

Z uwagi na polietiologiczny charakter

colitis X , trudności diagnostyczne oraz

wysoki wskaźnik śmiertelności coraz

częściej nad możliwości terapii wysu-

wają się zagadnienia dotyczące proﬁ lak-

tyki i prewencji. Mimo że ostre TC nie

jest traktowane jako choroba zaraźliwa,

to izolacja toksynotwórczych szczepów

bakterii z kału, ale także ze ścian bok-

sów, narzędzi stajennych, poideł i kar-

mideł, wymusza niejako konieczność

izolacji każdego konia z objawami ostrej

biegunki. Ryzyko zakażenia koni po-

przez bezpośredni kontakt nadal pozo-

staje pod znakiem zapytania, ale w ta-

kich przypadkach, podejrzewając często

salmonellozę, izolacja jest jak najbar-

dziej wskazana. Współudział bakterii

Clostridium sp. w etiologii colitis X decy-

duje również o konieczności regularnych

dezynfekcji stajni i utrzymania czystości

chirurgicznej w warunkach sali opera-

cyjnych i boksów pooperacyjnych.

W szeroko rozumianej proﬁ laktyce

wymienia się przede wszystkim mini-

malizację czynników stresowych. W tym

celu zaleca się skrócenie przerw w diecie

głodowej dla okresów okołooperacyj-

nych i utrzymanie prawidłowego żywie-

nia w stajni bez wprowadzania nagłych

zmian, optymalizację warunków trans-

portu oraz stosowanie wskazanych an-

tybiotyków o jak najmniejszym ryzyku

działań ubocznych (7, 13).

Podawanie prebiotyków i probiotyków

wydaje się być alternatywą dla innych

form leczenia oraz istotnym elementem

proﬁ laktyki. Zalecane probiotyki muszą

przejść przez cały przewód pokarmowy

i kolonizować jelita na obszarze jelita

ślepego i okrężnicy, w celu hamowania

kolonizacji przez bakterie patogenne

(2, 13). Koncepcja wprowadzania tego

typu leków ma na uwadze także odży-

wienie i odbudowę enterocytów. Na ra-

zie próbuje się wprowadzać probiotyki

zalecane dla bydła, np. Boviferm ® , Plan-

taferm ® lub wyprodukowany już dla koni

PlantaVet ® zawierający Saccharomyces ce-

revisiae (13). W Polsce wśród bioprepa-

ratów zawierających probiotyki można

wymienić Enteroferment ® zawierający

Enterococcus faecium lub Biogen K ® , za-

wierający kompozyt mikrobiologiczny

( Biﬁ dobacterium biﬁ dum, Enterococcus fa-

ecium, Lactobacillus acidophillus, Pediocco-

cus acidilactici, Saccharomyces cerevisiae).

Obecnie zaleca się wprowadzanie tych

środków w krótkim czasie po zabiegach,

bezpośrednio przez sondę. W dotych-

czasowych badaniach takie konsekwent-

ne podawanie probiotyków wyraźnie

ograniczyło ryzyko i zmniejszyło wystę-

powanie ostrych zapaleń jelita ślepego

i okrężnicy. Niniejsze uwagi dotyczące

proﬁ laktyki i podkreślające jej znacze-

nie mogą wydawać się najlepszą próbą

ograniczenia zachorowań i śmiertelno-

ści koni z powodu colitis X oraz innych

form TC o ostrym przebiegu.

7. Wollanke B., Gehrards H.: Unterschiedli-

che klinische Erscheinungsbilder , Therapie

und Prophylaxe der Colitis X des Pferdes .

„Pferdeheilkunde”, 2003, 9, 359-364.

8. Baums C.: Untersuchungen zur Pathogenese

der typhlocolitis des Pferdes . Praca doktorska.

Tierärztl. Hochsch. Hannover 2003.

9. Straub R., Frey J.: Neue Erkentnisse zur

Aetiopathogense der Typhlocolitis beim Pferd.

„Pferdeheilkunde”, 2000, 4, 436-437.

10. Weese J.S., Staempﬂ i H.R., Prescott J.F.:

A prospective study of the roles of Clostridium

difﬁ cile and enterotoxigenic Clostridium per-

fringens in equine diarrhea . „Equine Vet. J.”,

2001, 33, 403-409.

11. Nicpoń J., Czerw P., Zawadzki W.: Research

of pathomechanism and therapy of colitis x.

EJPAU, 2000.

12.Weese J.S., Anderson M.E.C., Lowe A.,

Penno R., DaCosta T.M., Button L.,

Goth K.C.: Screening of the equine in-

testinal microflora for potential probiotic

organisms . „Equine Vet. J.”, 2004, 36,

351-355.

13.Bartmann C.P., Baums C., Jobst D., Ver-

spohl J., Amtsberg G., Deegen E.: Prophy-

laxe bei der Typhlocolitis des Pferdes . „Prak-

tischer Tierarzt”, 2006, 87,198-202.

14.Sykes B.W., Furr M.O.: Equine endotoxe-

mia – a state of the art review of therapy .

„Aust. Vet. J.”, 2005, 83, 45-50.

15. McGorum B.C., Dixon P.M., Smith D.G.:

Use of metronidazole in equine idiopathic

toxaemic colitis . „Vet. Rec.”,1998, 143 (23),

635-638.

16. Deegen E., Radia S., Meyer H.: Unter-

suchen über den Einﬂ uss eines Nahrung-

sentzuges auf Verhalten, Blutparameter

und Füllung des Darmkanals beim Pferd .

„Pferdeheilkunde”, 1995, 11, 345-352.

Piśmiennictwo

1. Hejłasz Z., Nicpoń J., Czerw P.: Colitis

X, shock colitis syndrome . Zesz. Nauk. AR,

Wrocław 1994, 239, 25-30.

2. Gerber V., Straub R.: Therapie der Typh-

locolitis des adulten Pferdes . „Praktischer

Tierarzt.”, 2006, 87,120-124

3. Huskamp B., Kopf N., Scheidemann W.,

Schusser C.G.: Choroby żołądka i jelit .

[W:] Praktyka kliniczna: konie . Galaktyka,

Łódź 2008, 491-505.

4. Nicpoń J., Czerw P., Nicpoń J.: Differential

diagnosis of acute salmonellosis and acute colitis

X In adult horses . Materiały konferencyjne.

Pferdekrankheiten-Hannover 2004.

5. Nicpoń J., Czerw P.: Badania eksperymen-

talne nad colitis X . Materiały konferencyjne.

Etiologia, patogeneza i terapia chorób z ob-

jawami biegunek u koni. Wrocław 1999.

6. Wollanke B., Gehrards H.: Klinik und ma-

kroskopische Pathomorphologie der akuten

typhlocolitis. „Praktischer Tierarzt”, 2006,

87, 32-37.

prof. dr hab. Józef Nicpoń

Katedra Chorób Wewnętrznych

i Pasożytniczych

z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47

e-mail: jozef.nicpon@up.wroc.pl

CZERWIEC • 6/2009

www.weterynaria.elamed.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: