SOCJOLOGIA EKONOMICZNA
1). Przedmiot socjologii ekonomicznej. Definicja dyscypliny i główne problemy badawcze. Koncepcje człowieka w gospodarstwie: homo oeconomicus i homo sociologicus.
- socjologia ekonomiczna to:
1) zastosowanie analizy socjologicznej do badań ekonomicznych
2) powiązania (tej) analizy - wskazuje na powiązania między gospodarką, polityką a kulturą
- odrębność socjologii i ekonomii – nie ważne są różnice dziedzin, ważne jakie problemy dana dziedzina rozwiązuje i na ile dorobek drugiej może być w tym pomocny
* CZŁOWIEK jako jednostka SPOŁECZNA i EKONOMICZNA
(1) wg Allan Turaine’a, który był badaczem socjologii gospodarczej i politycznej - scena społeczna ma teatralny charakter, gdzie występują aktorzy grający swoje role społeczne (człowiek w socjologicznym rozumieniu jest więc postrzegany jako element grupy, społeczeństwa, jest pod wpływem innych jednostek)
· na scenie każdy człowiek odgrywa pewną wyreżyserowaną rolę
· aktor w porównaniu z pojęciem jednostki społecznej, zawiera pewną dynamikę, gra pewną rolę, jest aktywny, działa, coś robi
· najczęściej określa się mianem aktora ludzi działających w jakichś organizacjach
· aktor może działać w pojedynkę ale może być też zbiorowy (np. pracodawcy i pracobiorcy - w scenie aktora zbiorowego)
· w socjologii tak rozumiany aktor jest uzależniony od innych aktorów (ludzi)
· działanie jednostek jest zawsze pod wpływem norm i wartości grupowych.. gdyż człowiek zawsze jest społecznie uwarunkowany!
· Turaine jako pierwszy wprowadził teatrologie do polityki
(2) w ekonomii jest jakby zupełnie inaczej gdyż jednostki są całkowicie niezależnie działające, co z kolei prowadzi do wyłonienia się pewnego systemu
· jednostka działa na rynku i podejmuje niezależne decyzje
(3) natomiast socjologia ekonomiczna dąży jakby do kompromisu (między podejściem socjologicznym a ekonomicznym)
· jednostki niezależne (wg ekonomii – kalkulujące) są wg socjologii ekonomicznej zakorzenione społecznie i kulturowo
· wszyscy ludzie są przez socjalizację uzależnieni od systemu kulturowego (normy i wartości są przekazywane, ciągłość społeczeństwa trwa)
· zakorzenienie społeczne czyli że wszyscy ludzie są uzależnieni od wartości danej kultury społeczeństwa, w którym żyją – tzw. ciągłość przekazywana mechanizmów społecznych
· w myśl tą człowiek nie jest całkowicie niezależny, ani całkowicie zależny
* RACJONALNOŚĆ DZIAŁANIA
(1) w socjologicznym ujęciu racjonalność zależy od wielu czynników (społecznych, psychologicznych, politycznych) – działania ekonomiczne jednostki (aktora społecznego) są więc ograniczone jej/jego pozycją społeczną, statusem
(2) w ekonomicznym ujęciu działanie człowieka jest z założenia racjonalne – jednostki KALKULUJĄ i dlatego podejmują racjonalne decyzje; ponadto człowiek racjonalnie działa przede wszystkim w sferze wolnego rynku, gdzie konkuruje z innymi
· jakiekolwiek ograniczenia ekonomiczne człowieka wynikają z ograniczenia zasobów (ludzkich również), nie tylko materialnych, ale i społecznych (np. układy i znajomości - w ekonomii te pojęcia nabierają pewnego sensu, gdyż pewnym rzadkim zasobem jest sieć powiązań, które działaj na tej właśnie zasadzie)
(3) socjologia ekonomiczna skupia się tu uwagę na zasobach społeczno - kulturowych, na pewnych aspiracjach, czynnikach o charakterze politycznym - racjonalność zależy tu od pewnych okoliczności: czasu, miejsca, aktorów, itp. (prowadzi to do stopniowalnej racjonalności)
* ZWIĄZKI MIĘDZY NAUKAMI SPOŁECZNYMI a SPOŁECZEŃSTWEM
(1) socjologia jest częścią społeczeństwa i formą jakby działania społecznego
(2) w ujęciu ekonomicznym społeczeństwo jest czymś danym, a porządek społeczny traktuje się jak pochodną gospodarki - jest to wytwór rynku
· demokracja (wg liberałów) jest również rynkowa, więc człowiek nie musi aktywnie działać, za niego będą działać elity (???)
(3) socjologia ekonomiczna uważa, że rynek jak i gospodarka są integralnie powiązane ze społeczeństwem i kulturą, polityką, a również państwem
· rynek jest względne wolny (względnie niezależny), zawsze jest jakoś uzależniony np. politycznie
· aspekty kulturowe wywierają wpływ na rynek
* CELE i METODY ANALIZY
- socjologia opisuje i wyjaśnia badane zjawisko, ale również tworzy własne dane
· również odwołuje się do analiz porównawczo – historycznych
· nastawia się na diagnozę i w związku z tym przewidywanie
- ekonomia opiera się na danych oficjalnych i zastanych
· jest nauką bardziej ścisłą niż nauki społeczne
· bada zachowania konsumentów na idealnym rynku
· nastawia się na prognozowanie – ma również ambicje przewidywania
- socjologia ekonomiczna uważa, że występują błędy w wynikach analiz ekonomicznych - gdyż te nie uwzględniają konwencji społeczno – kulturowej
* STOSUNEK DO TRADYCJI
- socjologia – stale czerpie z tradycji swojej nauki (ciągłość historyczna)
- ekonomia zaś kładzie nacisk na najnowsze osiągnięcia
· jej kolejne teorie mogą eliminować poprzednie, ale niekoniecznie tak zawsze jest
· dorobek pewnych badaczy jest wspólny obu tym dyscyplinom (np. M. Weber )
- socjologia ekonomiczna twierdzi, że możliwa jest tylko kumulacja wiedzy nawet różnych twórców – czyli, kolejne teorie uzupełniają poprzednie
* GRANICA DYSCYPLIN
- socjologia ekonomiczna - jest socjologią pogranicza
· nie ma sensu kłócenia się o to pogranicze (tzn. o jej granice i rozmiary)
· ważniejsze problemy do zbadania, to kooperacja i współpraca między tymi naukami (socjologią a ekonomią)
· ekonomiści są bardziej pewni siebie, uważają swoją naukę za wyjątkową, a socjologowie natomiast mniej radykalnie do tego podchodzą, z większą pokorą/dystansem uważając, że wiele rzeczy jest relatywnych
* KONCEPCJA CZŁOWIEKA w GOSPODARCE
- ekonomia spostrzega działające jednostki
- liberalizm patrzy na WOLNE działające jednostki, dokonujące racjonalnych wyborów
- stąd ekonomiści odwołują się do badania zachowań jednostkowych/pojedynczych, nie dostrzegają jak socjologowie faktów społecznych (Durkheim) ponadjednostkowych
Dyrektywy metodologiczne:
- ekonomia
1. człowiek ekonomiczny = wolna jednostka,
2. powstanie rynku kapitalistycznego wiąże się z nadzieją zwiększenia wolności jednostki (etap rozwoju: prawo cywilne, ekonomiczne, polityczne)
3. inżynieria społeczna – opiera się na założeniach iż podstawą funkcjonowania jednostek są zasady racjonalne
- socjologia
1. indywidualizm metodologiczny – opis świata społecznego prz ez redukcję złożoności do analizy zachowania jednostki, badania intencji (REDUKCJONIZM)
2. holizm metodologiczny – nie da się opisać i wyjaśnić zachowań jednostki bez całości, których ona jest elementem
Rozróżnienie HOMOECONOMICUS (homo oeconomicus) i HOMOSOCIOLOGICUS (homo sociologicus) a CZŁOWIEK ZAKORZENIONY INSTYTUCJONALNIE:
- homo oeconomicus
· ta koncepcja człowieka zakłada, że celem jego działań jest jego interes własny
· tzn. kalkuluje – kieruje się analizą zysków i strat
· cel jego działań wymaga jednak trafnego wykorzystania zasobów
· działalność człowieka to w tym ujęciu przedsiębiorczość – człowiek chce zagwarantować sobie maximum korzyści (przy minimalnym nakładzie własnych środków)
· zwrot do efektywności, który pomija etykę i moralność
· człowiek więc jest egoistą, który chroni własne interesy
· jakkolwiek możliwy jest w tym ujęciu również efekt uboczny, którym będzie dobro ogółu (wspólne), mimo tych motywów egoistycznych jednostki
· „bogactwo narodów wyrasta z jednostkowych egoizmów” (Smith)
- homo sociologicus
· człowiek jako bohater zbiorowy – element grupy, zbiorowości
· grupa potrafi jednak zdominować jednostkę
· fakty społeczne (Durkheim) są innej treści jak biologiczne, ale mają takie same cechy
· człowiek odwołuje się do wartości (bardziej niż do interesów)
· system wartości = podłoże realizacji zadań przez człowieka (etyka i moralność są ważniejsze od efektywności)
· w tym ujęciu człowiek to nosiciel uwewnętrznionych reguł zachowania i wartości
· „nawyki serca” (de Toucqueville) – ludzie zachowują się rutynowo, bez refleksji, gdyż są uzależnieni od danej instytucji społecznej
podmiot działania: człowiek ekonomiczny (JEDNOSTKA) vs człowiek socjologiczny (GRUPA, WSPÓLNOTA – jednostka jako członek grupy)
motywacja działania: człowiek ekonomiczny (INTERES WŁASNY) vs człowiek socjologiczny (WARTOŚCI – tradycja, solidarność, wolność, równowaga)
kryteria ocen: człowiek ekonomiczny (RACJONALNOŚĆ, KALKULACJA, UTYLITARYSTA) vs człowiek socjologiczny (WIELOŚĆ RACJONALNOŚCI, IRRACJONALNOŚĆ, NORMATYWNE ZASADY)
zasada działania: człowiek ekonomiczny (WOLNY WYBÓR, OGRANICZENIA TWARDE – kapitalistyczne) vs człowiek socjologiczny (OGRANICZENIA MIĘKKIE – zwyczaje, nawyki)
przestrzeń działania: człowiek ekonomiczny (WOLNY RYNEK, STREFA PRYWATNA) vs człowiek socjologiczny (RYNEK – instytucja społeczna, SFERA PUBLICZNA)
zasada organizacji przestrzeni społecznej: człowiek ekonomiczny (INTERAKCJE JEDNOSTEK wg preferencji i racjonalności) vs człowiek socjologiczny (WPŁYW POLITYKI – władzy, kryteria racjonalności substancjalnej, sprawiedliwości s...
Piffony