KRUSZYWA NATURALNE

              Piaski i żwiry nazywane kruszywami naturalnymi (z ang. natural aggregate) dzieli się na dwie podstawowe grupy:

·         Kruszywa grube – żwiry i pospółki, żwiry piaszczyste

·         Kruszywa drobne – piaski.

Kruszywa naturalne wykorzystuje się głównie w budownictwie: jako materiał wypełniający do betonów, przy budowie nasypów drogowych, nawierzchni drogowych itp.

Baza surowcowa kruszyw naturalnych w Polsce to 5118 złóż, których zasoby wynoszą 14,6 bln ton. Złoża te są obecne we wszystkich województwach.

W Polsce są 1244 złoża, których zasoby przekraczają 1 mln ton. Stanowią one 94% zasobów krajowych. Pozostałe 3875 złóż mają znaczenie lokalne. Mimo tak dużej liczby złóż ich udział w zasobach ogólnych jest mniejszy – wynosi jedynie 6%. Zależność liczby złóż od  zasobów i ich procentowy udział w zasobach krajowych przedstawia poniższy wykres.

Rozmieszczenie złóż grubych kruszyw (żwirów oraz żwirów piaszczystych) jest nierównomierne. Ich niedostatek jest widoczny w województwach Polski centralnej.

Sczególnie bogate w kruszywo naturalne grube złoża zlokalizowane są w południowej Polsce – tzw. Strefie Sudecko – Karpackiej. Złoża te są głównie pochodzenia rzecznego.

W strefie Sudetów dominują złoża piaszczysto-żwirowe wyższych teras rzecznych wieku plejstoceńskiego. Tworzą je ziarna skał krystalicznych i piaskowców.

W przypadku strefy Karpat bazę surowcową tworzą złoża żwirowe i piaszczysto-żwirowe występujące w obrębie niskich tarasów zalewowych i nadzalewowych. W składzie tych złóż dominują skały fliszowe. Skały fliszowe są charakterystyczne są również dla złóż obecnych w stożkach aluwialnych. W strefie Karpat wyjątek stanowi dolina rzeki Dunajec – tam złoża tworzą tatrzańskie skały krystaliczne i wapienne.

              W Polsce środkowej i północnej – na Niżu Polskim – największe znaczenie mają złoża o genezie glacjalnej (w obrębie akumulacyjnych moren czołowych), fluwioglacjalnej (w obrębie sandrów i ozów), a także rzecznej.

Północna część Niżu Polskiego charakteryzuje się obecnością złóż kruszyw, w skład których wchodzą skały magmowe ze Skandynawii oraz wapienie z domieszką kwarcu i piaskowców.

W części środkowej i południowej złoża tworzone są przez żwiry i piaski, zawierające głównie skały skandynawskie - utwory krystaliczne i wapienie z domieszką kwarcu i piaskowców. W części centralnej i południowej znaczny udział w utworach wodno-lodowcowych mają osady piaszczyste zawierające duże ilości skał lokalnych.

              Zdecydowana większość złóż kruszywa naturalnego Polski znajduje się w południowej i południowo-zachodniej części kraju. Położenie przykładowych złóż przedstawiają mapy Dolnego i Górnego Śląska..

.

Wydobycie kruszyw naturalnych ze złóż w 2005 r. wzrosło w stosunku do poprzedniego roku o 23% i wyniosło 99 966 tys. ton, a w okresie poprzednich 10 lat wahało się od ok.  55 do 88 mln t. Eksploatacją piasków i żwirów zajmuje się w kraju ponad 1800 podmiotów gospodarczych ale największe ilości produkują duże przedsiębiorstwa działające regionalnie takie jak Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych, Białostockie Kopalnie Surowców Mineralnych czy Wielkopolskie Kopalnie Surowców Mineralnych.
 

Tabela 1

KRUSZYWA NATURALNE      - mln t

Największa ilość złóż znajduje się w obecnych województwach: mazowieckim (713), wielkopolskim (680), lubelskim (592), łódzkim (449) i podkarpackim (372).

Największa ilość zasobów rozpoznanych jest natomiast w województwach: dolnośląskim (1 885 mln t ), małopolskim (1 636 mln t), opolskim (1 359 mln t), podlaskim    (1 106 mln t) i podkarpackim (1 055 mln t).

Na rysunku poniżej pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kruszywa naturalnego w Polsce w latach 1989 - 2005.

Kruszywa naturalne są surowcem „krótkiego transportu”, ich eksport  do Niemiec (93% całości) w 2005 r. wyniósł 199,7 tys. co stanowiło zaledwie kilka procent sprzedaży z pierwszej połowy lat 90 sięgającej 4 mln ton. W roku tym sprowadzono do Polski 109,28 tys. t kruszyw naturalnych pochodzących z Ukrainy i Niemiec (tabela 2).

Kierunki polskiego importu i eksportu kruszywa naturalnego