JĘZYK LITERACKI
Śledząc zagadnienie początków polskiego języka ogólnego i jego literackiej odmiany, dobrze jest pamiętać o jego problemach: wieku oraz dialektycznym pochodzeniu. Oba problemy muszą uwzględniać zróżnicowanie języka ogólnego na odmianę potoczną i mówioną.
Wiek
Zarysowały się dwa poglądy:
- początek języka literackiego w średniowieczu
- drugi umieszcza go dopiero w XVI wieku
odmiana mówiona wyprzedza w obu przypadkach powstanie odmiany pisanej.
Rozbieżność poglądów dotyczących wieku pozostaje w ścisłym związku z definicją języka literackiego.
Język literacki to ta odmiana języka ogólnego, która podlega nie tylko normom poprawności gramatyczno – leksykalnej, ale też stylistycznym wyznacznikom doboru środków językowych dla określonego typu wypowiedzi pisanej.
Zarówno język ogólny jak i literacki są wytworami historycznej ewolucji. Można w niej wyróżnić dwie fazy:
- powolne stawanie się języka narodowościowego w procesie integracji na zróżnicowanej podstawie dialektycznej. Jest to zarazem faza pierwszych prób kształtowania się odmiany literackiej przez dobór środków wyrazu, które zostają zaczerpnięte z własnego uogólniającego się języka – rezultat pierwszej fazy to ukształtowanie się języka ogólnego i jego odmian
- okres powolnego a stałego przekształcania się gotowego języka ogólnego w obu odmianach – pisanej i mówionej – z warunkami i potrzebami trwającego historycznie bytu społeczeństwa.
Z takich założeń wychodząc uważa się, że najstarsze wytwory języka literackiego należą do XIV wieku. Dostarczają one dość ograniczonego, ale obiektywnego materiału literackiego jakim są: Kazania Świętokrzyskie i Psałterz floriański, Bogurodzica. Stan rzeczy, który zastajemy w XIV wieku upoważnia do uznania w nim nie pierwszych prób ale dalszego ciągu pracy pisarskiej (Kazania mogą być odpisem starszych oryginałów, archaizmy z Bogurodzicy pochodzą z XIII czy XII wieku).
Nie należy cofać okresu kształtowania się odmiany literackiej przed XIII wiek. Przez wzgląd na rolę łaciny w administracji, w życiu umysłowym Polski, słabą organizację szkolnictwa. Ponadto u Czechów, których rozwój kulturalny jest dla nas wpływowy, piśmiennictwo rozwija się dopiero w XIII wieku.
Proces organizowania się odmiany literackiej, postępuje w XV w. Wchodzi książka drukowana i szkolnictwo, które wystąpią w funkcji czynników oragnizujących język literacki
DIALEKTYCZNE POCHODZENIE JĘZYKA LITERACKIEGO
Wypracowały się dwie koncepcje:
- Wielkopolska- hipotezę wielkopolskiego początku sformułował A. Kalina. S. Dobrzycki podkreśla brak mazurzenia jako jeden z argumentów przemawiający za takim przypuszczeniem. Opiera się ona na wynikach dialektologii, które rekonstruują stan przedzabytkowej polszczyzny na podstawie nowszych faktów gwarowych. Wielkopolskie pochodzenie języka jest uzasadniane istnieniem w nim pewnych właściwości systemu gramatycznego, zwłaszcza fonologicznego, które są wspólne z dialektem wielkopolskim( brak wymiany –ch w –k, chw- w f-, obecność grupy śrz, źrz) Tę teorię popierają: Klemensiewicz, Łoś, Urbańczyk czy Rospond.
-
- Małopolska – związki z tą hipotezą znajdujemy u Dmochowskiego, który kładzie główny nacisk na stronę historycznokulturalną, a zagadnienia i trudności językowe załatwia powierzchownie. Argumentacja językoznawcza opiera się na wynikach dialektologii historycznej. Przeprowadzona analizę zabytków ze względu na ich dialektyczne zróżnicowanie i stąd wysnuto wnioski o ich regionalnej przynależności. W oparciu o dane lingwistyczne za tą hipotezą opowiedzieli się: Taszycki, Milewski.
Klemensiewicz przyjął za podstawę kształtowania się średniowiecznego języka dialekt wielkopolski, z tym, że nie wykluczył on ingerencji składników innych dialektów, zwłaszcza małopolskiego.
Dubisz „ Czas powstania języka literackiego”
Teorie:
Kuraszkiewicz: koniec XIV wieku to moment napędu polszczyzny – rozwój pismiennictwa. Stabilizacja języka to XV/XVI wiek
Walczak: to, co zaświadcza o stabilizacji języka to norma językowa. Istnieje ona w zabytkach z XIV wieku
Milewski: język literacki powstaje w XVI wieku
Borawski: istniał język ponadplemienny i plemienny. Od XIV wieku rozpoczęła się wymiana pism między klasztorami – to dało początek rozwojowi polskiego języka
Dubisz – język polski nie znajdował podstaw kulturalnych przed wiekiem XIII .Dopiero w XII wieku wykształciły się elity społeczne, co spowodowało zapotrzebowanie na teksty.
1 faza - W końcówce XVI wieku rozpoczyna się znaczący rozwój czynnika normatywizującego język pisany.
2 faza - to rozwój piśmiennictwa w języku polskim w wieku XV.
3 faza – złoty wiek, zmiana w kulturze, religii, cywilizacji. Pełne ustabilizowanie się języka literackiego w XVI wieku.
Polski język literacki powstał z odmiany mówionej lub pisanej – są to dwa stanowiska.
- jeśli przyjąć, że powstał z odmian dialektalnych to najpierw był mówiony
- jeśli przyjąć, że istniał na piśmie w społeczności, podlegał kodyfikacji i normą to był pisany
Argumenty dialektyczne są słabe i bardzo zróżnicowane. Jeśli miałby być ponadplemienny to musiałby istnieć jako sposób wzajemnego porozumiewania się, przede wszystkim na poziomie ogólnym. Dopiero w sposobie pisanym możemy mówić o kodyfikacji.
joasia_klaudia