borowski i inny świat.doc

T: życie w okupowanej Warszawie- „Pożegnanie z Marią” Tadeusza Borowskiego.

Informacje o autorze:

Należy do pokolenia Kolumbów, był więźniem obozów koncentracyjnych, swoje spostrzeżenia przedstawił w cyklu opowiadań oświęcimskich. Zmarł śmiercią samobójczą w 1951 roku.

„Pożegnanie z Marią”

Czas i miejsce akcji:

Okupywana Warszawa (1943)

Bohaterowie:

Żydzi, Polacy, Niemcy- to cywile, którzy próbują dostosować się do zaistniałej sytuacji.

Życie w okupowanej Warszawie:

Mimo działań wojennych, godziny policyjnej, początku likwidacji getta, ludzie starali się żyć normalnie (pobierali się, pisali wiersze, pracowali, uczyli się)

Postawa dwóch bohaterek żydowskich

              Młoda żydówka boi się śmierci, wie ucieczka z getta to tylko czasowe odroczenie wyroku, tęskni za normalnością, zazdrości Polakom.

              Stara żydówka dzięki łapówkom wyszła z getta, postanawia wrócić, bo tam zostali najbliżsi, wie, że nie przeżyje, chce umrzeć z rodziną a nie z obcymi.

Próba ucieczki – od okupowanej rzeczywistości, rodzą się chęci, konspirują, uczą się, piszą wiersze

Postać Marii:

Narzeczona Tadeusza, skończyła życie w komorze gazowej, wzięta do obozu w czasie ulicznej łapanki

Sposób mówienia Tadeusza o Marii:

Pozbawiony emocji, codzienny widok śmierci stopił wrażliwość Tadeusza

Rzeczywistość obozowa na przykładach pozostałych opowiadań:

Wygląd obozu w Oświęcimiu

Teren odizolowany drutem kolczastym, pilnujący strażnicy, jednakowo wyglądające baraki, podział na część męską i żeńską, rachityczne rośliny, utwardzone alejki, na terenie obozu znajdują się: puff, szpital sala „sportowa”, kuchnia, łaźnia (komora gazowa)

Bohater opowiadań

Tadeusz więzień obozu, funkcyjny, felczer (uzdrowiciel) należy do Kanady, kocha Marię, pisze do niej listy,

Głód w obozie:

„głód jest wtedy, gdy człowiek patrzy na drugiego jak na obiekt do zjedzenia”

Niepisane prawa obozu

Nie wolno kraść chleba

Nowo przybyłym idącym na śmierć nie mówi się prawdy

Nadzieja w obozie

-Odarła ludzi z człowieczeństwa,( matki wyrzekały się dzieci, rwały się więzy między małżonkami) nadzieja na przeżycie obozu stała się silniejsza od innych ludzkich odruchów.

-Hierarchia więźniów na przykładzie opowiadań:

-Najwięcej przywilejów i większe szanse przetrwania mieli więźniowie funkcyjni ( Kanada), najniżej w hierarchii uplasowali się żydzi. Muzułmanie to więźniowie, którzy zrezygnowali z walki o życie, byli apatyczni, ich los w komorze był przesądzony.

Odczłowieczenie psychiki więźniów:

Innowacja w paleniu zwłok, wyrzekali się własnych dzieci, nienawiść wobec nowo przybyłych więźniów.

Człowiek złagrowany- to więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, który nie współpracuje, nie pomaga współwięźniom, instynkt przetrwania zdominował wszystkie ludzkie odruchy i zaakceptował świat łagru i jego prawa.

Technika behawiorystyczna – to sposób narracji ograniczający się do opisywania tego, co się widzi, bez analizy psychiki bohaterów.

Tytuły opowiadań brzmią realistycznie, kontrastują z zawartą w nich treścią.

T: „Nie piszemy historii- piszemy o pamiętaniu”

Informacje o autorce

Pisarka, autorka reportaży, podejmuje problematykę żydowską. Cechy pisarstwa: komentarz ograniczony do minimum, zwięzłość i precyzja, unikanie patosu.

Dwie perspektywy czasowe opisane w reportażu:

-1943 r. – powstanie w getcie warszawskim

-czasy powojenne, praca Edelmana jako lekarza kardiochirurga

Bohater reportażu

Marek Edelman- mieszkaniec getta warszawskiego, jako pracownik szpitala codziennie wychodził po za getto, obok niego przeszło 400tyś żydów na pewną śmierć. W czasie powstania zastępca komendanta. Po wojnie jako lekarz ratuje ludzkie życia.

Życie w getcie warszawskim:

- numerki życia: dawały pozorną szansę na dłuższe życie, z nakazu Niemców rozdawała je gmina żydowska

- umschlagplaz- synonim śmierci, gdy zaczęła się likwidacja getta, każdego dnia Niemcy wywozili 10 tyś żydów.

- głód- był w getcie powszechny, przeprowadzono badania nad chorobą głodową wykorzystując liczny materiał badawczy, opis fizycznych zmian ludzi głodnych, przykłady kanibalizmu – ludzie wyrywają sobie jedzenie z rąk, inni umierają z kęsem chleba w ustach gdyż nie mają siły już go zjeść.

- usytuowanie getta: była to wydzielona część w centralnej części Warszawy, oddzielona murem sięgającym 1 piętra.

Powstanie w getcie warszawskim:

(zorganizowało je ŻÓB – żydowska organizacja bojowa)

-wybuch powstania podyktowany był możliwością decyzji wyborem śmierci

-statystyczne zestawienie nielicznych  możliwości, ŻOBu i Niemców

-przygotowanie do powstania ( przywódca Anielewicz to żaden bohater, chciał zostać przywódca, przed wojną oszukiwał ludzi)

-bohaterskie postawy żydów ( sam fakt podjęcia walki z przeważająca siła Niemców, historia Klepfisza, który uratował kolegów biorąc na siebie cała serie z karabinu maszynowego, ludzie oddający swój majątek innym)

- przykłady relatywizmu moralnego: np. zabicie noworodka tuż po narodzinach, łamanie kończyn pacjentom szpitala

-fałszowanie historii ( nierzeczywisty wygląd powstańców żydowskich na pomniku, przypisywanie Anielewiczowi bohaterstwa, niedawno wiary Edelmanowi, gdy po powstaniu wyszedł z getta, gdy w sposób efektywny przedstawił w złym świetle Niemców a w dobrym żydów)

Sens tytułu

Jest metaforyczny, Edelman „ściga się” z Panem Bogiem o życie człowieka, bohater uważa, że ma z Bogiem niewyrównane rachunki za to, że uczynił go świadkiem śmierci 400 tyś. ludzi.

Gatunek literacki

Reportaż to gatunek publisyczny; opowiadana historia pochodzi z doświadczenia osoby mówiącej lub z wiarygodnego źródła.

Cechy reportażu:

Zwięzła i precyzyjna wypowiedź bohatera (M.Edelman) autentyczna tematyka odnosząca się do wydarzeń wojennych i późniejszych, powoływanie się na fakty ( cytowanie prac naukowych na temat głodu) „powściągliwość” autorki (H. Krall) obiektywizm relacji połączony ze stylem artystycznym (np. symbolika sceny żyd na beczce)

T: O ludzkiej obojętności „Campo di Fiori” Czesława Miłosza

Sylwetka pisarza

Pisarz, poeta, eseista, tłumacz wykładowca literatury słowiańskiej na uniwersytecie amerykańskim; noblista z 1980r , wyjechał z kraju w 1956r. zadebiutował w XX-leciu miedzy wojennym, związany z grupą poetycką Żagary.

Cechy poezji:

Intelektualizowana wypowiedź, odwołania do tradycji literackich, łącznie liryzmu, z ironicznym dystansem, wskazywanie na rolę poety, który kształtuje świat.

„Campo di Fiori” – Czesław Miłosz

Rzym 1600

To plac targowy

Spalenie Giordana Brauna

Warszawa 1943

Powstanie w getcie

Karuzela przy murach getta

Ludzie

Rzym

Ciekawscy odeszli od swoich czynności, wiedzeni ciekawością a niepogłębioną refleksją

Warszawa

Bawią się, są roześmiani, „łapią płatki w powietrzu”

Obojętni, nie wrażliwi, skupieni tylko na sobie, napawają się ludzkim cierpieniem

Morał z tekstu:

-Ludzie są obojętni krzywdy innych

-Szybko zapominają, szybko pochłonięci problemami dnia codziennego

-Człowiek w chwili śmierci jest zawsze samotny, nawet, jeśli umiera na oczach innych

Rola poety i poezji

Przypominanie, przestrzeganie, uświadamianie nam wydarzeń z przeszłości, które nigdy nie powinny się wydarzyć.

Oeconomia diviana (boski/boskie gospodarz/ gospodarstwo)

Osoba mówiąca w wierszu:

„żyje w osobliwej chwili” z perspektywy obserwatora opisuje, co widzi

„osobliwość chwili” to czas, w którym Bóg upokorzył człowieka pozwalając mu robić, co chce.

Obraz Boga

Groźny, karzący, „ Bóg wyżyn i gromów”

Świat bez Boga

- twory ludzkiej pracy rozpadły się

- zanikła natura,  z której uciekła materialność

- kultura wyblakła, słowa, historia przestały istnieć

- człowiek w „osobliwej chwili” stracił umiejętność porozumiewania się z drugim. Ich skarga nie miała sensu, stracili swój indywidualizm.

- pragnęli grozy, litości i gniewu

- człowiek czuje się zagubiony osamotniony.

Funkcja Boga w świecie:

Jednoczy go, wskazuje normy wg, których żyjemy a pozbawieni ich tracimy orientacje

„Piosenka o porcelanie”

wesoła, pogodna,                                                        kosztowna, krucha,

rytmiczna                                                                      delikatna

Podmiot liryczny:

Człowiek wrażliwy ceniący piękno, nie potrafi pogodzić się ze zniszczenia rzeczy wartościowych.

Obraz wojny w wierszu

„cień jabłoni”, „miazga skorupek”, „tanki”, „złamany”. „ brzydka zakrzepła farba”

Kontrast w wierszu

-porcelana- delikatna to dzieła artystów, indywidualne, bezcenne

-wojna- zniszczenia, śmierć, brzydota,

Refren w wierszu

„Niczego mi proszę pana nie żal jak porcelany”

Podkreśla żal podmiotu lirycznego, za bezpowrotnie utraconą kulturą, rzeczami wartościowymi, sztuką na skutek wojny.

„Piosenka na końcu świata”

wesoła, rytmiczna                                                                      chaos, śmierć, rozpacz

pogodna                                                                                    apokalipsa

Skontrastowany tytuł

-wizja końca świata w wierszu:

To zwykły dzień niczym nieróżniący się od innych, wszystko będzie odbywało się swoim rytmem.

-odwołanie do biblijnej apokalipsy;

„błyskawice i gromy, znaki i archanielskie trąby” motyw staruszka (proroka)

- interpretacja ostatniej zwrotki:

Każdy z nas przezywa „swój koniec świata” to np. graniczna sytuacja, traumatyczne przeżycie, chociaż nic wcześniej nie zapowiadało nieszczęścia.

T: Wprowadzenie do literatury łagrowej.

Łagry sowieckie- to radzieckie obozy pracy, powstały w połowie lat 30 XX wieku, z inicjatywy Stalina, formalnie istnieją do dziś.

Autorami opisującymi życie w łagrach są byli więźniowie tych obozów. Prawda o funkcjonowaniu łagrów w krajach bloku sowieckiego była skrywana do lat 80 XX wieku.

T: „Tu otwierał się inny świat” – życie w łagrze sowieckim.

Rola NKWD- to państwo w państwie w związku radzieckim, działanie tej instytucji zapewniało baraki łagrów, więźniowie to w przeważnej części ludzie nie wygodni dla władzy, których zmuszano do podpisywania fałszywych oświadczeń, na podstawie, których odbierano im wolność najczęściej na 10 lat.

Działania stalinizmu

Niezgodne z prawem, chociaż sowieci sprawiali pozory, każdy z ich miał indywidualny proces, chociaż wyrok był z góry przesądzony.

Przykłady kształtowania człowieczeństwa w warunkach ekstremalnych:

Mimo warunków Gruziński pokazuje, że niektórych więźniów stać było na zachowanie godności nawet, jeśli ceną było własne życie lub pogorszenie warunków bytu.

Np. Grudziński, Kostylew, Pamfiłow

Kobiety w obozie:

Opisane w rozdziale „nocne łowy” przedstawiają np. historię Marusi zgwałconej przez Kowala i jego towarzyszy, jej uczucia do niego, historia generalskiej córki (dumna Polka, która z każdym dniem traciła swoją narodowość i poczucie moralności)

Instrumentalne traktowanie kobiet, gwałty, przypadkowe ciąże były codziennością

Dom Swidniji- barak dla szczęściarzy, wybrańców losu, nielicznym było spotkać się z kimś bliskim.

Szpital- marzył o nim każdy więzień, tylko ciężkie uszkodzenie ciała dawało szansę na bycie przyjętym i pobyt w nim, dawał możliwość odzyskania sił fizycznych i kilkudniowego powrotu do normalnych myśli.

Sposób traktowania więźniów przez innych więźniów:

- historia Gorcewa- wyrafinowane znęcanie się nad nim dawało przez innych więźniów było upustem nienawiści ich do systemu sowieckiego

- podtrzymywanie się na duchu- wspólne czytanie listów, opowiadanie różnych historii

- strach przed donosicielstwem, które było powszechne i powszechnie akceptowane.

Człowiek złagrowany- to więzień sowieckich  obozów pracy, żeby przeżyć musi dostosować się do panujących warunków, ale stać go czasami na odruchy człowieczeństwa

Tytuł powieści:

Wraz z mottem odnosi się do utworu Fiodora Dostojewskiego „zapiski z martwego domu”

W interpretacji słowo „inny” brzmi negatywnie, podkreśla go sformułowanie „martwy dom”

„Inny świat” jako gatunek literacki- to powieść z elementami pamiętnika

Zastawienie łagrów