modele kartonowe.pdf

Jan Kołodziej

Jak zaczĢę przygodħ z modelarstwem

kartonowym?

PORADNIK

Pierwsze modele kartonowe bħdĢce niejako „przodkami” takich, jakie znamy dzisiaj pojawiły

siħ na długo przed drugĢ wojnĢ ĻwiatowĢ. PoczĢtkowo miały formħ prostych wycinanek dla

dzieci i przedstawiały bardzo uproszczone sylwetki Ňołnierzy, okrħtów czy samolotów. Ich

głównym zadaniem było jednak chyba noszenie treĻci propagandowych poprzez

oddziaływanie na młode umysły – dotyczy to zwłaszcza wycinanek niemieckich. W latach

powojennych , kiedy juŇ zachodni przemysł otrzĢsnĢł siħ z wojennych zniszczeı i moŇna było

zajĢę siħ zabawkami – rozwinħła siħ tam prħŇna gałĢŅ modelarstwa. Reaktywowano stare

firmy, utworzono nowe i zaczħto produkowaę politechniczne zabawki, o których w Polsce

moŇna było tylko pomarzyę – czħĻciowo zostało tak do dziĻ. U nas za to grunt okazał siħ

szczególnie podatny dla modeli papierowych . Niedrogie , mogĢce nosię wartoĻci

propagandowe , stosunkowo łatwe do ocenzurowania , a wreszcie nie wymagajĢce wówczas

do ich produkcji nowoczesnych technologii . I tak na rynek trafiły pierwsze „Misie”, „Małe

Modelarze”i inne okazjonalne wydawnictwa. Modelarze kartonowi z rozrzewnieniem

wspominajĢ tamte czasy : „MM” spod lady , przemycanie tematów zakamuflowanych przez

autorów opracowaı (np. nie do pomyĻlenia było wydanie samolotu Messerschmitt 109 w

barwach niemieckich , ale moŇna było juŇ wydaę samolot czeskiej marki AVIA, bo cenzorzy

siħ na tym nie znali i nie wiedzieli , Ňe to ten sam samolot). Wielu teŇ młodych ludzi zaczħło

modele kreĻlię i sklejaę samodzielnie. Tamte czasy okazały siħ po prostu dla niejednego

szkołĢ Ňycia. Zdobyte umiejħtnoĻci pozwoliły na systematyczne podnoszenie poziomu

wydawanych wycinanek , co z kolei podniosło poziom ich wykonywania. Koło ruszyło.

WolnoĻę gospodarcza pozwoliła co prawda sprowadzaę juŇ do kraju zaawansowane

technologicznie produkty zachodnie - ale nasi modelarze , poczĢtkowo parajĢcy siħ kartonem

niejako „zastħpczo” w znakomitej wiħkszoĻci juŇ przy kartonie pozostali. Niestrudzonym

propagatorem i autorem opracowaı stał siħ na przykład pan Tadeusz DĢbrowski , którego

ksiĢŇki dziĻ sĢ rarytasem w antykwariatach i na internetowych aukcjach. Powstała spora iloĻę

nowych wydawnictw wydajĢcych modele dla modelarzy od lat 2 do 102. Autorzy opracowaı

starajĢ siħ zaspokoię najwybredniejsze gusta i … ciĢgle podnoszĢ poziom. I tym sposobem

wykształciło siħ polskie modelarstwo kartonowe – coĻ, z czego moŇemy byę dumni na całym

Ļwiecie!

Jeszcze do niedawna poĻród modeli kartonowych dominowały okrħty, samoloty , rzadziej

spotykało siħ pojazdy i budowle. Ale to ulega zmianom. Dały znaę o sobie na przykład

chłopiħce instynkty i zainteresowania kolejami. Pojawiły siħ kartonowe wycinanki budowli

kolejowych i taboru, w tym tak bardzo upragnionych przez chyba wszystkich hobbystów –

modele polskie w skali H0. KaŇdy, kto widział je juŇ na konkursach nie moŇe wyjĻę z

podziwu , niejednokrotnie obserwowałem nawet pewne niedowierzanie, Ňe zasadniczym

materiałem z którego zrobiono model był papier !

W przeciwieıstwie do modeli znanych firm „robiĢcych w plastiku”- modele kartonowe nie

wymagajĢ wielkich nakładów przy przygotowywaniu produkcji , jednoczeĻnie serie mogĢ byę

krótkie i przedstawiaę to, co kaŇdemu jest najbliŇsze.

W sukurs modelarzom kartonowym przyszły najnowsze zdobycze techniki poligraficznej,

chemii (kleje, farby, itp.), elektroniki (komputery, drukarki, Internet). Co roku ukazuje siħ

drukiem kilkaset nowych modeli, wiele moŇna takŇe pobraę bezpłatnie z internetowych

witryn i wydrukowaę na domowej drukarce.

Jako modelarz z pewnym doĻwiadczeniem oraz jako autor modeli kartonowych chciałbym siħ

podzielię z czytelnikami doĻwiadczeniem własnym i moich „kartonowych” przyjaciół. A

przyjaciół takich mam naprawdħ wielu. SĢ wĻród nich Panie i Panowie, dzieci i doroĻli,

uczniowie i prezesi duŇych firm. Nikt z nich nie zamieniłby swojego hobby na Ňadne inne.

Wybieramy model

JeĻli jest tak, Ňe nigdy nie sklejaliĻcie Ňadnego modelu kartonowego – ksiĢŇka ta

pozwoli Wam poznaę tajemnice tego „rzemiosła”, a przynajmniej czħĻę z nich. Podane w niej

sposoby sĢ efektem pracy wielu modelarzy – ale nie sĢ sposobami jedynymi. Zachħcam jak

zawsze kaŇdego do eksperymentów i wypracowania własnych metod na udany model.

WĻród mnogoĻci modeli w kioskach i sklepach nietrudno bħdzie wybraę coĻ interesujĢcego.

Radzħ jednak na poczĢtek poszukaę modelu prostego, mało skomplikowanego. Sklejenie

takiego modelu z ewentualnym dołoŇeniem jakichĻ elementów „od siebie” przyniesie o

wiħcej radoĻci niŇ próba sklejania modelu zbyt uszczegółowionego zakoıczona nierzadko

niepowodzeniem. DobrĢ drogĢ bħdzie odwiedzenie antykwariatu i zakup modelu wydanego

kilkanaĻcie lat temu. Wycinanki były wówczas projektowane z zastosowaniem wielu

uproszczeı – nie sĢ zatem trudne do sklejenia. MoŇe siħ pojawię jednak pewien problem:

karton, na którym model wydrukowano mógł ulec procesowi starzenia. ņeby to sprawdzię

przeprowadŅmy małe doĻwiadczenie. NaleŇy wyciĢę z marginesu niezadrukowany pasek

kartonu. Delikatnie przeciĢgnijmy go po krawħdzi stołu lub noŇyczek (tak, jak robi siħ to z

tasiemkami w kwiaciarni) , i spróbujmy zwinĢę go w ciasnĢ rurkħ. JeĻli powierzchnia rurki

jest gładka – wszystko w porzĢdku. JeĻli nie – bħdziemy musieli coĻ z tym zrobię. W

modelarstwie kartonowym na wszystko jest rada. Zatem jeĻli karton jest łamliwy – sposobów

na to jest kilka.

Sposób pierwszy – impregnacja.

Do pewnego stopnia moŇna przywrócię kartonowi elastycznoĻę. NadajĢ siħ do tego róŇne

lakiery, werniksy i nawet kleje. Najlepiej do tego celu bħdĢ siħ nadawały kleje z rodziny

„wikolowatych”- czyli białe, għste ciecze (PONAL, UHU, WIKOL). Zeszyt z modelem

rozpinamy i rozkładamy na stole (podłóŇmy stary, plastikowy obrus!). Do miseczki nalewamy

kleju i odrobinħ wody by nie był za għsty. Dokładnie mieszamy. Za pomocĢ gĢbki smarujemy

kartki z modelem cienka warstwĢ. Kiedy wyschnĢ – klej staje siħ przezroczysty – obracamy je

i powtarzamy to samo z drugiej strony. W razie potrzeby prostujemy je – i juŇ! Takiego

modelu nie bħdzie trzeba lakierowaę, klejenie teŇ bħdzie ułatwione.

Sposób drugi - kopia

Archiwalne egzemplarze wycinanek osiĢgajĢ nieraz na aukcjach zawrotne ceny. Dobrze

byłoby, gdyby i naszĢ wycinankħ udało siħ zachowaę. MoŇemy jĢ zeskanowaę i wydrukowaę

na atramentowej drukarce. UŇywamy do tego papieru o gramaturze od 160 do 200 gramów na

metr kwadratowy. Kolorowy wydruk moŇna juŇ sklejaę – ale lepiej jest zaimpregnowaę go

werniksem albo dostħpnymi w handlu lakierami bezbarwnymi a aerozolu lub Ļrodkami

produkowanymi specjalne do zabezpieczania wydruków atramentowych.

MoŇna równieŇ wycinankħ skopiowaę na kserokopiarce – i to zarówno w wersji kolorowej,

jak i czarno-białej. Modelowi czarno-białemu nadamy własne barwy za pomocĢ modelarskich

farb.

SporzĢdzenie kopii modelu zalecam jednak w kaŇdym przypadku. Kopia taka przyda siħ w

przyszłoĻci, kiedy bħdziemy siħ chwalię z czego to skleiliĻmy nasze cudo. Przyda siħ w

przypadku zniszczenia lub zagubienia jakiejĻ czħĻci. NaleŇy jednak o jednym pamiħtaę: kopiħ

sporzĢdzamy tylko na własny uŇytek. Jej fragmenty moŇemy udostħpnię koledze. Natomiast

sprzedaŇ lub rozpowszechnianie takiej kopii jest przestħpstwem!

Sposób trzeci – przerysowanie

MoŇna teŇ model po prostu przerysowaę na brystol. JeĻli mamy do dyspozycji komputer i

skaner – tym lepiej. ZeskanowanĢ wycinankħ moŇna dodatkowo „obrobię” w programach

graficznych poprawiajĢc kontrast i nasycenie kolorów. MoŇna kaŇdy element obrysowaę w

programie (np.Corel Draw). MoŇna dołoŇyę własnych elementów model ulepszyę. Niektóre

wydawnictwa chħtnie nawet udostħpniĢ model w tym celu i za tak wykonanĢ pracħ wypłacajĢ

honorarium!

Sposób czwarty – woda !

Bardzo stare wycinanki, a ĻciĻlej niektóre ich czħĻci zwijane lub giħte bardzo ciasno moŇna

po prostu lekko namoczyę w wodzie. Ta metoda jest jednak przydatna wtedy, kiedy mamy

„kopyto” o kształcie naszej czħĻci – co jest dosyę proste dla czħĻci walcowatych. Farba

drukarska jest doĻę odporna, a woda odparuje po ukształtowaniu!

Narzħdzia

Mamy juŇ model nadajĢcy siħ do sklejania. Pora na zgromadzenie narzħdzi , co obecnie nie

stanowi Ňadnego problemu . Podstawowe narzħdzia to bowiem zwykłe noŇyczki i ostry

noŇyk . Po czym poznajemy dobre noŇyczki? Zróbmy w sklepie próbħ : kawałek zwykłej

kartki przecinamy nimi tak, by ciħcie wykonaę całymi ostrzami. Koniec ciħcia powinien

znajdowaę siħ jeszcze na kartce – czyli nie przecinamy jej do koıca. Teraz obejrzyjmy kartkħ:

jeŇeli ciħcie jest równe i bez strzħpieı, a koniec ciħcia nie jest rozerwany poprzecznie –

dobrze. JeĻli nie – wybierzmy inne. NoŇyk – najlepiej taki do tapet, z odłamywanym ostrzem.

A juŇ najlepsze sĢ te, w których całe ostrze znajduje siħ w metalowej prowadnicy.

Do kompletu przyda siħ nam jeszcze linijka – najlepiej metalowa, z dosyę ostrymi

krawħdziami.

I to w zasadzie wszystko. MoŇna juŇ tym nasz model wycinaę. Ale jest jeszcze sporo innych

narzħdzi – sami zresztĢ zobaczycie jak bħdzie ich przybywało w pudełku na stole! Złapiecie

siħ na pewno teŇ na tym, Ňe dla wielu rzeczy znajdziecie nieoczekiwane zastosowanie w

modelarstwie. W skrócie omówiħ tutaj kilka potrzebnych narzħdzi.

Ciħcie kartonu noŇykiem powoduje uszkodzenia podłoŇa. Dlatego zawsze tniemy na

podkładce . Ochroni to równieŇ sam noŇyk przed tħpieniem. Najprostsza podkładka to

kawałek zwykłego linoleum. Polecam jednak specjalnĢ matħ firmy „Olfa” – znajdziecie jĢ w

sklepie modelarskim. Firma „Olfa” produkuje równieŇ noŇyki, noŇyczki, i cyrkle do

wycinania otworów . Otworów w modelu czasem jest bardzo wiele. Te duŇe – wycinamy

cyrklem. Wiele modeli posiada zaznaczone Ļrodki kół – właĻnie dla ułatwienia wycinania za

pomocĢ cyrkla. Małe otwory – moŇna je wycinaę ostrzem skalpela , miejsce po miejscu – jak

igła w maszynie do szycia. MoŇna je takŇe wybię szewskim wybijakiem ( to taka zaostrzona

rurka pobijana młotkiem), lub wycinakiem rewolwerowym (dziurki w pasku do spodni

właĻnie rymarz wykonuje takim narzħdziem). MoŇna równieŇ w sklepach spotkaę komplety

noŇyków – jest w nich wiele wymiennych ostrzy i kilka oprawek do nich.

Na pewno przyda siħ nam tzw. trzecia rħka – jest to mały statyw, na którym sĢ przegubowo

umocowane ramiona z „krokodylkami” na koıcach, wyposaŇony równieŇ w dosyę duŇĢ lupħ.

Dobrze jest przygotowaę sobie kilka kawałków sztywnego drutu o róŇnych Ļrednicach – na

przykład spawalniczych elektrod oczyszczonych z otuliny i wypolerowanych – bħdĢ słuŇyły

do zwijania na nich cienkich rurek. Bardzo małe otworki o kształtach nieregularnych

wycinamy niczym rzeŅbiarz uderzajĢc przystawiony do krawħdzi zaostrzony

zegarmistrzowski Ļrubokrħt . A małe elementy najlepiej trzymaę za pomocĢ pħsety . SĢ

równieŇ przydatne pħsety „samoĻciskajĢce”. Nasz warsztat moŇemy wyposaŇyę równieŇ w

papier Ļcierny o róŇnych gruboĻciach ziaren, oraz w pilniczek (do paznokci – najlepiej

drewniany z naklejonym papierem Ļciernym).

Miejsce do pracy z modelem

Znam ciasnotħ naszych mieszkaı. Jednak zawsze uda siħ nam wygospodarowaę kawałek

przestrzeni dla nas. JeĻli miejsce współuŇytkujemy z innymi domownikami – najlepiej nasz

warsztat umieĻcię w pudełkach, które zawsze na zakoıczenie pracy chowamy. Nasze miejsce

powinno byę dobrze oĻwietlone – dbajmy o wzrok! Powinien byę w nim zapewniony dopływ

ĻwieŇego powietrza, ale nie moŇe byę przeciĢgów. Postarajmy siħ o kosz na Ļmieci lub

pudełko, które spełni jego rolħ. Zdarza siħ, Ňe sprzĢtajĢc wyrzucimy potrzebnĢ czħĻę. JeĻli

mamy własny kosz – opróŇniamy go po sklejeniu modelu – w ten sposób straty moŇna

odrobię. W przeciwnym razie przyjdzie nam skorzystaę z kopii. JednoczeĻnie pamiħtajmy, Ňe

najwiħkszym wrogiem modelarza jest bałagan! Utrzymujmy zatem w naszym małym

warsztaciku wzorowy ład. Kiedy bħdziemy nasz model lakierowaę technikami

pneumatycznymi (aerograf, spray) pomieszczenie najlepiej wyposaŇyę w wyciĢg, natomiast

powinno byę jak najbardziej pozbawione kurzu którego ulubionym zajħciem jest osiadanie na

naszym modelu. W kaŇdym domu jest takie pomieszczenie – łazienka! Musimy tylko zawsze

pamiħtaę o pilnych potrzebach innych domowników z niĢ zwiĢzanych!

Mamy juŇ model, narzħdzia i miejsce do pracy. Co jeszcze?

Kleje

Temat – rzeka. Jest bowiem tyle rodzajów klejów, Ňe nie sposób opisaę ich w tej małej

ksiĢŇeczce. Na pewno kaŇdy eksperymentujĢc znajdzie taki, który bħdzie dla niego

najlepszym. Omówiħ zatem tylko kilka ich podstawowych rodzajów.

Klej poliuretanowy – najczħĻciej spotykany w tubkach. Bezbarwna għsta ciecz o

intensywnym zapachu . Spotyka siħ je jako „Hermol”, „Klej szewski”, „Falco” i wiele innych.

KlejĢ wszystko. Bardzo szybko schnĢ. Przy ich stosowaniu naleŇy bardzo uwaŇaę –

naniesione przypadkiem na powierzchnie widoczne pozostawiĢ plamy, chociaŇ same dajĢ siħ

usuwaę mechanicznie (łapiemy pħsetĢ i ciĢgniemy jak gumħ). Tego kleju nie da siħ szlifowaę.

Butapren – wystħpuje równieŇ pod innymi nazwami. MoŇna kleię nim niemal wszystkie

czħĻci modelu. Nadmierne wdychanie jego oparów prowadzi do odurzenia. Stosowany w

nadmiarze pobrudzi model w sposób nieodwracalny! Bardzo dobrze jest stosowaę go do

podklejania czħĻci kartonem.

Ponal – wystħpuje w wielu odmianach i pod wieloma nazwami (Wikol, UHU). Jako klej na

bazie wody powoduje fałdowanie kartonu (tylko uŇyty w nadmiarze) . Znakomity do

impregnacji kartonu. MoŇna uŇywaę go jako szpachlówki, naniesiony na model kroplami za

pomocĢ igły imituje nity i inne wypukłoĻci. MoŇna je szlifowaę.

Superkleje – równieŇ wystħpujĢ w wielu odmianach. Najbardziej znane to: „Kropelka”,

„Super-glue”, „Cyjanopan”. Kleje bazujĢce na zwiĢzkach cyjanoakrylu, silnie trujĢce. KlejĢ

wszystko błyskawicznie, nawet ludzkĢ skórħ! Kiedy nasĢczyę nimi karton – staje siħ on

obrabialny pilnikiem, twardy niemal jak blacha. W sklepach modelarskich moŇna równieŇ

nabyę jego nieco wolniej schnĢcĢ odmianħ w Ňelu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: