Wije i owady
Gromada: MYRIAPODA (WIJE)
Cechy wyróżniające:
- wije i owady obejmuje podtyp ATELOCERATA czyli stawonogi z jedną parą czułków (antenule; druga para uległa redukcji) i żuwaczkami bez głaszczek
- wije różnią się od owadów występowaniem odnóży krocznych lub skocznych lub krocznych (lub skocznych) na odwłoku
- mają narząd zmysłu zwany organem Tomosvary’ego (hydroreceptory – percepcja poziomu wilgotności w otoczeniu)
- wydalają dzięki cewkom Malpighiego (rozwijającym się z ektodermy) uchodzącym na granicy jelita środkowego i tylnego oraz gruczołom szczękowym
- głównym metabolitem przemian białkowych jest kwas moczowy oraz amoniak
- układ oddechowy w postaci tchawek (rurek, których ściany wzmocnione są chityną) Powietrze do systemu tchawkowego dostaje się dzięki parzystym przedchlinkom rozmieszczonym na większości segmentów ciała.
Pochodzenie ewolucyjne:
- pokrewieństwa wijów i owadów ze skorupiakami i trylobitami dowodzą:
segmentacja głowy
cienkie czułki
złożone oczy
szkielet pierwotnie impregnowany węglanem wapnia
- już w kambrze morscy przedstawiciele tych grup należeli do osobnych gałęzi rozwojowych
- niewątpliwe lądowe wije pojawiły się niemal równocześnie z roślinami naczyniowymi w sylurze
- Atelocerata obejmują dwie gromady dzisiejszych lądowych stawonogów: wije i owady
Pokrewieństwa wewnątrz grupy:
- pierwotnie wije za głową mają 3 segmenty z pojedynczymi tergitami i odnóżami, które jako pierwsze formują się w rozwoju zarodkowym
- kolejne 3 segmenty mają podwójne zestawy odnóży (podgromada DIPLOPODA) lub wykazują złożone następstwo niniejszych mniejszych i większych tergitów (część podgromady CHILOPODA i jeden z rzędów podgromady LABIATA) lub mają odnóża silnie zmienione czy też zredukowane („owady bezskrzydłe” w podgromadzie LABIATA; właściwe owady bezskrzydłe utraciły kroczne odnóża odwłoka niezależnie)
Podgromada: DIPLOPODA (KROCIONOGI)
- zlanie parami segmentów odwłoka (zwykle poczynając od czwartego)
- osobny od głowy tergit (collum) drugiej pary szczęk i zlanie obydwu par szczęk w jedną strukturę (gnathochilarium)
- to najbogatsza w gatunki grupa Myriapoda
- są roślinożerne > prawie wszystkie żywią się roślinami lub gnijącymi szczątkami organicznymi
- kutikula przesycona jest węglanem wapnia, co jest cechą pierwotną odziedziczoną po morskich przodkach
- oczy złożone
Podgromada: CHILOPODA (PARECZNIKI)
- nie wykazuje zróżnicowania ciała na tułów i odwłok
- są drapieżne
- charakterystyczną cechą jest pierwsza para odnóży tułowiowych zmieniona w narząd chwytny z kolcami jadowymi (maxillipedes) zaś odnóża gębowe są prawie uwstecznione. Poprzez kolce jadowe do ciała ofiary wstrzykiwany jest jad i soki trawienne – trawienie zewnętrzne. Całkowicie lub częściowo strawiony pokarm zasysany jest dzięki muskulaturze bardzo długiej gardzieli ( gardziel wraz z przełykiem stanowią 2/3 długości układu pokarmowego)
- pierwotnie oczy złożone
- pierwotnie naprzemienny układ oraz ustaloną liczbę tergitów, ale są też formy o długim ciele z licznych jednakowych segmentów
Podgromada: LABIATA
- druga pata szczęk, która tworzy płytkę (labium) ograniczającą od tyłu jamę gębową.
- Należą tu drobne stawonogi o niewielkiej liczbie segmentów, większość to „owady bezskrzydłe”
- Najważniejszy z nich jest rząd Collembola (skoczkonogi),które mają sześć odnóży krocznych i narząd skoczny z odnóży 6-tego segmentu odwłoka, poza tym beznogiego. Te widełki skoczne- furka, zaczepiane o brzuszny wyrostek i poruszane hydraulicznie ( zmiany ciśnienia hemolimfy)
- Żyją w wilgotnym środowisku i żywią się szczątkami roślin
Gromada: INSECTA (OWADY)
- sześcionogie
- stabilna liczba segmentów (pierwotnie 11 segmentów odwłoka)
- owady bezskrzydłe (rząd Thysanura) od niezależnie powstałych z wijów sześcionogich skoczkonogów Collembola ( i innych „owadów bezskrzydłych”) różnią:
* wieloczłonowe czułki
* podobnego kształtu cerci - przysadki odwłokowe. Znajdują się w tylnej części odwłoka i mogą być różnie wykształcone. Pełnią głównie funkcje czuciowe (podczas kopulacji, przemieszczania się w chodnikach) lub słuchowe. U niektórych owadów pełnią funkcję obronną (skorki Dermaptera lub pomagają w locie (jętki Ephemeroptera).
* filum terminale na końcu odwłoka
- linia ewolucyjna właściwych bezskrzydłych owadów wyodrębniła się jeszcze przed uformowaniem się anatomii dzisiejszych podgromad wijów.
- We wczesnym dewonie ich narządy gębowe miały postać zbliżoną do dzisiejszej
- Dziś reliktowe
- Zachowały zapłodnienie zewnętrzne przy pomocy składanych na ziemi spermatoforów (rząd Thysanura bywa dzielony na kilka osobnych)
Rząd: EPHEMERIDA (JĘTKI)
- najpierwotniejsze owady latające z tego rzędu wciąż przechodzą ostatnie linienie w stadium latającym (subimago)
- skrzydła w spoczynku ustawiają pionowo
- mają wodne larwy, roślinożerne jak i drapieżne
- dojrzały płciowo owad (imago) nie odżywia się , żyje od 30 min do jednego dnia, jedyną jego rolą jest zapłodnienie i złożenie jaj
Rząd: ODONATA (WAŻKI)
- obejmuje owady drapieżne w stadium imago
- larwy niezależnie od jętek przystosowały się do środowiska wodnego i drapieżnictwa
- mają wysuwany do przodu aparat gębowy – maskę
- obecność dodatkowego narządu płciowego
- utraciły pokładełko - (ovipositor, terebra) - narząd spotykany przede wszystkim u owadów. Pokładełko służy do składania jaj do otworów w drzewie, mchu, zagłębień w ziemi, ciałach innych organizmów.
- Skrzydła w spoczynku ustawione mają poprzecznie bądź pionowo
- Ważki paleozoiczne miały skrzydła do 70 cm. rozpiętości
- pozostałe owady skrzydlate cechuje zdolność do ustawiania skrzydeł płasko na grzbiecie, przy czym tylne skrzydła zaginają się u nasady > zapewne związane to było z przystosowaniem do życia w ściółce
Do dziś zachowały ten tryb życia owady z rzędu: BLATTIDA (KARACZANY)
- które nieomal nie latają.
- wszystkożerne karaczany składają jaja w złożonych
sztywnych paczuszkach (ooteka)
- liczne tropikalne karaczany trawią celulozę przy pomocy
symbiontów jelitowych
Rząd: MANTIDA (MODLISZKI)
- pokrewne karaczanom drapieżne modliszki zachowały bardziej prymitywny sposób ochrony jaj> wytwarzając rodzaj kokonu z pienistej, zasychającej masy, który pozostawiają przyklejony do podłoża
- polują z zasadzki przy pomocy dobrze do tego przystosowanych przednich nóg, ofiarą samicy pada często i samiec po kopulacji, którą jest w stanie odbyć nawet po odgryzieniu głowy przez samicę > zwoje mózgowe nie kontrolują odruchów rozrodczych
Rząd: ISOPTERA (TERMITY)
- tak jak tropikalne karaczany przedstawiciele tego rzędu przystosowały się do wykorzystywania celulozy z drewna jako źródła pokarmu przy pomocy symbiontów jelitowch
- skrzydła odpadają termitom po locie godowym
- pierwotne termity składają jaja gęsto upakowane w sposób przypominający ooteki karaczanów
- u form bardziej zaawansowanych, w których dalej rozwinięta jest opieka wyspecjalizowanych osobników nad jajami, jaja składane są przez samicę pojedynczo. > Kolonię zakładają wspólnie samiec z samicą, a zapłodnienie ma miejsce wielokrotnie w miarę rozwoju kolonii. > Dominacja pary królewskiej nad innymi członkami kolonii oparta jest głównie na działaniu feromonów.
Rząd: PLECOPTERA (WIDELNICE)
- owady z rzędu widelnic wyróżniają spośród innych pierwotnych owadów płasko składających skrzydła- wodne larwy
- ich biologia jest konwergencyjnie upodobniona do jętek
Ø Imagines latają podczas godów i zachowały długie cerci (ale nie mają filum terminale między nimi)
- w jednej z paleozoicznych linii ewolucyjnych pokrewnych widelnicom uformowały się skrócone skórzaste skrzydła przednie i wielokrotnie składane skrzydła tylne, których ewolucja doprowadziła do stanu właściwego dla rzędu DERMAPTERA (SKORKI)
- skorki prawie nie latają
- pierwotnie członowane cerci, przekształciły się w chwytne cęgi
Rząd: ORTHOPTERA (PROSTOSKRZYDŁE)
- owady o skórzastych przednich skrzydłach i skocznych tylnych odnóżach > ten sposób pasywnej obrony, wykorzystywany w ewolucji owadów wielokrotnie (skoczogonki, pluskwiaki-skoczki, chrząszcze sprężyki, pchły) stał się podstawą ich wielkiego różnicowania
- pierwotne mają długie czułki (jak karaczany) np./ pasikoniki (Tettigonia) i świerszcze (Gryllus)
- polne koniki i szarańcza mają krótkie czułki
- prostoskrzydłe prowadzą niemrawe życie roślinożerców przystosowując się kształtami do podłożą
- często porozumiewają się dźwiękami generowanymi przez pocieranie skrzydeł i odbieranymi przez „uszy” na odnóżach
* Przystosowanie do imitowania kształtem ciała otoczenia (mimikra) doprowadziło do ewolucyjnego powstania rzędu PHASMATODEA ( STRASZYKI)
- osiągają rozmiary do 35 cm.
...
biologia