W charakterystyce modeli lateralizacji za prawidłowe uznaje się modele lateralizacji jednorodnej, a wiec prawostronnej lub lewostronnej, uwarunkowane dominacją jednej z półkuli mózgu. O zaburzeniach lateralizacji mówi się najczęściej w przypadkach lateralizacji niejednorodnej. W przypadku orzekania o lateralizacji nie ustalonej powinniśmy uwzględnić wiek badanego dziecka. Zdaniem Bogdanowicz najważniejszą z punktu widzenia procesu czytania i pisania jest niejednorodna dominacja oko i ręki po tej samej stronie ciała. Niejednorodność lateralizacji ma duże znaczenie w trudnościach w nauce czytania i pisania. W przypadku lateralizacji skrzyżowanej powstaje problem współdziałania ze sobą poszczególnych kończyn i organów parzystych, szczególnie oka i ręki, co jest przyczyną słabej koordynacji wzrokwo-ruchowej, a następnie trudności w nauce czytania.
M. Hiscock, M. Kinsbourne stwierdzają, że koncepcja lateralizacji skrzyżowanej implikuje, iż normalnego przeciętnego człowieka charakteryzuje jednorodna dominacja jednej strony ciała w zakresie ręki, oka, nogi i ucha. Odchylenia zaś od tego jednorodnego wzorca są związane ze słabą lub niepełna dominacja mózgu i są przyczyną ryzyka występowania różnego rodzaju zaburzeń zachowania.
Badania testem J. Wada wykazały, że dominacja lewej półkuli mózgu dla mowy jej zależna nie tylko od dominacji ręki, ale i od dominacji oka. Należy ocenić dominację oka podczas badania lateralizacji oraz zdolności traktowania lateralizacji skrzyżowanej jako odchylenia od normy.
Uzasadnione wydaje się interpretowanie w kategoriach patologii przypadków skrzyżowanej lateralizacji powyżej 13-14 r.ż. oraz, gdy przypuszczamy, że skutkiem zlokalizowanego uszkodzenia jednej z półkul mózgowych. W takich przypadkach występują zwykle różne objawy dysfunkcji mózgu.
Wśród dzieci oburęcznych można wyróżnić dwie grupy:
a) oburęcznych wtórnie
U tych dzieci proces lateralizacji przebiega w sposób zwolniony a jej przejawy zaznaczają się słabo. Oburęczność pierwotna występuje często z różnego rodzaju zaburzeniami. Charakteryzuje ją zazwyczaj mała sprawność motoryczna. Często stwierdza się w tych wypadkach trudność orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni.
b) oburęcznych pierwotnie
Oburęczność wtórna jest wynikiem wieloletniego treningu ręki niedominującej. Zazwyczaj trening ręki niedominującej jest podejmowany przez osoby, które uprawiają zajęcia wymagające dużej sprawności obu rąk, np. podczas gry na fortepianie, pisania na maszynie, w niektórych dyscyplinach sportowych, a nawet przy wykonywaniu takich zawodów jak chirurgia.
Oburęczność wtórna ma miejsce także w wypadku przeuczania na prawą rękę dziecka, które wskazuje wczesną i silną przewagę czynności lewej ręki. W efekcie tego żadna z rąk nie jest sprawna. Jest to więc negatywna odmiana wtórnej oburęczności.
Lateralizacja nie ustalona jest zjawiskiem fizjologicznym i przejściowym w pierwszym etapie rozwoju lateralizacji. Dopiero u starszych dzieci (powyżej 10 lat) lateralizacja nie ustalona może być interpretowana jako opóźnienie w rozwoju procesu kształtowania się lateralizacji.
Oburęczność pierwotna, zdaniem R. Zazzo jest najmniej korzystnym modelem lateralizacji. Organizacja ruchów wymaga zróżnicowania roli prawej i lewej ręki podczas wykonywania czynności. U dzieci oburęcznych mamy do czynienia z brakiem dominacji jednej z półkul mózgowych lub z konfliktem dominacji. Gdy z opóźnieniem rozwoju lateralizacji współwystępują rozmaite zaburzenia rozwoju psychoruchowego, np. percepcji i motoryki, wówczas konsekwencją są trudności w czytaniu i pisaniu.
Madziulka86