PRZYKŁADY ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH
PERCEPCJĘ SŁUCHOWĄ
Opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej obejmują:
Mówienie:
· · Ubogi zasób słów
· · Trudności w przyswajaniu długich i trudnych wyrazów
· · Agramatyzmy
· · Trudności w formułowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych
· · Trudności w rozumieniu skomplikowanych poleceń słownych
Czytanie:
· · Głoskowanie bez dokonywania syntezy
· · Przekręcanie wyrazów (część odczytuje, a część zgaduje)
· · Mylenie wyrazów zbliżonych artykulacyjnie
· · Brak rytmicznego czytania, zaburzona intonacja i akcent zdaniowy
· · Powolne tempo czytania, co negatywnie wpływa na rozumienie przeczytanej treści
Pisanie:
· · Specyficzne trudności w pisaniu, zwłaszcza ze słuchu
· · Opuszczanie liter i sylab
· · Gubienie liter przy zbiegu spółgłosek
· · Opuszczanie końcówek wyrazów
· · Łączenie przyimków z rzeczownikami, np. „wdomu” zamiast „w domu”
· · Szczególne trudności w pisowni głosek specyficznych dla języka polskiego: syczących, szumiących i ciszących, a więc „s:sz:ś”, „c:cz:ć”, „z:ż:ź”, dżwięcznych i bezdżwięcznych, a więć „d:t”, „b:p”, „g:k”, „w:f”, głosek tracących dźwięczność w sródgłosie i wygłosie np. w wyrazach „chleb”, „torebka”, zmiękczeniach
· · Trudności w różnicowaniu głosek „i-j” oraz mylenie samogłosek nosowych „ą”, „ę” z zestawem głosek „-on”, „-om”, „-en”, „-em”
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE ANALIZĘ I SYNTEZĘ SŁUCHOWĄ, KOORDYNACJĘ SŁUCHOWO- RUCHOWĄ I SŁUCHOWO- WZROKOWĄ
W wyniku prowadzonych ćwiczeń uczeń powinien opanować umiejętność rozdzielania zdania na poszczególne wyrazy, wyrazów na sylaby i głoski oraz tworzenia wyrazów z poszczególnych sylab czy głosek. W ćwiczeniach analizy dźwiękowej wyrazów uczeń musi posiąść umiejętność rozpoznawania pojedynczych sylab lub głosek w wyrazie, rozpoznać ich położenie w stosunku do innych sylab czy głosek tego wyrazu. W ćwiczeniach analizy dźwiękowej należy nauczyć dziecko, co stanowi początek, co koniec wyrazu, która sylaba czy też głoska jest pierwsza, a która ostatnia. Ustalenie początku i końca wyrazu stanowi dla dziecka dyslektycznego dużą trudność. Często takie dzieci uznają ostatnią głoskę jako pierwszą. Aby dziecko prawidłowo rozpoznawało, gdzie jest początek wyrazu, należy rozpoczynać ćwiczenie analizy wyrazów na głoski od rozpoznawania i wyodrębniania pierwszej głoski. W tych ćwiczeniach bardzo istotne jest, aby nauczyciel mówił bardzo wyraźnie, nie zniekształcając brzmienia głosek. Zwracamy uwagę na to, żeby spółgłoski wymawiać krótko, wybuchowo, żeby uczeń nie zrozumiał i nie utrwalił, że np. b=by tylko b=b. Należy utrwalić pojęcia takie jak: głoska, sylaba, samogłoska, spółgłoska, gdyż uczniowie dyslektyczni mają trudności z różnicowaniem tych terminów i zapamiętaniem ich. W czasie ćwiczeń konieczne jest powtarzanie poleceń, a czasem nawet wykonanie pierwszej próby wspólnie z dzieckiem, gdyż może mieć ono trudności z zapamiętaniem i zrozumieniem instrukcji i poleceń. W ćwiczeniach należy posługiwać się zestawami obrazków, aby ułatwić dziecku rozpoznanie i zapamiętanie słowa, które ma analizować. Dobrze jest przed ćwiczeniem analizy wyrazów przeprowadzić ćwiczenie nazywania obrazków, które mamy zamiar stosować w tym ćwiczeniu.
Przykłady ćwiczeń na materiale niewerbalnym
Sprawność analizy i syntezy słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej oraz umiejętność przenoszenia następstwa czasowego dźwięków na kolejność elementów w układzie przestrzennym możemy ćwiczyć na materiale bezliterowym, eksponując układy dźwięków, między którymi występują bardzo krótkie lub dłuższe przerwy.
1. Odtwarzanie struktur dźwiękowych („rytmu”) na podstawie układów
przestrzennych
Przed dzieckiem układamy klocki w szeregu zachowując między nimi odstępy lub zsuwając klocki razem. Wskazujemy, gdzie jest początek, a gdzie koniec szeregu. Większym odległościom między klockami będzie odpowiadała dłuższa przerwa między stuknięciami, natomiast krótszym-przerwy krótkie.
W odniesieniu do układu klocków:
będzie to 2 x stuk, dłuższa przerwa, 3 x stuk
Stukamy odpowiednio do układu klocków, a potem stuka dziecko. Można stukać w bębenek lub uderzać o blat stołu.
Odmianą tego ćwiczenia będzie wystukanie dziecku odpowiedniego układu dźwięków, np. na bębenku przez nauczyciela, do którego dziecko powinno przedstawić układ klocków.
2.Rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu „rytmowi”
Tworzymy przed dzieckiem dwa lub trzy szeregi klocków, jeden pod drugim. W każdym szeregu wskazane jest zastosowanie klocków w innym kolorze. Następnie według jednego z tych układów stukamy, zasłaniając rękę przesłoną, np. z tektury, aby dziecko nie widziało wykonywanego ruchu. Dziecko ma wskazać szereg odpowiadający wystukanemu rytmowi. Rozpoczynamy ćwiczenie od układów łatwiejszych i stopniowo wprowadzamy bardziej złożone.
Przykład:
Po rozpoznaniu układu wystukujemy któryś z pozostałych. Następnie te układy likwidujemy, tworzymy nowe i przeprowadzamy ćwiczenie we wskazany sposób.
3. Rozpoznawanie „rytmu”
Dziecko ma przed sobą tylko jeden układ klocków. Nauczyciel eksponuje różne układy dźwiękowe. Zadaniem dziecka jest rozpoznanie, który wśród demonstrowanych układów odtwarza układ klocków leżących przed nim.
4. Odtwarzanie wystukanego „rytmu” w układzie przestrzennym
Dziecko ma do dyspozycji kilka klocków. Nauczyciel wystukuje rytm zasłaniając ręką. Zadaniem dziecka jest ułożyć klocki do tego rytmu. Odmianą tego ćwiczenia jest odtworzenie rytmu w rysunku. Rysowane elementy stykają się ze sobą, jeżeli w układzie dźwiękowym pomiędzy stuknięciami występuje krótka przerwa, natomiast w miejscu dłuższej przerwy elementy graficzne są oddzielone. Do tego ćwiczenia można wprowadzić elementy ćwiczeń w liczeniu.
5.Rozpoznawanie przedmiotów na podstawie barwy dźwięku.
Przygotowujemy zestaw przedmiotów codziennego użytku, np.: szklankę, metalowy kubek, butelkę, słoik szklany, garnek, klocki drewniane, pęk kluczy itp., a także wycięte z tektury różne figury np. kwadraty, prostokąty, trójkąty, koła, romby i inne. Polecamy dzieciom, aby obserwowały przedmioty, w które będziemy uderzać drewnianą pałeczką, oraz aby wsłuchiwały się w dźwięki, jakie wydają te przedmioty. Następnie polecamy, żeby dzieci mając zamknięte oczy odgadły, o które przedmioty uderzamy ponownie pałeczką.
Odmianą tego ćwiczenia jest uderzanie przez nauczyciela pałeczką o przedmioty z jednoczesnym wskazywaniem tekturowych figur o różnym kształcie. Następnie dzieci odwracają się tyłem do nauczyciela, słuchają dźwięków i mają za zadanie podnieść do góry te figury, które „pasują” do słyszanego w danej chwili dźwięku.
Zaletą tego ćwiczenia jest jego wielofunkcyjność, ponieważ jednocześnie ćwiczymy u dzieci percepcję słuchową, wzrokową oraz koordynację słuchowo-ruchową oraz wzrokowo-ruchową.
6.Rozpoznawanie osób na podstawie barwy ich głosu.
Zabawa ta polega na tym, że dzieci kolejno wypowiadają określone zdania lub słowa. Następnie jedno dziecko odwraca się plecami do pozostałych lub zamyka oczy, a w tym czasie wskazane dziecko ma wypowiada umówione zdanie. Zadaniem dziecka jest zgadnąć, kto to powiedział.
Przykłady ćwiczeń na materiale zdaniowo-wyrazowo-sylabowym
1. Układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy
W tym ćwiczeniu dziecko uczy się formułować zdania na określony temat, rozdzielać zdanie na wyrazy, rozpoznawać jego początek i koniec oraz następstwo kolejnych wyrazów. Ćwiczy też przenoszenie następstwa czasowego słów na kolejność przedmiotów w przestrzeni.
Ukazujemy dziecku kilka obrazków i prosimy, aby wybrało jeden z nich i wypowiedziało o nim zdanie. Jeśli nie wie, co to jest zdanie, wyjaśniamy, że ma bardzo krótko powiedzieć o tym, co jest na obrazku. Jeśli zdanie jest źle sformułowane, poprawiamy je. Następnie informujemy dziecko, że będziemy mówić to zdanie rozdzielając je na pojedyncze wyrazy i równocześnie układać w szereg tyle klocków, ile jest wyrazów. Wykonujemy to układając klocki od strony lewej do prawej w stosunku do dziecka. Zaznaczamy, gdzie będzie początek szeregu. Na koniec dziecko liczy klocki, aby ustalić, ile jest wyrazów w zdaniu. W czasie liczenia dziecko ma wskazywać klocki od strony lewej do prawej. Następnie dziecko samo rozdziela kolejne zdania na wyrazy.
2. Analiza zdania: podział na wyrazy, sylaby, litery.
Jest to bardzo pożyteczne ćwiczenie, ponieważ kształci świadomość zdania, wyrazu, sylaby, głoski oraz litery. Powinno być często stosowane.
Rozpoczynamy od analizy zdań prostych dochodząc stopniowo do coraz bardziej skomplikowanych.
Wypowiadamy głośno jakieś zdanie i polecamy, aby dziecko je powtórzyło, rysując jednocześnie linię ciągłą. Czas rysowania linii powinien odpowiadać czasowi wymawiania zdania. Następnie dziecko ponownie wymawia dane zdanie, ale tym razem dzieli je na wyrazy, rysując dla każdego wyrazu dłuższe lub krótsze linie w zależności od długości wymawianego słowa. W dalszej kolejności powtarza zdanie sylabami, rysując jednocześnie dla tych sylab krótsze kreski, przy czym liczba tych kresek musi równać się liczbie sylab w zdaniu. Na końcu zdanie jest wypowiadane głoskami i każda głoska jest zaznaczana kropką. Po wykonaniu tego „zapisu” polecamy, aby dziecko policzyło i zapisało z boku liczbę wyrazów, sylab i głosek w zdaniu.
Przykładowo zdanie „To domek Ali” zapisujemy:
1 zdanie
3 wyrazy
5 sylab
. . . . . . . . . . 10 głosek
Następnie prosimy aby dziecko wpisało nad kreskami i kropkami kolejno zdanie, wyrazy, sylaby, a na końcu litery odpowiadające głoskom.
3. Wyodrębnianie słów na początku, w środku i na końcu zdania.
Nauczyciel głośno i wyraźnie mówi zdanie składające się z dwóch i więcej wyrazów. Dziecko powtarza je kilka razy. Zadaje dziecku pytania:
„Jakie słowo słychać na początku ( w środku, na końcu) zdania?”
4. Rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach.
Pokazujemy dziecku obrazek, do którego mówimy proste dwuwyrazowe zdanie, np. „Chłopiec czyta.”. Układamy do tego zdania szereg z dwóch klocków. Następnie stopniowo rozwijamy to zdanie dodając po jednym wyrazie za każdym razem. Za każdym razem układamy szeregi klocków w innych kolorach, jeden pod drugim. Po wykonaniu tego zadania dziecko oblicza, ile jest wyrazów w poszczególnych zdaniach.
W dalszych ćwiczeniach dziecko może już tylko porównywać zdania rozwinięte.
5. Podział wyrazów na sylaby.
Ćwiczenie rozpoczynamy piosenką, która jest znana dzieciom. Po odśpiewaniu piosenki rezygnujemy z melodii i wolno wypowiadamy tekst z podziałem na sylaby, zachowując między nimi dość długie pauzy.
Przykład: Piosenka „Dorotka”
Ta Do-rot-ka ta ma-lu-sia, ta ma-lu-sia
Tań-co-wa-ła do-ko-lu-sia, do-ko-lu-sia
Tań-co-wa-ła ra-no ro-są, ra-no ro-są
I tu-pa-ła nóż-ką bo-są, nóż-ką bo-są
6. Dokonywanie syntezy sylabowej.
Wypowiadamy znane dzieciom słowa i polecamy, aby dzieci je powtórzyły. Następnie wypowiadamy je z podziałem na sylaby, robiąc długie pauzy, w czasie których dzieci wykonują jakąś czynność, np. 3 klaśnięcia w dłonie. Na końcu dzieci odgadują, co to za wyraz. Zabawę urozmaicamy różnymi czynnościami, np. skakanie na jednej nodze, skręty tułowia, rysowanie w powietrzu kół itp.
7. Liczenie sylab.
Przygotowujemy zestaw obrazków, których nazwa składa się z 1-, 2-, 3-, 4- sylab oraz kartonik z wypisanymi cyframi 1,2,3,4. Długość kartonika oraz rozmieszczenie cyfr powinny być takie, aby pod każdą cyfrą można było swobodnie położyć obrazek.
4
....
3
...
2
..
1
.
Dziecko bierze do ręki obrazek i mówi sylabami nazwę przedstawionego na nim przedmiotu i przy wymawianiu każdej sylaby dotyka kolejno cyfr na kartoniku, po czym pozostawia obrazek pod cyfrą, przy której wymówiło ostatnią sylabę.
Ćwiczenie to można urozmaicić prowadząc grę zwaną odkrywanką.
Rozkładamy obrazki na stole odwrócone tak, żeby nie było widać ilustracji, a każdemu dziecku dajemy kartonik z cyframi. Następnie każde dziecko odkrywa obrazek, który po wykonaniu próby pozostawia pod odpowiednią cyfrą na swoim kartoniku. Po wykorzystaniu wszystkich obrazków dzieci przeliczają, ile mają obrazków. Mogą też zsumować zdobyte przez siebie punkty zakładając, że za każdą sylabę otrzymuje się 1 punkt.
8. Wyodrębnianie sylab na początku, na końcu i w środku słowa.
Nauczyciel mówi słowa składające się z dwóch, trzech i więcej sylab. Dzieci po wysłuchaniu wyodrębniają sylaby na początku, na końcu i w środku słów. Jeżeli dzieci umieją czytać, ćwiczenie to możemy przeprowadzić posługując się rozsypanką sylabową. Na brystolu wypisujemy wyrazy, a następnie przecinamy je na sylaby. Prowadzący wypowiada słowa, a dzieci układają wyrazy z sylab. Następnie pytamy: „Jaką sylabę słyszysz na początku (na końcu, w środku) słowa?”. Po wyodrębnieniu określonych sylab przez dziecko zmieniamy tok postępowania- wypowiadamy sylaby, a dziecko ma określić ich lokalizację w wyrazie. Na przykład przed dzieckiem są ułożone wyrazy:
ka-wa ka-pus-ta ka-la-re-pa
Wskazując wyraz „kawa” pytamy: „Na którym miejscu w tym wyrazie jest sylaba „ka”?”. Dziecko odpowiada „Na początku”. Podobnie postępujemy z pozostałymi sylabami.
W tym ćwiczeniu percepcja słuchowa wspierana jest percepcją wzrokową.
Na koniec dzieci mogą zapisywać ułożone wyrazy (przepisują lub piszą z pamięci).
9.Rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalanie miejsca jej położenia.
Do ćwiczenia przygotowujemy zestawy obrazków dobrane tak, aby w każdym zestawie pewna ich liczba przedstawiała przedmioty, których nazwy zawierają określoną sylabę różnie usytuowaną. Poniżej został zamieszczony przykładowy zestaw wyrazów nadających się do ilustracji.
Przykładowy wykaz wyrazów nadających się do ilustracji:
Madziulka86