Socjologia makrostruktury społeczne
wykład 4
Temat: Ruchy społeczne.
1. Trzy definicje ruchu społecznego
Szczepański określa ruchy społeczne jako zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnych celów.
Zbiorowość wyznacza cel. Cele te mogą mieć charakter:
· ekonomiczny;
· kulturowy;
· polityczny;
· reformatorski.
Blumer twierdzi, że ruch społeczny to przedsięwzięcie o charakterze zbiorowym,
dążące do ustanowienia nowego porządku życia (to całościowe przekształcenie systemu społecznego).
Smelser uważa, że ruch społeczny to zbiorowy wysiłek mający na celu modyfikację norm i wartości (odnosi się do ruchów częściowo zmieniający system wartości).
Sztompka podsumowuje te wszystkie trzy poprzednie definicje. Charakterystykę ruchu społecznego Sztompki charakteryzują cechy, elementy konstytutywne. Sztompka zwraca uwagę na zbiorowość, która nie akceptuje tego, co dzieje się w życiu społecznym.
Sztompka wymienia pięć elementów ruchu społecznego:
· zbiorowość;
· zmiana (chęć dokonania tej zmiany);
· początkowe rozproszenie osób;
· zjednoczenie (w trakcie działania);
· wysoki poziom spontaniczności (mogą przyjąć niezinstytucjonalizowaną formę).
3. Ogólny podział ruchów społecznych
a) tradycyjne
· ruch reformatorski – Jest to zbiorowe dążenie ludzi, którzy chcą zmienić pewną cząstkę. Zbiorowość akceptuje większość, ale nie całą część systemu. Nie chce zmieniać wszystkiego. Ruch ten opowiada się za metodami pokojowymi, np. ruch anonimowych alkoholików, ruch przeciw agresji i przemocy, działanie na rzecz zmiany systemu ekonomicznego lub edukacyjnego.
· ruch rewolucyjny – Zbiorowość dąży do całościowego przekształcenia systemu społecznego. Próbuje dokonać zmian ładu w aspekcie instytucjonalnym i aksjologicznym. Zbiorowość neguje istniejący ład, chce wprowadzić nowy ład, który ma być ładem idealnym. Ruch ten opowiada się za metodami agresywnymi. Rewolucja to wojna, bitwa i krew. „Rewolucja pożera własne dzieci”- taki ruch jest zdolny do poświęcenia własnych działaczy na rzecz osiągnięcia zamierzonego celu. Ruch ten twierdzi, że należy zmienić istniejący ład, należy podjąć się deprecjacji przeszłości, bowiem nowy ład to ład doskonały, który działa na rzecz całego społeczeństwa. Działacze rozpoczynają od zmiany instytucji lub zmieniają nazwy tych instytucji (np. milicja -> policja). Należy zmienić cały system wartości (np. przejście od kolektywizmu na rzecz indywidualizmu). Taki ruch wprowadza solidarność społeczną.
· ruch ekspresywny – Dąży do zmiany osobowości, zachowań, postaw jednostek, np. ruchy młodzieżowe w latach 60-tych na zachodzie Europy- „Dzieci Kwiatu” (Hipisi).
b) nowoczesne (są to nowe ruchy społeczne, np. ruchy romantyczne, ruch nieporządku społecznego) – nowe ruchy społeczne to ruchy ekologiczne, praw człowieka, pacyfistyczne, alternatywne i ruch antyglobalistyczny. Cele nowych ruchów społecznych są istotne dla całego społeczeństwa globalnego. Ruch ekologiczny jest istotnym celem dla wszystkich ludzi. Cel ten jest ważny dla Polaka, jak również dla Amerykanina czy Niemca. Ruchy praw człowieka dzielą się na:
· ruchy feministyczne – Opowiadają się za prawem kobiet, likwidacją dyskryminacji kobiet. Jest to ruch ważny dla całej ludzkości.
· ruchy mniejszości seksualnych – Działacze tych ruchów chcą, aby osoby o odmiennej orientacji seksualnej cieszyły się pełnią praw. Jest to ważne dla całego świata. Odsetek tych ludzi jest stały w każdym społeczeństwie i wynosi od 4% do 6%.
· ruchy pacyfistyczne – Ruch ten dąży do eliminacji wojen, agresji, do pokoju między ludźmi. Nikt nie chce przecież tracić swoich najbliższych i domów. Jest to bardzo ważne dla całej ludzkości.
· ruchy alternatywne – Działacze protestują przeciw globalizacji świata. Często demonstrują swoje poglądy w przekazach medialnych.
· ruch antyglobalistyczny – Ten ruch nastawiony jest na tworzenie innych form bytowania i istnienia zbiorowości. Przykładem są komuny czy kibuce w Izraelu.
Ruchy społeczne grupują ogromną różnorodność członków – osoby ubogie z
bogatymi, osoby z klasy średniej z osobami z klasy wyższej. W nowe ruchy społeczne angażują się studenci, gospodynie domowe i osoby z marginesu społecznego. Wykorzystują oni bierny opór, jednak zachodzą demonstracje o charakterze siłowym – agresywnym.
4. Inny podział ruchów społecznych
Aberle dzieli ruchy społeczne na:
· ruchy transformacyjne – Inaczej ruchy rewolucyjne. Zmieniony zostaje cały ład społeczny i wszystkie struktury.
· ruchy reformatorskie – Dąży do częściowej zmiany ładu społecznego i struktury.
· ruchy odkupieńcze – Dążą do całkowitej przemiany swoich członków. Mają charakter religijny lub para religijny.
· ruchy alternatywne – Dążą do częściowej przemiany swoich członków.
5. Teorie
a) teoria upośledzenia społecznego – Wskazuje, że z ruchami społecznymi mamy do czynienia, gdy w społeczeństwie istnieje jakaś grupa społeczna upośledzona, np. bezrobotni, bezdomni. Osoby te spotykają się ze sobą, ich emocje się kumulują i wtedy tworzą oni zorganizowaną grupę ze swoimi władzami – przedstawicielami, gdy zbiorowość zauważa swoje upośledzenie.
b) teoria społeczeństwa masowego – Odnosi się do kultury masowej, masowego społeczeństwa (jest to społeczeństwo industrialne bądź postindustrialne). Człowiek jest samotny, ma zerwane kontakty społeczne i tworzy różne zbiorowości poprzez skłonność do gromadzenia. W ten sposób przerywa izolację społeczną i realizuje pewne, założone cele.
c) teoria mobilizacji zasobów – Zbiorowość nie mogłaby się zorganizować, gdyby nie zmobilizowano pewnych zasobów:
· zasobów ludzkich – Ludzie powinni mieć świadomość wspólnoty.
· zasobów materialnych – Każdy zorganizowany człowiek, który chce przynależeć do jakiejś zbiorowości musi być wyposażony przede wszystkim w czas, musi posiadać konto, zasoby ekonomiczne, przedmioty i urządzenia techniczne, telefon komórkowy, musi mieć dostęp do Internetu, a nawet powinien być wyposażony w ksero i papier do ksera.
Początkowo zachodzi zjednoczenie, następnie powstanie zbiorowości, kolejno instytucjonalizacja ruchu, biurokratyzacja ruchu (ruch wtedy kostnieje) i w ostateczności schyłek, rozpad tego ruchu. Przykładem jest powstanie ruchu solidarności.
6. Tłum
Tłum to przedmiot zainteresowań psychologów i socjologów od Rewolucji Francuskiej. G. le Bon napisał książkę „Psychologia tłumu”. Autor korzystając z historii oraz kontaktów z wybranymi osobami analizuje zachowania tłumu. Hitler i Stalin bardzo często korzystali z tej książki.
Aby tłum powstał musi być powód do zorganizowania się na danym terytorium, musi zaistnieć podnieta do działania. Wszyscy zaczynają myśleć i postępować podobnie (zjednoczenie osób). Człowiek zachowuje się jak analfabeta – takie jest działanie tłumu. Zanika odrębność jednostek, nie ma istniejącego dotychczas „ja”, jednostki wtapiają się w tłum. Rozum zostaje wyłączony w tłumie. Jednostki poddają się sugestiom tłumu. Ważne jest kształcenie przywódcy. Występuje w tłumie zasada zaraźliwości – zarażamy się panującymi w nim emocjami. Uwsteczniamy się, cofamy się w rozwoju kulturowym. Zmienia się radykalnie nasze zachowanie, możemy zrobić coś, czego byśmy się po sobie nie spodziewali. Tłum jest jak kobieta – impulsywny, zmienny, łatwowierny i konserwatywny, nie lubi zmian. Bardzo ważny dla tłumu jest przywódca. Musi on trzymać dystans między sobą a tłumem, nie może się z nim bratać, gdyż wtedy straci swój autorytet. Musi wczuwać się w emocje tłumu, musi znać jego uczucia. Przywódca nigdy nie powinien przemawiać do tłumu czytając z kartki. Tłum ma bardziej trwałą formę od zbiegowiska czy publiczności.
Szczepański określa tłum jako przelotne zgromadzenie większej ilości ludzi (co najmniej kilkaset osób) na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt i reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób.
Rodzaje tłumów:
a) tłum agresywny – Tłum, w którym musi zostać wyładowana agresja.
· tłum linczujący – Agresja jest wyładowywana na jednostce, tłum ten atakuje jednostkę. Przykładem jest agresja wobec ludności murzyńskiej w Ameryce.
· tłum terroryzujący – Tłum ten atakuje zbiorowość lub grupy społeczne, np. pogromy Żydowskie czy innych mniejszości etnicznych jak Cyganie.
· tłum walczący – Tłum atakuje symbole władzy, niszczy pomniki, więzienia, komisariaty policji, siedzibę rządu. Ten rodzaj tłumu przekształca się najczęściej z tłumu demonstrującego.
b) tłum uciekający – Jest to jedyny tłum, w którym zanika więź społeczna między jednostkami. W innych rodzajach tłumu ta więź tworzy się bardzo szybko i jest dość mocna. Taki tłum to grupy zorganizowane jak wojsko, czy całe społeczności, jak uciekający ludzie z pożaru. Tutaj następuje wzrost indywidualizmu.
c) tłum rabujący, grabiący – Powstaje, gdy pojawiają się kryzysy ekonomiczne, gdy duże grupy społeczne pozbawione są środków do życia. Cechą charakterystyczną tego tłumu jest rabowanie produktów spożywczych, ale nie tylko. Przykładem jest Francja, a dokładniej Paryż, gdzie ludność północno-afrykańska, która rabowała wielkie sklepy w celu kradzieży żywności, ale również różnego rodzaju sprzętu AGD czy RTV.
d) tłum ekspresywny, demonstrujący – Ten tłum jest zorganizowany i kierowany. To demonstracja, która ma poprzeć kogoś lub coś, bądź występuje przeciw komuś lub czemuś. Tłum jest mocno kontrolowany przez aparat policji. Droga demonstracji tłumu jest określona i wyznaczona, ma początek i koniec, np. demonstracja górników w Warszawie w czasach rządu AWS-u.
7. Zbiegowisko
Zbiegowisko to przelotne zgromadzenie ludzi na niewielkiej przestrzeni, jest krótkotrwałe, jednak istnieją bezpośrednie kontakty między jego uczestnikami, np. wypadek, awantura na ulicy. Po uzyskaniu wyjaśnień ludzie rozchodzą się.
8. Publiczność
Publiczność to zgromadzenie osób żywiące podobne oczekiwania, zainteresowanych pewnym przedmiotem, przeżyciem, chęcią przeżycia pewnych bodźców.
Publiczność dzielimy na:
· publiczność zebraną (skoncentrowaną) – To publiczność znajdująca się na określonej, wyznaczonej przestrzeni, np. studenci na wykładzie, wierni w Kościele, kibice na czemu. Występuje między jednostkami styczność bezpośrednia.
· publiczność rozproszoną – To publiczność mass mediów, np. czytelnicy gazet. Styczność między jednostkami ma charakter pośredni.
- 4 -
Pikus-5