Współcześnie pieniądz w gospodarce odgrywa aktywną rolę tzn. operując rozmiarem pieniądza państwo a szerzej podmioty polityki monetarnej mogą oddziaływać na wiele różnych zjawisk gospodarczych. Pieniądz, system pieniężny spełnia w gospodarce rolę „krwiobiegu”. Zasługą Keynes’a jest udowodnienie aktywnej roli pieniądza.
Pieniądz jest produktem powstałym w wyniku rozwoju wymiany towarowej. Pieniądz to pewien powszechnie akceptowany produkt za pomocą, którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Pieniądz przechodził ewolucję w procesie historycznego rozwoju wymiany, czyli działalności gospodarczej człowieka. Na początku rolę pieniądza pełniły pewne towary chętnie akceptowane. Była to epoka pieniądza towarowego. Następnie rolę pieniądza pełniły kruszce, metale szlachetne – był to okres pieniądza kruszcowego. Po tym okresie powstały monety a następnie banknoty czyli pieniądz papierowy. Banknot był w zasadzie poświadczeniem banku, w którym deponent przechowywał pieniądze. Współcześnie mamy epokę pieniądza papierowego. Jest to pieniądz niewymienialny na złoto. Do I wojny światowej w 44 krajach w obiegu był pieniądz złoty. Po I wojnie pojawił się już pieniądz papierowy.
Współczesny pieniądz papierowy jest pieniądzem symbolicznym tzn. produktem symbolizującym pewną wartość. Ta symboliczna wartość wynika z faktu, iż dane państwo nadaje danemu produktowi (kartce papieru) status prawnego środka płatniczego obowiązującego w danym czasie w danym państwie. Istotą współczesnego pieniądza jest gwarancja rządu danego kraju, iż okaziciel danego pieniądza może nabyć wyrażoną w pieniądzu wartość, ponadto może tym pieniądzem regulować różne płatności typu: spłaty pożyczek, podatki, alimenty, i inne. Dawniej pieniądz kruszcowy był pieniądzem realnym, gdyż nie tylko symbolizował pewną wartość, ale także „miał ją samą w sobie”.
1) Miernik wartości, pieniądz służy do mierzenia wartości towarów przeznaczonych do wymiany. Wyrażenie wartości towaru ilością pieniądza to cena.
2) Pośrednik wymiany, pieniądz pośredniczy między sprzedającym a kupującym.
TOWAR ® PIENIĄDZ ® TOWAR
SPRZEDAŻ KUPNO
3) Środek gromadzenia oszczędności, środek tezauryzacji. W tej roli najlepiej sprawuje się pieniądz kruszcowy lub pieniądz, który zachowuje swoją siłę nabywczą (który nie traci swojej wartości w wyniku np. inflacji).
4) Środek płatniczy, występuje wówczas gdy pieniądz służy do spłaty zobowiązań np.: spłata pożyczek, kredytów.
5) Pieniądz światowy pełni tę funkcję pieniądz posiadający tzw. wymienialność zewnętrzną tzn. państwo jako emitent gwarantuje jego wymienialność na każdy inny pieniądz po kursie ustalonym na giełdach światowych. Tę rolę pełni dolar amerykański, frank szwajcarski, frank francuski, marka niemiecka, jen japoński.
Rodzaje pieniądza
1) Ze względu na postać w ujęciu historycznym pieniądz występuje w postaci:
a) pieniądz towarowy (sól, bydło, herbata itp.)
b) pieniądz kruszcowy (złoty, srebrny, miedziany)
c) pieniądz kruszcowy (złoto do II wojny światowej)
d) pieniądz papierowy wymienialny na złoto
e) pieniądz papierowy niewymienialny na złoto, pieniądz symboliczny oraz pieniądz zdawkowy.
2) Ze względu na płynności (szybkość dostępu do pieniądza i możliwość jego wykorzystania) :
a) pieniądz czynny znajdujący się w obiegu (gotówka oraz tzw. wkłady na ROR)
b) pieniądz „nieczynny” zwany potencjalnym, są to wkłady terminowe w bankach.
3) Ze względu na formy występowania:
a) pieniądz gotówkowy, realny
b) pieniądz bezgotówkowy:
- pieniądz depozytowy, zwany wkładowym dysponowany za pomocą czeków, poleceń przelewów, kart płatniczych
- pieniądz kredytowy, zwany bankowym, funkcjonujący jako zapisy na kontach bankowych
Zasoby pieniądza
- suma pieniądza gotówkowego
- pieniądz bezgotówkowy (depozyty oszczędnościowe i kreowany na ich podstawie pieniądz kredytowy)
Do mierzenia zasobów pieniądza wykorzystuje się:
1) Agregaty: M1, M2, ...
Baza monetarna – suma gotówki w obiegu i rezerw gotówkowych banków (rezerwy obowiązkowe i dowolne). Jest to pieniądz wielkiej mocy, bo służy Bankowi Centralnemu do kształtowania rozmiarów pieniądza.
Agregaty różnią się od siebie płynnością:
M1 – największa płynność, każde kolejne M to mniejsza płynność
M1 – gotówka w obiegu i wkłady a’vista
M2 – M1 + wkłady (depozyty terminowe) sektora prywatnego. Jest podstawą udzielania kredytów krótkoterminowych
M3 – M2 + duże depozyty terminowe
Agregaty różnią się od siebie wielkością. Najmniejszy M1.
M1 < M2 < M3 < ...
M1 - to pieniądz w wąskim znaczeniu
M2 - to pieniądz w szerokim znaczeniu
Ilość pieniądza w obiegu. Jakość gospodarki zależy od ilości pieniądza w obiegu.
Ilościowa teoria pieniądza wg Fishera. Jej istotą jest równanie:
M x V = P x Y
M – ilość pieniądza w obiegu
V – szybkość pieniądza w obiegu (ile razy przeciętnie w roku jest wydawana jednostka pieniężna, im krócej jest w dyspozycji posiadacza tym szybciej krąży)
P – ogólny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład PKB
Y – wolumen produkcji = rPKB
Jeżeli rośnie M :
- rośnie popyt
- rośnie podaż rozmiary PKB(Y)
- maleją stopy procentowe
- zostaje pobudzony popyt i gospodarka
Teoria monetarystyczna bazuje na popycie na pieniądz. Popyt na pieniądz – jest to dążenie podmiotów gospodarczych (ludzi, firm) do posiadania realnych zasobów pieniądza w celu dokonywania pewnych transakcji. Jest to chęć posiadania żywego pieniądza (gotówki). Popyt na pieniądz to nie jest chęć posiadania jak największej ilości pieniądz w ogóle, ale chęć posiadania pieniądza żywego. Jest to chęć posiadaczy do utrzymania zasobów w gotówce.
Motywy popytu na pieniądz:
- motyw transakcyjny – wynika z funkcji pieniądza jako pośrednika wymiany; za jego pośrednictwem dokonujemy różnych transakcji. Odpowiada mu transakcyjny popyt na pieniądz, który zależy od:
· ilości planowanych transakcji przez podmioty gospodarcze
· poziomu cen dóbr i usług w planowanych w planowanych transakcjach
· wysokości stopy procentowej, im wyższa tym mniejszy popyt na pieniądz. Posiadanie pieniądza gotówkowego uniemożliwia uzyskiwanie premii ze stopy %
· rozmiaru dochodu narodowego, PKB – wraz ze wzrostem dochodu narodowego wzrastają dochody indywidualne i wzrastają wydatki. Większa część pieniędzy transakcyjnych będą posiadać ludzie majętni.
- motyw ostrożności (przezorności) - wiąże się ze zjawiskiem niepewności przyszłych wydatków i dochodów, szczególnie w niestabilnej sytuacji podmiotu. Są to „zaskórniaki”. Popyt z tego tytułu jest tym większy im mniej ustabilizowana jest sytuacja gospodarcza kraju lub podmiotu.
- motyw spekulacyjny (portfelowy) – wynika z faktu utrzymywania przez pewne jednostki części majątku w niepieniężnych aktywach przynoszących dochód (akcje, obligacje). Te podmioty utrzymują część zasobów pieniądza żywego dla dokonywania spekulacyjnych transakcji w odpowiednim momencie.
Ten motyw (popyt) zależy od wysokości stóp procentowych i tendencji ich zmian. Niska i malejąca stopa zwiększa atrakcyjność lokowania na giełdzie. Wysoka stopa procentowa zmniejsza atrakcyjność transakcji, spada popyt na pieniądz.
Funkcja popytu na pieniądz
stopa %
Md
realny popyt na pieniądz
Pozostałe czynniki wpływające na popyt na pieniądz:
- stan gospodarki (stabilność), tendencje zmian
- instytucjonalne rozwiązania obiegu pieniężnego (wzrost obrotu bezgotówkowego powoduje spadek popytu na pieniądz)
Podaż pieniądza – dopływ pieniądza do obiegu, ilość pieniądza oferowana na rynku pieniężnym (finansowym).
W głównym stopniu na podaż wpływają:
- Bank Centralny może oddziaływać na wzrost lub spadek podaży pieniądza w obiegu
- banki komercyjne, które mogą zwiększać podaż udzielając kredyty (kreując pieniądz kredytowy)
- ludność, która decyduje o podziale zasobów pieniężnych na gotówkę i depozyty. Wzrost depozytów w bankach zwiększa rezerwy bankowe i zdolność do kreacji pieniądza (wzrost jego podaży)
Składniki podaży pieniądza
- pieniądz gotówkowy (realny)
- pieniądz bezgotówkowy (bankowy, kredytowy)
Źródła podaży pieniądza
- kreacja pieniądza bankowego (kredytowego) przez banki komercyjne
- emisja pieniądza przez Bank Centralny, tak powstały pieniądz Bank Centralny może oferować bankom komercyjnym w formie kredytów, pożyczek bankowych lub Bank Centralny na wniosek rządu udziela dotacji budżetowi państwa. Dziś to źródło dopływu jest rzadko stosowane. Wzrost ilości pieniądza poprzez jego emisję i dotowanie w ten sposób budżetu państwa powoduje inflację.
- dyskonto weksli, skup dewiz
Funkcje Banku Centralnego
1. Regulowanie ilości pieniądza w obiegu. BC może kształtować popyt i podaż kierując się odpowiednimi przesłankami:
- tempo wzrostu rozwoju i rPKB, gdy rośnie rPKB to rośnie liczba transakcji, zwiększa się popyt transakcyjny na pieniądz. BC zwiększa wtedy podaż pieniądza. Jednak gdy słabnie dynamika wzrostu gospodarczego BC może działać na rzecz pobudzenia i wprowadzić politykę monetarną taniego pieniądza tak aby zwiększyć ilość pieniądza.
- kształtowanie się popytu i podaży:
△Md ® △Ms
Gdy występuje inflacja (rośnie popyt) skłania to BC do ograniczenia podaży. Jeżeli rosnący popyt nie powoduję inflacji to w/w zasada działa.
- wysokość stóp procentowych
p1
Md’
p2
popyt na pieniądz
- stan bilansu płatniczego – może zależeć od ilości napływu i odpływu kapitału z i za granicę. Napływ i odpływ może zależeć m.in. od wysokości stóp %, a to z kolei może wpływać na warunki kredytowe. Może on zależeć od stanu wymiany.
- rozmiary inflacji, zapobieganie inflacji – hamowanie podaży, obniżenie popytu wewnętrznego zmniejsza nacisk na wzrost cen. Zmniejsza się dynamika wzrostu cen.
Instrumenty Banku Centralnego
· kształtowanie stopy obowiązkowych rezerw R
· kształtowanie stopy redyskontowej
· operacje otwartego rynku
· refinansowanie baków komercyjnych
· limitowanie kredytów udzielanych przez BC
· nakazowe ustalanie oprocentowania wkładów depozytowych przez banki komercyjne
Rezerwy obowiązkowe. Aktywa pieniężne banków są pomniejszane o R. Rezerwy obowiązkowe ustala BC głównie po to aby za ich pomocą oddziaływać na zdolność banków komercyjnych do kreacji pieniądza bankowego. Oznacza to, iż każdy bank część zasobów pieniężnych równą wysokości obowiązkowej rezerwy musi wydzielić ze swoich zasobów i przeznaczyć dla BC. Zasoby równe obowiązkowej rezerwie są wyłączane z dyspozycji banków komercyjnych. Rezerwy te nie przynoszą dochodów, nie są oprocentowane. BC nie płaci odsetek, dla banków komercyjnych jest to koszt.
AKTYWA – R = REZERWA NADWYŻKOWA
-
REZERWA PŁYNNOŚCI
=
REZERWA DYSPOZYCYJNA
Jeżeli wzrasta R to maleje rezerwy nadwyżkowa i dyspozycyjna. Stopy R oddziałują na kreację pieniądza bankowego. System bankowy może wykreować pieniądz wg wzoru:
M = Rezerwa dyspozycyjna x
= md mnożnik depozytowy
Wzrost stopy rezerw zmniejsza zdolność kreacji pieniądza przez banki komercyjne.
Mnożnik pieniądza
k – współczynnik płynności – ubytku (odpływ) gotówki z systemu bankowego
Wzór na M = ... określa teoretyczną podaż pieniądza, zdolność kreacji pieniądza.
mp jest potrzebne, bo część kredytów podejmowana jest w gotówce
M = BM x mp
Stopa redyskontowa dotyczy redyskonta weksli. Banki komercyjne skupują weksle od ich posiadaczy w zamian za stopę dyskontową. Banki komercyjne mogą zwrócić się do BC o redyskonto weksli. BC kupuje od banków komercyjnych weksle potrącając prowizję zwaną redyskontem. Jest ono zależne od stopy redyskontowej. BC chcąc zwiększyć podaż pieniądza obniży stopy redyskontowe a przez to:
- zachęci banki komercyjne do operacji redyskontowych
- banki komercyjne zwiększą operacje redyskontowe, wzrośnie ilość pieniądza
- obniżenie stóp redyskontowych wpłynie na obniżenie stóp dyskontowych, co zachęci indywidualnych posiadaczy weksli do ich dyskonta
Operacje otwartego rynku – polegają na tym, iż BC sprzedaje, a po pewnym czasie skupuje skarbowe papiery wartościowe (bony, weksle, obligacje skarbowe) o różnym terminie (zwykle krótkookresowe od 1 dnia w górę). Sprzedając papiery wartościowe zmniejsza podaż pieniądza. Rosną rezerwy pieniądza w BC. BC zachęca do ich zakupu ceną i są one kupowane za wolne środki. Od 1998 r. jest to główny instrument oddziaływania BC na aktywność kredytową. Papiery wartościowe sprzedawane przez BC są pewnymi papierami. Maja one pośredni wpływ na stopę %.
Refinansowanie banków komercyjnych. Banki komercyjne mogą się zwrócić do BC o kredyt refinansowy. Bank centralny udziela:
- kredyt lombardowy – pod zastaw papierów wartościowych w portfelu banku komercyjnego. BC może zachęcać obniżając jego stopę. Regulując stopę % kredytów lombardowych BC wpływa na wysokość rynkowej stopy %. Rynkowa stopa % kształtuje się na rynku w zależności od popytu na pieniądz i podaży pieniądza. BC pośrednio oddziałuje na jej wysokość przez kształtowanie R, stopy redyskontowej, stopy kredytów refinansowych. Wyjątkowo BC administracyjnie ustala rynkową stopę %. Kredyt ten stanowi ostatnia deskę ratunku dla banków komercyjnych do zwiększenia ich płynności.
Limitowanie kredytów. Instrument o charakterze bezpośrednim. BC ustala max ilość kredytów (kontyngenty kredytowe) dla poszczególnych banków komercyjnych. Wielkość ta jest zazwyczaj mniejsza niż teoretycznie możliwa. Wprowadzając je BC ogranicza podaż pieniądza i na odwrót, wtedy aktywność kredytowa zależy od innych czynników.
Nakazowe ustalanie wysokości oprocentowania wkładów. Bezpośrednie ustalenie prowizji, limitów, stóp % jest stosowane gdy oddziaływanie metodami pośrednimi jest mało skuteczne lub gdy chodzi o szybkie oddziaływanie.
...
Guardian11