S. Owsiak „Finanse publiczne teoria, praktyka”, PWEN 1999r.
A. Majszycka-Guzowska „Finanse w gospodarce rynkowej”, „Finanse i prawo finansowe”.
22-02-2001
Finanse publiczne – widziane przez pryzmat skutków, jakie dla zachowań mikropodmiotów mają podatki i inne instrumenty fiskalne. Mikropodmioty musiały uwzględnić podatki i czynniki zewnętrzne.
Wykształcone stosunki społeczne, poddanie władz kontroli społeczeństwa.
Zadania państwa traktowane były w określonym zakresie. Finanse publiczne mają charakter obiektywny.
Państwo realizowało coraz więcej potrzeb, rozwój tego powoływał pytania:
- Wielkość i przyczyny nakładanych podatków
- Sposób kierunków wykorzystania środków publicznych
- Rodzaje instytucji finansowych w istniejącej gospodarce
Wpływ decyzji instytucji fiskalnych na poziom mikropodmiotów, zjawisk inflacyjnych, granic alokacji środków publicznych.
Kryterium własności działalności gospodarczej i społecznej podzielimy na:
- Działalność prywatną
- Działalność publiczną
(sektor publiczny i prywatny)
Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
Pytania formowane przez finanse publiczne:
1. Dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej a nie innej wysokości?
2. Jakie czynniki kształtują wielkość owego popytu?
3. W jaki sposób ów popyt na pieniądz może być zaspokojony? Jakie są granice ciężarów fiskalnych?
4. Jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa spowoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne?
5. Jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa przynoszą wydatki dokonywane przez władze publiczne?
6. Jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane, aby ograniczyć do minimum redystrybucję przez władze publiczne? Proporcje między podatkami a pozostałymi wydatkami. Jakie rodzaje podatków stosować i w jakich sytuacjach?
7. Jaką formą organizacyjną preferować w stosunku do gromadzonych i wydatkowanych środków publicznych (metoda typu budżetowego, funduszowego czy inne)?
8. Jakie dziedziny życia społecznego i gospodarczego powinny być finansowane z funduszy publicznych i w jakich proporcjach?
9. Jakie techniki wydatkowania funduszy publicznych powinny być zastosowane, aby wyznaczone cele społeczne były jak najlepiej zrealizowane?
10. Jakie powinny być realizacje między poszczególnymi szczeblami władzy publicznej?
11. Jakie udziały w gromadzeniu i wydatkowaniu środków publicznych powinny mieć władze państwowe a jakie samorządowe ażeby zapewnić bezpieczeństwo państwa rozumiane jako zdolność władz państwowych do realizacji fundamentów funkcji publicznych przy zapewnieniu rozwoju warunków finansowych samorządności lokalnej?
12. Jakie powinny być mechanizmy regulujące dopływ środków finansowych do poszczególnych szczebli władzy państwowej, aby możliwa była realizacja określonej strategii społecznej?
13. Do jakiego stopnia możliwe jest akceptowanie przez społeczeństwo nierównomierny poziom dochodów traktowanie jako działanie mechanizmu rynkowego?
14. Jak powinien być zbudowany aparat skarbowy, aby skutecznie ściągać daniny publiczne i jaki jest akcept przez społeczeństwo tych mechanizmów?
15. Jak powinno łączyć się cele czysto fiskalne (dla zaspokojenia władz publicznych na pieniądz) z poza fiskalnymi?
Problemy wywoływane przez własność publiczną:
- Przyczyny powołania własności publicznych
- Przedmiot własności publicznych
- Jakie funkcje spełnia własność publiczna?
Potrzeby społeczne
Potrzeba jest pożądaniem wartości użytkowych rozumianych jako dobra i usługi wynikających z osiągniętego rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludności. Są zgłaszane przez jednostki, grupy, społeczeństwo.
Nie każde potrzeby możemy zaspokoić w sposób indywidualny tylko w sposób lokalny np. oświetlenie, droga. Cechą charakterystyczną jest, że odbiorcą ich jest całe społeczeństwo lub mniejsza grupa. Zaspokojenie potrzeb zbiorowych wymaga nakładów kapitałowych i bieżących.
Władza państwowa nie może generować swoich dochodów na sfinansowanie potrzeb zbiorowych, musi sięgać do dochodów innych podmiotów.
Zaspokojenie potrzeb zbiorowych zawsze ogranicza możliwości zaspokojenia potrzeb indywidualnych.
Wybór zakresu i rodzaju potrzeb będą finansowane z funduszy publicznych wynika z 3 przesłanek:
- istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego
- zrealizowanej doktryny społecznej
- poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa
Potrzeby ogólnospołeczne są odczuwane po zaspokojeniu potrzeb a nie przed.
Różnica między finansami prywatnymi a finansami publicznymi
- państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów, nie podlega przymusowi wydatków
- finanse prywatne dysponują przymusem wydatkowania a nie ma przymusu po stronie dochodowej.
01-03-2001
Dobra prywatne - dobra te nabywane są ze środków prywatnych i służą zaspokojeniu indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych. Wielkość, rodzaj, zakres jest determinowany przez wysokość indywidualnych dochodów jednostki.
Założenia aktualnej doktryny finansów publicznych.
Przyjęcie przez władze publiczne odpowiedzialności za kluczowe dla życia obywateli dziedziny publiczne. Przyjęcie odpowiedzialności formalnej i materialnej.
Odpowiedzialność formalna polega na stworzeniu przez władze publiczne efektywnego systemu wytworzenia oraz dostarczania określonych dóbr zapewniające potrzeby publiczne. Jeżeli okresowe dobro straci dobro publiczne to zacznie funkcjonować jako dobro społeczne odpowiednio materialne oznacza przyjęcie przez władze publiczne „bezpłatnego” dostarczania określonych dóbr publicznych, a to wiąże się z funkcjonowaniem ich ze środowiskiem publicznym np. podatki.
Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego
1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to zarówno w okresie roku fiskalnego a nie w cyklu koniunkturalnym.
2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji produktu krajowego brutto przez system finansów publicznych.
Powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu (cięcia). Zmniejszenie ciężarów podatkowych odbywa się kosztem cięć z wydatków gospodarczych. Doprowadzi to do zmniejszenia długu publicznego, który był uosobieniem wszelkiego zła. Deficyt budżetowy nie może być wyższy niż 3% PKB. Dług publiczny nie może być wyższy niż 60% PKB.
Funkcje państwa.
Istotą funkcjonowania państwa jest zapewnienie:
1. Efektywności funkcjonowania gospodarki przy niesprawności rynkowego mechanizmu, alokowania środków (zasobów).
2. Zapewnienie sprawiedliwości i równości w warunkach występowania nadmiernej dyspozycji dochodów.
3. Zapewnienie stabilizacji rynkowej przy jej cyklicznym funkcjonowaniu.
Do podstawowych funkcji finansów publicznych zaliczamy:
1. funkcja alokacyjna (alokacja zasobów)
2. funkcja redystrybucyjna (redystrybucja dochodów)
3. funkcja stabilizacyjna
Ad.1 Istota funkcji alokacyjnej
Finanse publiczne są narzędziem alokacji przemieszczania umieszczania zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka jest dostarczana obywatelom, społeczności lokalnej oraz całemu społeczeństwu.
Dostarczanie dóbr jest finansowane z funduszy publicznych i występuje z zadaniami stawianymi przez państwo
1. zadaniami publicznymi
2. zadaniami społecznymi
Realizacja tych zadań jest konieczna, gdy nie mogą być one wykonywane ze pomocy mechanizmu rynkowego.
Zadania społeczne ze względu na ich charakter cech mogłyby być realizowane przez mechanizm rynkowy, ale wywoływałoby to niebezpieczeństwa (nadmierne zróżnicowanie wynagrodzeń ograniczałoby dostęp do tych dóbr i usług, swoboda mogłaby wyrządzić krzywdę społeczeństwu dla przedsiębiorstw prywatnych ważny jest zysk, wystąpienie szkód np. zniszczenie środowiska, zmuszenie przedsiębiorstw do ochrony środowiska).
08-03-2001
Kryteria redystrybucji dochodów:
1. makroekonomiczne (PKB, dochód narodowy, struktura dochodu, wydatki)
2. makrospołeczne
3. jednostkowe
ad.1 redystrybucja poprzez swoje globalne rozmiary ma wpływ na całą gospodarkę (przestrzenne)
ad.2 analizowanie skutków dla różnych grup społecznych, podstawowym kryterium redystrybucji dochodów podatników w aspekcie
ad.3 wyrzeczenie poszczególnych jednostek pozbawione pewnej części dochodu oddawane do dyspozycji państwu, efektywność, równość
zasada zdolności podatkowej – im więcej dochodu tym większy podatek
różne obciążenia różnych podmiotów
Ad.3 Istota funkcji stabilizacyjnej
Celem władz publicznych jest umiejętne posługiwanie się alokacją i redystrybucją dla łagodzenia cyklu koniunkturalnego. Elementy polityki fiskalnej nie są jednymi do łagodzenia cyklu koniunkturalnego może wykorzystać politykę monetarną. Spadek stóp oprocentowania, popyt indywidualny, zagregowany
Pięć warunków na wzrost popytu
v ekspansja gospodarcza
v wzrost produkcji
v spadek bezrobocia
v wzrost zysków przedsiębiorstw
v wzrost dochodów indywidualnych (gospodarstw domowych)
nie przebiegają w sposób liniowy (załamanie cyklu koniunkturalnego)
Elementy polityki fiskalnej – łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego (hamowanie gospodarcze w okresie ekspansji, pobudzanie w procesach gospodarczych). Rodzaje instrumentów polityki fiskalnej:
- instrumenty o charakterze podatkowym
- instrumenty o charakterze wydatkowym
Podatki, które umożliwiają sfinansować dobra publiczne i społeczne.
Stabilizacja podatkowa nadmiernego dochodu – elementem hamowania jest progresja podatkowa.
Dwa typowe mechanizmy wykorzystania podatków
- wbudowane tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury w system podatku dochodowego
- dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowane poziomem opodatkowania podmiotów w zależności od cyklu koniunkturalnego
15-03-2001
Funkcja stabilizacyjna wykorzystuje 3 rodzaje działań
- wielkość dochodów budżetów
- wielkość wydatków budżetów
- saldo budżetu państwa
Wielkość dochodu budżetu wpływa na popyt, odgrywa kluczową rolę w przebiegu cyklu koniunkturalnego. Dochody budżetowe ograniczają popyt. Jeżeli popyt jest nadmierny do produkcji, podaży może wywołać inflację, co może spowodować ograniczenie popytu przy pomocy podatku, nadwyżka budżetowa jest uruchamiana, gdy rozwój gospodarczy siada. Nadmierna ekspansja wydatków może spowodować wysoki poziom deficytu poprzez kreowania popytu. Skala deficytu budżetowego jest jednym z podstawowym kryterium polityki gospodarczej państwa, ewidencjonującym interwencjonizm państwa. Wysokiej stopie bezrobocia może towarzyszyć wysoka inflacja nazywana stanflacją. Polityka fiskalna jest skuteczna, jeżeli powodujące ją czynniki leżą po stronie popytu, nie skuteczna, gdy po stronie (źródeł) kosztów produkcji. Działanie dochodu, wydatku, salda budżetowego wpływa na: skłonność do oszczędzania i inwestowania, wielkość stopy procentowej, poziom bezrobocia. W gospodarce rynkowej kluczowe znaczenie ma zależność między oszczędnościami a inwestowaniem. Poprzez wydatki i dochody może zachęcać do oszczędzania i inwestowania.
Fiskalizm – jest to wyraz polityki finansowej charakteryzującej się nadmiernym obciążeniem podatkami działalności gospodarczej w poszczególnych przedsiębiorstwach.
Nadmierny fiskalizm ogranicza możliwości oszczędzania, większe wydatki, budżetu tworzą nowy popyt a więc też popyt inwestycyjny.
Poziom stopy procentowej.
Oddziaływanie państwa na poziomie stopu procentowej związane jest z definiowaniem budżetu i długiem publicznym.
Deficyt budżetu ujmuje różnice między dochodami a wydatkami budżetowymi.
Dług publiczny – wielkość zadłużenia państwa.
Finansowanie deficytu budżetu i obsługa długu publicznego zmusza państwo do zaciągania nowych pożyczek, kredytów. Pojawienie się popytu na pieniądz kierowany przez państwo, co powoduje wzrost stóp procentowych.
Oferowane przez państwo oprocentowanie wpływa na sposób pośredni na oprocentowanie stopy procentowej kredytów i obligacji. Działalność pożyczkowa państwa (na sfinansowanie deficytu) wpływa na poziom działalności gospodarczej. Walka z bezrobociem.
Państwo może wpływać na rynek pracy (zatrudnienie w sektorze publicznym podlega mniejszym wahaniom niż w sektorze prywatnym). Państwo poprzez organizowanie robót publicznych może wpływać na wielkość bezrobocia, co pociąga za sobą powstanie deficytu budżetowego.
Od 01.01.1999 weszła w życie ustawa z 26 listopada 1998r. O finansach publicznych. (Dz.U. Nr 155 poz. 1014)
Art. 5 definiuje sektor publiczny – tworzą organy władzy publicznej i podlegają im jednostki organizacyjne, których działalność jest w całości lub części finansowana ze środków publicznych.
Wyłączone są z sektora publicznego:
- przedsiębiorstwa państwowe
- banki państwowe
- spółki prawa handlowego
Włączone są:
państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność w całości lub w części finansowana jest ze środków publicznych
Rodzaje sektorów publicznych:
- sektor rządowy
- sektor samorządowy (obejmuje jednostki samorządu terytorialnego ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne (województwa, powiaty, gminy).
Pochodzenie i charakter środków publicznych można podzielić na:
- dochody publiczne – rozumiane jako daniny publiczne (podatki, opłaty) odzwierciedlające publiczno-prawny charakter jednostki nakładający te daniny pozostałe dochody odzwierciedlające cywilno-prawny charakter tych jednostek (sprzedaż praw, mienia, rzeczy) dochody z mienia, sprzedaży usług, rzeczy, praw
- przychody publiczne – przychody pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacja majątków, przychody z tytułu otrzymanych z kredytów i pożyczek
- bezzwrotne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych oraz przychody jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące z ich działalności.
Dochód publiczne pozostaje w sposób definitywny w budżecie. Przychody środków publicznych w dyspozycji budżetu w sposób czasowy.
Finanse publiczne – (to proces dynamiczny) nazywam procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych, tzn. pobieraniem dochodów, wydatkowaniem środków publicznych finansowaniem deficytu zaciąganiem zobowiązań, zarządzanie długiem publicznym zarządzaniem środkami publicznymi.
Podmioty finansów publicznych:
1. Budżet państwa
2. Budżety samorządowe
3. Kasy chorych
4. Fundusze celowe, (jeżeli wymienione są w ustawie budżetowej)
5. Cała gospodarka pozabudżetowa
Rodzaje wydatków publicznych:
1. Świadczenia społeczne (emerytury, renty)
2. Ochrona zdrowia
3. Edukacja
4. Obsługa długu publicznego
5. Obrona narodowa
6. Bezpieczeństwo publiczne
7. Fundusz pracy
Rodzaje dochodów:
1. Podatek emerytalny
...
Guardian11