W jeziorze wyróżnia sie trzy główne strefy: przybrzeżną , czyli litoralną (litoral), otwartej toni wodnej, czyli pelagiczną (pelagial), głębinową, czyli profundalną (profundal).
podstawowe czynniki abiotyczne, które mają największe znaczenie
-cisnienie
-dostępność pokarmu
-TEMPERATURA
-WARUNKI ŚWIETLNE=NASŁONECZNIENIE,
-TLEN,
-RUCHY WODY.
Płytsza część tej strefy podlega bezpośrednim wpływom lądu: dopływowi wody i substancji przez nią niesionych po deszczu oraz okresowemu opadaniu liści z drzew i krzewów.
-obecność dna
-b. duża ilość tlenu, a tlen jest czynnikiem ograniczającym możliwość bytowania organizmów w wodzie. W zbiornikach wodny
-b. dużo światła,
- ruchy wodne -falowanie, odpływy, przypływy
W miarę wzrostu głębokości światła przenika coraz mniej, przeważnie obniża się temperatura i zmniejsza się ilość tlenu, ale jednocześnie stają się mniejsze wahania temperatury, a woda w coraz słabszym stopniu podlega falowaniu ; oczywiście wzrasta ciśnienie.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEJ STREFY:
-brak dna,
-mniej tlenu,
-dostępność światła,
-ruchy wodne :falowanie, prądy
-temperatura- latem-im głębiej, tym chłodniej, w zimie odwrotnie.
-obecność dna,
-gorsze warunki tlenowe,
-brak światła,
-brak ruchów wody,
-temperatura stała ok 4ºC.
Plankton jest to zespół zamieszkujący toń wodną. Składa się z organizmów nie mogących się skutecznie przeciwstawiać silnym ruchom wody.(UNOSZĄCE SIĘ NA POWIERZCHNI WODY) Jest więc przemieszczany przez prądy i fale. W wodach słodkich są to organizmy drobne, o wymiarach najczęściej nie przekraczających kilku milimetrów. Plankton przystosowany jest ewolucyjnie do życia w toni wodnej. Niektóre z przystosowań to: maksymalna redukcja szkieletu, małe wymiary ciała (i wynikający z tego większy stosunek powierzchni do objętości, spowalniający opadanie), komplikacja kształtu (różne wyrostki, wypustki, otoczki śluzowe). Główne grupy fitoplanktonu w wodach powierzchniowych to – zielenice, sinice, okrzemki, złotowiciowce, eugleniny, kryptofity. Podstawowe grupy zooplanktonu to: pierwotniaki, wrotki, skorupiaki (wioślarki i widłonogi). Z reguły zooplankton rzek jest mniej różnorodny i uboższy niż w zbiornikach (tworzą go te same grupy, ale mniejsza liczba gatunków). Rola planktonu w ekosystemie: fitoplankton jest jednym z głównych źródeł substancji organicznej w ekosystemie. Substancja organiczna wyprodukowana przez fitoplankton służy za pokarm konsumentom (głównie wrotkom i skorupiakom) oraz destruentom (bakteriom i grzybom). Zwierzęta planktonowe niedrapieżne służą jako pokarm drapieżnym wrotkom i skorupiakom. Zooplankton niedrapieżny i drapieżny jest wyżerany przez ryby planktonożerne (stynka, sieja, sielawa, tołpyga, peluga, ukleja) oraz stadia młodociane wszystkich gatunków ryb. Część zooplanktonu odżywia się filtracyjnie.
Nekton to zbiorowisko organizmów poruszających się w wodzie w sposób czynny. W naszych wodach nekton tworzą głównie ryby, ale również gady, płazy, ptaki, ssaki wodne. Najpospolitsze i najczęściej dominujące w naszych wodach naturalnych są ryby z rodziny karpiowatych: leszcz i płoć. Gatunki typowo hodowlane, w wyspecjalizowanych gospodarstwach – to karp i pstrąg i karp tęczowy. Ryby, odżywiając się, powodują nieraz w znacznym stopniu, redukcję liczebności i biomasy konsumowanego pokarmu. Przy tym odżywiając się selektywnie decydują nie tylko o ilości, ale także o stosunkach ilościowych między gatunkami, a nawet o występowaniu niektórych z nich w ekosystemie. Np. ryby odżywiające się filtracyjnie (sielawa, tołpygi, peluga), wyjadają seston powyżej określonej wielkości cząsteczek, tym samym eliminują większe organizmy, pozostawiając mniejsze, a przy tym stwarzają im korzystniejsze warunki przez usunięcie drapieżców bezkręgowych (zwykle są to organizmy stosunkowo większe) oraz ewentualnych konkurentów. Ryby bentożerne, a takich mamy większość, intensywnie penetrują dno w poszukiwaniu pokarmu. Powodują przez to mieszanie powierzchniowej warstwy dna i jego lepsze natlenienie. Zmieniają również sytuację gatunków bentosowych – zmieniają ich warunki pokarmowe, ich kryjówki, wytworzone mikrosiedliska; przez to zwiększają dostępność tych organizmów dla drapieżców oraz zmieniają stosunki konkurencyjne.
Neuston tworzą organizmy błonki powierzchniowej – granicy wody i atmosfery. Wyróżnia się epineuston- organizmy bytujące na błonce powierzchniowej i hiponeuston bytują w wodzie pod błonką powierzchniową. Do epineustonu zaliczamy owady, które skaczą i ślizgają się po uginającej się pod nimi błonce. Zwierzęta te przystosowane są do silnego naświetlenia.
Hyponeuston stanowi zespół mieszkańców błonki powierzchniowej od strony wody: bakterie, pierwotniaki i niektóre mięczaki, skorupiaki, owady, larwy niektórych gatunków ryb. W tej warstwie charakterystyczne są duże różnice temperatur, panujące na granicy wody i powietrza, duże ilości tlenu i substancji organicznych. Organizmy hyponeustonu są do tych warunków przystosowane.
Pleuston – to zespół organizmów o większych rozmiarach, związanych z powierzchnią wody, głównie roślin pływających. Część ich ciała znajduje się w wodzie, część na powierzchni. W wodach śródlądowych są to głównie rośliny wodne o łodygach i liściach pływających, nie związane z dnem korzeniami. Oddychają one zrówno tlenem z powietrza, jak i rozpuszczonym w wodzie. Tu zaliczamy: różne gatunki rzęsy, salwinia pływająca, żabiściek, kożuchy glonów. Pleuston związany jest ze środowiskiem zacisznym – małe zbiorniki (sadzawki, starorzecza, glinianki, kałuże), spokojne zatoki większych zbiorników, strefy otwartej wody w rozległych trzcinowiskach. Przy bujnym rozwoju pleuston może jednolicie pokrywać znaczne przestrzenie–setek i tysięcy m 2. Odcina wtedy dostęp światła, prowadząc zwykle do pełnych deficytów tlenowych z wszelkimi ich konsekwencjami.
Bentos - . organizmy związane z dnem np.małże.
-fitobentos-rośliny związane z dnem (glony przyczepione do dna),
-zoobentos- zwierzęta związane z dnem(małże, ślimaki)
Peryfiton jest zespołem drobnych organizmów roślinnych i zwierzęcych przyczepiających się do ciał stałych w wodzie. Podłoże mogą stanowić większe kamienie, rośliny, budowle wodne, jednostki wodne itp. np. : małże, ślimaki czy glony.
PSAMMON- organizmy żyjące zakopane w piasku (wilgotnym) oblewanym wodą. Z KARTKI
8. Makrofity są to przytwierdzone do dna rośliny naczyniowe i ramienice. Jak wskazuje ich budowa i sposób życia są one głównie pochodzenia lądowego, ale dzięki specjalnym przystosowaniom zaadoptowały się do życia w wodzie.
JEŚLI CHODZI O ROŚLINNOŚĆ TO
LITORAL-Litoral jest najbardziej zróżnicowanym siedliskiem w jeziorze. Stwierdza się tu największą różnorodność gatunkową organizmów.
W litoralu mamy do czynienia ze strefowością występowania organizmów. Zależy to od różnych głębokości i związanych z tym odmiennymi warunkami środowiskowymi w różnych częściach litoralu, poczynając od brzegu i posuwając się w głąb jeziora.
Rozmaite gatunki roślin wymagają bowiem różnych głębokości, odmiennego oświetlenia, natlenienia i innego ruchu wody.
Wzdłuż brzegów ciągnie się pas roślin ziemno-wodnych
- rośliny :
błotne (mchy, skrzypy, babka wodna ):
następnie strefa roślinności wynurzonej, czyli pas oczeretów do głębokości 1-2m
oczerety (oczeret jeziorny, pałka szerokolistna, tatarak zwyczajny)
Następny pas tworzą rośliny zakorzenione o lisciach pływających na powierzchni wody. Występuje tu
o pływających liściach (grzybień biały, grążel żółty )
Czwarta strefa to pas roślin o liściach zanurzonych; w małym stopniu narażone na falowanie ; często tworzą zwarte zgrupowania zwane łąkami podwodnymi. Występują tu:
o zanurzonych liściach (wywłóczniki, rogatki, moczarka kanadyjska, rdestnice);
Najgłębszą część strefy litoralnej porastają:
bezkwiatowe (ramienice, mchy );
Ogólnie przeważa w litoralu roślinność zanurzona nad wynurzoną
Świat zwierząt litoralu jest równie bogaty. W tej strefie żyje:
- plankton: zwierzęcy i róślinny,
- bentos,
- neuston,
- nekton,
- pleuston,
- makrofity,
- peryfiton
nad brzegami jezior żyją: wydry; norki; bobry=nekton )
Na dnie między roślinami licznie występują małże . W oczeretach czatują drapieżne szczupaki oraz roślinożerna płoć, małże)
Na dennych liściach natomiast i pędach roślin podwodnych żyją skorupiaki : wioślarki, widłonogi, wrotki.
PELAGIAL
- czasami neuston,
- pleuston
W okresie masowego rozwoju glonów planktonowych powierzchnia jeziora nabiera charakterystycznego zabarwienia, a przeźroczystość wody wyraźnie się zmniejsza. Jest to okres zakwitu. Przyczyną ich powstawania jest odpowiedni układ warunków środowiskowych, głównie pokarmowych( odpowiednia koncentracja soli mineralnych : azotowych i fosforowych), a także termicznych i świetlnych. Wskutek wyczerpania się soli pokarmowych następuje zahamowanie dalszego rozwoju glonów i ich obumieranie. Równocześnie rozwijają się inne gatunki planktonu roślinnego o innych wymaganiach pokarmowych. Rozkład bakteryjny masy glonów powoduje niedobory tlenu, których następstwem bywa niekiedy śnięcie ryb. Zakwity ponadto powodują pogorszenie smaku pitnej wody i zmieniają smak mięsa ryb, dlatego prowadzi się walkę biologiczną i chemiczną z zakwitami.
Plankton zwierzęcy występuje przy niższej temperaturze i braku światła i jest uboższy niż w płytszych warstwach wody. Przykładami są m.in.
pierwotniaki, larwy wodzieni
Ponadto występują
-ryby (sielawa, stynka, ukleja, drapieżny sandacz, sieja) i
-ptaki (mewy, rybitwy, kaczki, perkozy, łabędzie), które mają swe gniazda w strefie przybrzeżnej a w toni wodnej szukają jedynie pożywienia
plankton: zwierzęcy
-nekton,
-bentos zwierzęcy.
obejmuje dno jeziora i kontaktującą się z nią warstwę wody. Tutaj na dno jeziora spadają niezużyte i nierozłożone w pelagialu szczątki planktonu oraz roślin wyższych palagialu. Na dnie odbywa się więc dość intensywny rozkład materii organicznej, co pogarsza wyraźnie warunki tlenowe.
Rzeki.
1.Bieg górny
-bardzo szybki nurt,
-bardzo duże natlenienie,
-dno kamieniste,
-temp. Najniższa,
-dużo światła.
2.Bieg środkowy:
-wolniejszy nurt,
-mniej dostępu światła,
-dno piaszczyste i żwirowate,
-średnia zawartość tlenu, średnia temperatura.
3.Bieg dolny:
-bardzo wolny nurt,
- bardzo małe natlenienie,
-dno muliste,
-najcieplejsza woda.
4.Ujście:
-wpływ wody morskiej= WPŁYWKA-zaczynają się pojawiać zwierzęta morskie
-nurt może być wsteczny,
-podłoże -muł
-najmniej tlenu,
-temperatura zmienna,
-najmniej światła.
BICENOZA RZEK:
1. GÓRNY BIEG:
-brak roślin, występują glony, mchy,
-brak planktonu.
2. BIEG ŚRODKOWY:
-NEKTON: płotka, okoń.
-może występować plankton,
-roślinność przybrzeżna.
3. BIEG DOLNY:
-biocenoza analogiczna do jeziora
4. ujście :
-mogą być organizmy morskie(bo się cofa)np. Kraby.
Nieustanny ruch płynącej wody powoduje jej mieszanie i napowietrzenie . Woda jest zawsze dobrze natleniona , a temperatura i zawartość biogenów wszędzie taka sama . Nawet przy dnie nie zdarzają się braki tlenu .
W górnym biegu wód górskich woda jest chłodna , czysta i silnie natleniona ,żyją pstrągi a z morza przybywają łososie. Są także liczne bezkręgowce : wypławek alpejski i wielooczka rogata .
W dolnym biegu rzek życie ich przypomina życie jezior.
Rzeki i potoki są ekosystemami wód płynących.
aasia22