Sylwetka i koncepcja wychowania Marii Montessori

Maria Montessori przyszła na świat 31 sierpnia 1870 roku we włoskim mieście Chiarawalle. Swoją naukę rozpoczęła mając 6 lat w publicznej szkole w Rzymie, z której to szkoły zapamiętała głównie działania, polegające na tłumieniu aktywności uczniów oraz ciągłym utrzymywaniu ich w bezruchu (po wielu latach dokonała krytyki szkoły pojmowanej w taki sposób, którą według niej symbolizowała "szkolna ławka"). Po zakończeniu nauki w technicznej szkole średniej, uczęszczała na studia medyczne, które później z wyróżnieniem ukończyła.

W 1897 roku, Montessori podjęła swoją pierwszą pracę zatrudniając się w Klinice Psychiatrycznej na Uniwersytecie Rzymskim, gdzie obserwacje dzieci upośledzonych umysłowo zrodziły w niej pewną myśl, iż dzieci posiadają swoją wewnętrzną siłę, która stymuluje ich rozwój i aby mogła zostać ujawniona, wystarczy stworzyć odpowiednie dla niej warunki. Studiując prace Sequina i Itarda z zakresu pedagogiki specjalnej a jednocześnie pracując z upośledzonymi umysłowo dziećmi oraz prowadząc praktykę medyczną Montessori wywnioskowała, że problem kształcenia i rozwoju dzieci upośledzonych posiada naturę bardziej pedagogiczną niż medyczną. Dzieci z upośledzeniem umysłowym wymagają tylko właściwych warunków wychowawczych, a więc przede wszystkim swoistej metody pracy wychowawczej.

W 1890 roku wiosną, Narodowa Liga Wychowania Dzieci Upośledzonych Umysłowo, w której aktywnie udzielała się Montessori, uruchomiła w Rzymie Instytut Medyczno-Pedagogiczny Kształcenia Nauczycieli dla Opieki i Wychowania Dzieci Umysłowo Upośledzonych, będący połączony ze szkołą ćwiczeń, której to placówki kierowanie powierzono właśnie Marii Montessori. Jak się niedługo później okazało - kształcone przez nią, upośledzone umysłowo dzieci, zaczęły osiągać lepsze wyniki w nauce niż normalne dzieci, którego to stanu rzeczy przyczyną (według Montessori), było zastosowanie odmiennych metod pracy dydaktycznej. Wobec wychowanków placówki Montessori stosowano zabiega ułatwiające ich rozwój, tymczasem ich normalni koledzy byli wciąć krępowani i przez swoich nauczycieli.

Szczególna atmosfera reform, która panowała we Włoszech początkiem XX wieku przyczyniła się do powstania w Rzymie instytucji, której zadaniem miała być modernizacja domów w dzielnicach zamieszkałych przez rodziny robotnicze a także resocjalizacja jej mieszkańców (obejmowało to także zajmowanie się dziećmi, które pozostawały bez opieki). Aby osiągnąć powyższe cele, w każdym z domów na parterze zorganizowano placówki na wzór świetlicy-przedszkola. Instytucje te miały zatrudnić nauczycieli i lekarzy, a nad wszystkimi sprawami czuwać miał odpowiednio przeszkolony kierownik, które to stanowisko zasugerowano M. Montessori.

Swoją placówkę wychowawczą Montessori nazwała "Case dei Bambini" czyli "Domy Dziecięce". Po raz pierwszy przedszkole używające tej nazwy otwarte zostało w roku 1907, a Montessori spędzała tam niemal każdą wolną od chwilę, godząc pracę na Uniwersytecie Rzymskim oraz praktykę lekarską z prowadzeniem swojego ośrodka. Placówkę wyposażyła w meble zrobione specjalnie dla potrzeb dzieci oraz (stosowane w eksperymentalnej psychologii) własnego projektu materiały. Opiekunki chętne do pracy z dziećmi przygotowywała osobiście, zaznajamiając je z nowymi metodami i pomocami, przy czym głównym jej zaleceniem było, aby niczego dzieciom nie narzucać i nie przeszkadzać im w wykonywaniu zajęć, które same dla siebie wybiorą. Już po paru tygodniach pobytu dzieci w placówce, Montessori mogła zaobserwować pierwsze zmiany w ich zachowaniu, a przede wszystkim wzrost zainteresowania materiałem dydaktycznym - dzieci chętniej go wybierały niż zabawki. Z czasem, Montessori coraz bardziej udoskonalała opracowane przez siebie metody i materiał dydaktyczny, a początkowy zestaw pomocy został rozszerzony o nowe elementy, tj. pomoce do nauki gramatyki, matematyki, geografii a także innych przedmiotów. Prowadząc ciągłe obserwacje, Montessori zauważyła niemal zachwycenie dzieci ciszą, tak więc umieściła ją w swoim systemie wychowawczym pod postacią tzw. "lekcji ciszy".

Jako jedną z zasad pedagogicznych, obowiązującą w relacjach z dziećmi, wprowadziła ona możliwość swobodnego wyboru materiałów dydaktycznych, jak również dowolność czasu i miejsca pracy. Kolejnym krokiem było zniesienie zarówno kar jak i nagród, oraz ograniczenie czynności nauczycielskich na rzecz aktywności i samodzielności wychowanków. Montessori wprowadziła również naukę pisania, czytania oraz podstaw matematyki. Postępujący sukces ten innowacyjnej placówki spowodował, iż rosło zainteresowanie stosowanymi w niej metodami pedagogicznymi, co z kolei prowadziło do powstawania następnych placówek.

W roku 1910 roku, Montessori podjęła decyzję o zrezygnowaniu ze wszystkich zajęć, włącznie z rezygnacją z praw do wykonywania zawodu lekarza, na rzecz oddania się pracy ze swoimi dziećmi. Od roku 1911 metody jej pracy zaczęto stosować we włoskich oraz szwajcarskich szkołach, zaczęły także powstawać (między innymi w USA i Anglii) komitety wspierające jej koncepcję wychowania. Od tego też momentu, Montessori całkowicie poświęciła się popularyzowaniu własnej metody, w wyniku czego powstały nowe, pracujące według jej zasad placówki, a w ruch, nazwany montessoriańskim - zaczynały włączać się znane postaci ze świata pedagogicznego.

W 1929 roku zostaje założone Associatio Montessori Internationale (AMI) - czyli Międzynarodowe Stwarzyszenie Montessori, które zostaje centralną komórką, koordynującą działalność towarzystw i placówek montessoriańskich na całym świecie. Organizacja ta zajęła się również kształceniem nauczycieli. Okres II wojny światowej i faszystowskie rządy w krajach europejskich spowodowały spadek zainteresowania tą metodą, a nawet sprzeciw (książki Marii Montessori były niszczone w Niemczech). Po wojnie, Montessori podejmuje pracę nad odrodzeniem ruchu społecznego na rzecz stosowanej przez nią metody, które to skutkują reaktywowaniem starych oraz powoływaniem wielu nowych stowarzyszeń, przedszkoli, ośrodków szkoleniowych oraz szkół montessoriańskich.

Za niewątpliwe osiągnięcia pedagogiczne oraz humanistyczne przesłanie, leżące u podstaw swej metody wychowawczej, Montessori otrzymywała najwyższe odznaczenia, takie jak tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Sorbonie, nominacja do pokojowej Nagrody Nobla czy krzyż Legii Honorowej. W celu uczczenia jej osiemdziesiątych urodzin zorganizowano spotkanie poświęcone jej pedagogice, które przerodziło się w międzynarodową konferencję. W trakcie jej trwania, osiemdziesięcioletnia Montessori wygłosiła trzy wykłady, w których zawarła wszystkie podstawowe tezy swojej koncepcji wychowania. Tam też zostało sformułowane przez nią słynne zdanie, uznane za podstawową zasadę wychowywania metodą Montessori, które brzmi: "pomóż mi zrobić to samodzielnie". Ta wielka pedagog i propagator idei humanistycznych, zmarła 6 maja 1952 roku w mieście Noordwijk w Holandii. Ostatnim jej domem było mieszkanie w Amsterdamie przy Koniginweg, które to po jej śmierci, stało się siedzibą AMI.