Materiały pomocnicze do zajęć „Rozwiązywanie sytuacji kryzysowych w szkole”
Podstawowe pojęcia
Sytuacja kryzysowa jest to zbieg zdarzeń, okoliczności i zachowań, które zakłócają normalny tryb funkcjonowania państwa, społeczności, jednostki. Zdarzenia te następują nagle i nieoczekiwanie.
W kontekście funkcjonowania szkoły, sytuacja kryzysowa oznacza, że w związku z zaistnieniem incydentu krytycznego na terenie szkoły lub w jej pobliżu, mamy zbyt mało czasu na podjęcie kluczowych decyzji co do zapewnienia bezpieczeństwa uczniom i personelowi, a zaistniałe zdarzenie skupia uwagę mediów i społeczności lokalnej, co stanowi utrudnienie lub zagrożenie dla funkcjonowania instytucji. W jej rozwiązanie zaangażowane są różnorodne podmioty: Policja, straż Pożarna, służby medyczne, media, prawnicy, rodzice, nauczyciele, administracja szkoły, przyjaciele ofiar, uczniowie, opinia publiczna.
Kryzys jest wynikiem stresu i napięcia w życiu człowieka. Stres jest kluczowym elementem w powstawaniu kryzysu. Kiedy urasta on do nadzwyczajnych rozmiarów, a zwykłe sposoby radzenia sobie staja nieskuteczne, pojawia się zagrożenie kryzysem.
Interwencja kryzysowa polega na przerwaniu spirali nieskutecznych zachowań możliwie jak najszybciej i najskuteczniej. Interwencja kryzysowa lub przeciwdziałanie kryzysowi jest próbą szybkiego poradzenia sobie z aktualnym problemem. Wymaga zapewnienia ofiarom warunków, jakich same nie są w stanie sobie stworzyć. Może to być wsparcie fizyczne, emocjonalne, a nawet ukierunkowanie dalszego postępowania ofiary w czasie.
Zdarzenie traumatyczne – zdarzenie, w którym ktoś poniósł śmierć, doznał poważnych obrażeń lub istniała groźba śmierci, poważnych obrażeń albo utraty fizycznej i psychicznej integralności (własnej lub innych).
Reakcję na to zdarzenie charakteryzuje intensywny strach, bezradność lub zgroza.
Zdarzenia traumatyczne
katastrofy naturalne katastrofy spowodowane przez człowieka
Przemoc między ludźmi
zorganizowana czyny kryminalne przestępstwa polityczne
w rodzinie poza rodziną
Elementy interwencji kryzysowej
KRYTERIA OCENY RYZYKA WYSTĄPIENIA AGRESJI I PRZEMOCY W SZKOLE
Do analizy i oceny stopnia ryzyka można posłużyć się zestawem kryteriów, opracowanych na podstawie „sposobów kształtowania warunków organizacyjno – instytucjonalnych” oraz „kształtowania pozytywnego społecznie klimatu szkoły”, wynikających z badań naukowych (źródło: J. Surzykiewicz, 2000).
I Zadania szkoły w zakresie kształtowania pozytywnego kontekstu uczenia się i odpowiednich warunków organizacyjno-instytucjonalnych.
1. Różnorodność form nauczania oraz powiązanie treści dydaktycznych z życiem codziennym ucznia.
a) jakie metody aktywizujące i projektowe wykorzystują nauczyciele?
b) jaki procent uczniów uczestniczy w konkursach przedmiotowych?
c) jakie koła zainteresowań działają w szkole?
d) jak szkoła korzysta z pomocy rodziców i specjalistów zewnętrznych dla urozmaicenia zajęć?
e) czy system oceniania w szkole jest motywujący (oparty na pozytywnych zachętach dla uczniów)?
2. Stosowanie środków dyscyplinujących.
a) czy uczniowie i rodzice uczestniczą w opracowywaniu zestawu środków dyscyplinujących i akceptują je?
b) w jaki sposób okazywali akceptację (debata w klasach, zawieranie kontraktów)?
c) czy środki dyscyplinujące są powiązane ze szkolnym programem wychowawczym i profilaktyki?
3. Organizowanie różnych form pomocy dla wyrównania szans.
a) w jaki sposób udzielana jest pomoc uczniom słabszym?
b) jakie formy pomocy stosowane są w odniesieniu do uczniów z zaburzeniami zachowania?
c) w jaki sposób szkoła wspiera uczniów zdolnych?
4. Wsparcie w uczeniu się oraz przeciwdziałanie rozczarowaniom i spadkowi motywacji do nauki? (podać formy wsparcia).
a) w jaki sposób szkoła zapewnia wsparcie?
b) jakie są formy wsparcia?
5. Wspomaganie uczniów z problemami?
a) jakie są formy pomocy dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych?
b) czy są w szkole nauczyciele przeszkoleni do udzielania takiej pomocy? W jakim zakresie?
c) jakie formy pomocy realizuje pedagog/ psycholog szkolny?
6. Granice i normy obowiązujące w szkole.
a) w jaki sposób uczniowie, rodzice i nauczyciele dowiadują się o normach zachowania obowiązujących w szkole?
b) czy zapisy zamieszczone w regulaminach i kontraktach szkolnych są konsekwentnie stosowane?
7. Procedury reagowania na przejawy przemocy w szkole.
a) czy nauczyciele wiedzą, co mogą i co powinni robić w przypadku zauważania jakiejś formy przemocy?
b) czy w dokumentach szkoły zapisane są procedury interwencyjne?
c) jakie programy profilaktyczne zapobiegające przemocy realizuje szkoła?
8. Warunki materialno-organizacyjne do prawidłowego funkcjonowania szkoły.
a) jaki jest stan obiektu?
b) czy są fundusze na działania dodatkowe?
9. Bezpieczeństwo dzieci w drodze do i ze szkoły.
a) czy szkoła dba o bezpieczeństwo uczniów?
b) w jaki sposób?
10. Doskonalenie zawodowe nauczycieli.
a) czy nauczyciele doskonalą swoje umiejętności zawodowe/osobiste?
b) jakie formy doskonalenia wybierają nauczyciele (np. kursy, seminaria itp.)?
11. Wspieranie rozwoju psychospołeczny uczniów w zakresie podejmowanych ról związanych z płcią.
a) jakie działania są podejmowane w szkole (np. programy profilaktyczne)?
II Kształtowanie pozytywnego społecznie klimatu szkoły.
1. Budowanie i rozwijanie środowiska szkoły jako wspólnoty.
a) jaki jest stopień akceptacji nauki szkolnej przez uczniów? (frekwencja, wagary, „lubienie” szkoły)?
b) jaka jest frekwencja rodziców w spotkaniach szkolnych?
c) czy mają miejsce spotkania całej społeczności (uczniów, nauczycieli, rodziców)?
d) jakie są ich formy spotkań (apele czy spotkania integracyjne)?
2. Sposoby służące otwartej komunikacji, wykorzystywane w szkole.
a) jakie występują w szkole?
b) jakie są sposoby komunikowania zarządzeń szkolnych?
c) jak uczeń może podzielić się krytycznymi uwagami o szkole?
d) jak rodzice mogą podzielić się krytycznymi uwagami o szkole?
e) jak przedstawiciele społeczności szkolnej mogą zawiadomić o zaobserwowanych przykładach agresji i innych problemowych zachowaniach, zauważonych w szkole ( skrzynki, telefon zaufania i in.)?
3. Radzenie sobie z konfliktami nauczycieli i uczniów oraz rodziców i nauczycieli.
a) czy nauczyciele stosują motywujące i sprawiedliwe formy oceniania?
b) jak są rozwiązywane konflikty (ewentualne przykłady)?
c) czy szkoła stosuje procedury mediacji?
d) do kogo może się zwrócić uczeń, czy rodzic w przypadku konfliktu z nauczycielem?
4. Wspieranie kształtowanie się poczucia własnej wartości uczniów (stwarzanie możliwości doświadczenia sukcesu).
a) w jaki sposób szkoła stwarza możliwości doświadczenia sukcesów przez uczniów?
5. Profilaktyka przemocy medialnej i komputerowej.
a) jak szkoła przygotowuje ucznia do odbioru treści medialnych i stara się ograniczać zagrożenia związane z dostępem do sieci (np. dyskusje w klasach, prelekcje dla rodziców) ?
6. Działania integrujące uczniów oraz nauczycieli i rodziców.
a) jakie działania integrujące uczniów oraz nauczycieli i rodziców prowadzi szkoła?
7. Współpraca szkoły z rodzicami.
a) jak szkoła wspiera rodziców niewydolnych wychowawczo?
b) jaki procent rodziców uczestniczy w wywiadówkach?
c) w jaki sposób rodzice są informowani o sprawach szkoły?
d) czy spotkania z rodzicami prowadzone są według wcześniej przygotowanych scenariuszy?
e) na czym polega udział rodziców i uczniów w zarządzaniu szkołą?
8. Współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym.
a) jakie formy pomocy dla osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji (przemoc w rodzinie, bieda, itp.) są dostępne w środowisku lokalnym?
b) jaką pomoc otrzymuje szkoła od lokalnych instytucji?
c) w jakich projektach lokalnych uczestniczy?
Opracowanie: Krzysztof Wojcieszek - Wyższa Szkoła Zarządzania im. Jańskiego
oraz Joanna Szymańska - CMPPP
Źródło: J. Surzykiewicz: „Agresja i przemoc w szkole. Uwarunkowania socjoekologiczne.”, CMPPP, Warszawa 2000.
Aneks Zapobieganie samobójstwom i zachowanie szkoły wobec zamachu samobójczego
Identyfikacja osób z ryzykiem zachowań samobójczych – objawy kryzysu psychicznego
- wyczerpanie, zmęczenie, poczucie „zużycia” fizycznego i psychicznego, bóle głowy
- radykalna zmiana charakterystycznych zachowań
- poczucie chaosu i dezorganizacji, niemożność uporządkowania ważnych spraw,
- zmienność nastrojów
- nasilenie leku, niepokoju, gniewu, złości, drażliwości,
- ambiwalentny stosunek do życia – współistnienie pragnienia śmierci i lęk przed nią
- utrata zainteresowań
- izolacja, wycofanie się z życia społecznego, zamykanie się w sobie,
- zaniedbanie wyglądu zewnętrznego,
- poczucie całkowitej bezradności, beznadziejności sytuacji,
- niepokój, bezsenność,
- nasilenie ekspresji emocjonalne w postaci rozpaczy, rozczarowania,
- myślenie z pogranicza urojeń prześladowczych,
- problemy z orientacją seksualna,
- ostry lub przewlekły stres w związku z ważnymi problemami,
- symptomy rocznicowe,
- uwaga zajęta wspomnieniami traumy.
Identyfikacja osób z ryzykiem zachowań samobójczych – sygnały „wprost”
Ujawnianie myśli samobójczych
- chcę umrzeć
- wolałabym nie żyć
- mam ochotę się zabić
- ...
Saeth