Obozy jeńców wojennych oraz obozy pracy przymusowej
w Wałbrzychu podczas II Wojny Światowej
Łukasz Kobusiński
Niemcy przygotowując się do działań wojennych oprócz przygotowań ściśle militarnych podjęli również działania zmierzające do zapewnienia miejsc odosobnienia dla jeńców wojennych. W ramach tych przygotowań wyznaczono na terenie każdego okręgu wojskowej miejsca przeznaczone na ten cel. Zadanie to było o tyle ułatwione, że już podczas pierwszej wojny światowej funkcjonowały one na terenach niemieckich.
Foto. 1. Rozmieszczenie okręgów wojskowych
Na terenie Dolnego Śląska oraz Opolszczyzny - VIII Okręg Wojskowy Breslau - powstały po 1 września 1939 r obozy jenieckie:
· w Zgorzelcu ( Stalag VIII A Görliz- z niem. Stammlager - obóz podstawowy ) założony w dniu 23 września 1939 r . Był to pierwszy obóz na Dolnym Śląsku w VIII Okręgu Wojskowym ,
Foto. 2. Grupa jeńców w obozie w 1940 r
· w Łambinowicach (Stalag VIII B Lamsdorf ) na Opolszczyźnie. Jeden z największych obozów podczas I Wojny Światowej przebywało w nim wówczas około 300 tysięcy jeńców francuskich.
Przed agresją w 1939 r przeszli tam szkolenie wojskowe zbiegli zagrożeni aresztowaniem władz polskich z terenu Górnego Śląska członkowie Jungdeusche Partei. Brali potem udział w napadzie na radiostację w Gliwicach.
Obóz był ewakuowany w lutym 1945 r. Szacuje się, że w obozie tym zginęło około 100 tyś. jeńców. Na terenie byłego województwa wałbrzyskiego istniały również komanda tego obozu. Oznaczone były jako komando stalag VIII B.
Foto. 3 Ruiny baraków w Łambinowicach
· w Żaganiu ( Stalag VIII C Sagan)
Foto. 4. Wydawanie posiłku
· w Świętoszowie ( Stalag VIII E Neuhammer )
Obóz z założenia był obozem zagłady tysięcy jeńców głównie rosyjskich
Były to obozy dla szeregowych oraz podoficerów i podlegały dowództwu Wehrmachtu
Dla oficerów utworzono w połowie grudnia 1939 r obóz w ( Oflag VIII B Silberberg - Offizerlager ). Mieścił się w dwóch fortach - Hohenstein i Spitzberg w Srebrnej Górze ; pełnił on funkcję obozu karnego, który po ucieczce w dniu 5 maja 1940 r 10 oficerów ( trzem ucieczka się powiodła) został zlikwidowany a jeńcy przeniesieni do obozów w głębi Niemiec. W obozie tym przebywało 182 oficerów oraz 54 ordynansów. Przebywali tam również Finowie.
Foto. 5. Baraki obozu LUFT 3
Dla pilotów utworzono oddzielny obóz w Żaganiu ( Kriegsgefangen Lager der Luftwaffe Nr 3.) w skrócie Stalag Luft 3 i podlegał pod dowództwu Luftwaffe.
Jesienią 1939 r w obozie ( Stalag VIII A ) przebywało około 8 tysięcy jeńców polskich, w Stalag VIII C około 6 tysięcy. Podczas przygotowań do działań wojennych na zachodzie Europy oraz braku siły roboczej, dużą grupę jeńców z obozu w Zgorzelcu przeniesiono między innymi do Wałbrzycha. W połowie 1940 r obóz liczył 1400 jeńców.
W początkowym okresie głównym ośrodkiem w Wałbrzychu był podobóz - komando - przy ul. Wrocławskiej. W okresie powojennym mieścił się tam Ośrodek Zamiejscowy Aresztu Śledczego w Wałbrzychu a obecnie w byłym budynku administracyjnym obozu znajduje się I Komisariat Policji. Baraki po likwidacji aresztu zostały rozebrane a na ich miejscu powstało osiedle domków.
Foto. 6. Były budynek administracyjny podobozu w Wałbrzychu
Foto. 7. Teren obozu przy ul. Wrocławskiej
Podobozy usytuowane poza Zgorzelcem a w których przebywały osoby posiadające status jeńca nazwano ODDZIAŁAMI ROBOCZYMI JEŃCÓW - KOMANDO - . Pozostałe to OBOZY PRACY PRZYMUSOWEJ i również tam przebywali jeńcy ale wbrew Konwencji Genewskiej z lipca 1929 r pozbawieni praw jeńca wojennego.
W wyniku postępu działań wojennych i kapitulacji państw zachodnich :Francji, Belgii oraz innych , do obozu w Zgorzelcu napływać zaczęli nowi jeńcy a od 1943 r jeńcy brytyjscy i amerykańscy. Również i oni byli przewożeni do oddziałów roboczych i obozów pracy na terenie Wałbrzycha.
Dotychczas zostały ustalone następujące oddziały robocze ( komanda) jeńców na terenie Wałbrzycha:
1. Oddział roboczy jeńców radzieckich - komando liczył 84 jeńców wykonujących podziemne prace budowlane .
2. Oddział roboczy jeńców radzieckich - komando - obozu Stalag VIII A. Istniał przy kopalni Julia.
Foto. 8. Kopalni Julius na Białym Kamieniu
3. Odział roboczy jeńców włoskich - komando obozu Stalag VIII A. Istniał w latach 1944 do 8.o5.1945 r. Jeńcy pracowali w kopalni.
4. Oddział roboczy jeńców - komando . Istniał do wyzwolenia na Białym Kamieniu. Jeńcy pracowali w miejscowej kopalni.
Foto. 9. Szyb kopalni Dawid - Tytus - na Białym Kamieniu
5. Oddział roboczy jeńców włoskich - komando. Istniał na Biały Kamieniu od końca 1943 r do wyzwolenia. Jeńcy pracowali w miejscowej kopalni.
Foto. 10. Kopalnia Wiesław na Białym Kamieniu
6. Oddział roboczy jeńców - komando - na terenie kopalni Victoria. Istniał od 1940 do wyzwolenia. Jeńcy pracowali na torach kolejowych na trasie Świebodzice - Boguszów. W maju 1944 r uciekło około 40 jeńców. Ostatniego złapano w Miliczu i przeniesiono po wyroku sądu w Gross-Rozen do obozu w Brzegu Dolnym.
7. Oddział roboczy jeńców - komando . Istniał na Białym Kamieniu pod Chełmcem na terenie byłego obozu młodzieżowego . Jeńcy pracowali w hucie szkła przy ul. Piasta ( obecnie jest tam MPO) oraz na stacji kolejowej Biały Kamień.
Foto. 11. Obóz pod Chełmcem
Foto. 12. Obóz pod Chełmcem. Miejsce to w większości zarośnięte młodym lasem
8. Oddział roboczy jeńców - komando - przy obecnej ul. Moniuszki - Friedländerstrasse -( w byłych barakach znajdowały się magazyny obrony cywilnej, ostatnio mieści się Telewizja Wałbrzych. Istniał od 1940 r do wyzwolenia. Przebywali w nim jeńcy polscy. Pracowali na torach kolejowych oraz w zakładach Camela.
9. Oddział roboczy jeńców - przy ul. Wrocławskiej ( obecny I Komisariat Policji ). Jeńcy pracowali na torach kolejowych, w "Hucie Karol", w hucie szkła "Lustrzanka" oraz w betoniarni przy ul. Wrocławskiej - obecnie hurtownia budowlana. Przebywali tam jeńcy polscy, francuscy, włoscy, brytyjscy oraz powstańcy warszawscy. Istniał do wyzwolenia. Prawdopodobnie jeden z baraków był dodatkowo ogrodzony i przebywali w nim jeńcy pod specjalnym nadzorem. Był zakaz utrzymywania z nimi kontaktów, nie byli zatrudniani poza obozem.
Foto. 13 .Teren byłej betoniarni przy yl. Wrocławskiej
Ustalone obozy pracy przymusowej:
1. Obóz pracy przymusowej - Gemeischaftslager Gasthof Eisemes Kreuz Waldenburg-Altwaser. Od 1944 r do wyzwolenia przebywali w nim rosjanie i po Powstaniu Warszawskim Polacy. Obóz znajdował się przy obecnej ul. Wrocławskiej 1 naprzeciw byłej zajezdni autobusowej MPK. Jeńcy pracowali w ( Carlshuette Maschinen ) zakładach zbrojeniowych przy ul. Giserskiej. Produkowano zapalniki do bomb i min.
Foto. 14 Były hotel przy ul. Wrocławskiej 1
Foto. 15 Ul. Giserska - zakłady zbrojeniowe
Foto. 16 Ul. Giserska. Jeńcy produkowali zapalniki
Lager Graf Hochberg-Schaft- Altwasser. Od 1944 do wyzwolenia przebywali Rosjanie. Kopalnia ta mieściła się na Nowym Mieście w okolicach Mauzoleum. Natomiast szyb o tej nazwie i należący do tej kopalni znajdował się na Podgórzu. Podawany jest Stary Zdrój gdyż teren kopalniany był zaliczany do Starego Zdroju.
Foto. 17 Szyb "Chwalibóg"
3. Obóz pracy przymusowej - Auslenderlager Spigelhutte - przebywali w nim rosjanie a po Powstaniu Warszawskim Polacy. Pracowali w hucie szkła "Lustrzanka oraz w "Hucie Karol". Istniał do wyzwolenia. Na zdjęciu pozostałości po ogrodzeniu obozu.
Foto. 18. Hala produkcyjna huty szkła
Foto. 19. Pozostałe schody do baraku obozowego w hucie szkła
Foto. 20. Fragment ogrodzenia obozu w hucie szkła
1. Obóz pracy przymusowej - Gemeinschaftslager Mathildenhohe - przebywali w nim Polacy i Ukraińcy. Istniał do wyzwolenia na terenie kopalni Bolesław Chrobry.
Foto. 21. Baraki po obozie
Foto. 22. Latryna
Foto. 23. Teren obozu
2. Obóz pracy przymusowej - mieścił się przy ul. Wrocławskiej - Piotrowskiego - na jego terenie obecnie stoi budynek Elektrochemu - pozostał tylko jeden barak. Jeńcy pracowali w zakładach gazowniczych.
Foto. 24. Pozostały barak po obozie przy ul. Wrocławskiej
3. Obóz pracy przymusowej - mieścił się na terenie obecnej "Huty Karol" (Stahlbau GmbH - Carlshuette Maschinen) przy budynku zakładowej straży pożarnej. Produkowano tu między innymi karabiny MAUSER
Foto. 25 zabudowania Huty Karol przy ul. Wrocławskiej. obecnie jest tam budynek Politechniki ( na zdjęciu po prawej stronie i zajezdni autobusewej.
4. Obóz pracy dla nieletnich - mieścił się na terenie zakładów Schtes. Textilwerke Methner & Frahne obecnie "Camela" na Podgórzu przy ul. Cichej
4. Nie ustalony obóz na terenie parku "Sobieskiego"
Foto. 26 Obóz młodzieżowy na terenie parku
...
marekts