Dydaktyka [opracowane zagadnienia].docx

1.       Dydaktyka jako dyscyplina naukowa.

- podstawowe pojęcie dydaktyki

Dydaktyka to nauka o nauczaniu i uczeniu się, gdzie wypracowane są różne systemy dydaktyczne.

- związek dydaktyki z innymi dyscyplinami pedagogicznymi oraz naukami pokrewnymi

Dydaktyka wiąże się z innymi dyscyplinami pedagogicznymi, takimi jak:

·         pedagogika ogólna - (ujmuje człowieka jako funkcjonalną całość)

·         teoria wychowania - (moralnego, społecznego, fizycznego, estetycznego)

·         pedagogika specjalna (surdopedagogika, tyflopedagogika, oligofrenopedagogika, pedagogika terapeutyczna, pedagogika resocjalizacyjna)

·         andragogika - (teoria oświaty dorosłych);

·         pedeutologia - (nauka dotycząca nauczyciela);

·         teoria systemów oświatowych

·         pedagogika porównawcza - (analiza systemów oświatowych róznych krajów w powiazaniu z ich społecznym i ekonomicznym rozwojem),

·         pedagogika społeczna - (zajmujaca się problematyka srodowiskowych uwarunkowań procesów wychowania)

·         pedagogika kształcenia zawodowego

ponieważ wspólnie z nimi tworzy zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych.

Współpracuje także z naukami pokrewnymi. Wszystkie nauki uzupełniają się wiedzą, w celu lepszego rozwoju:

·         filozofia

·         logika

·         antropologia filozoficzna i antropologia kulturowa

·         historia oświaty i wychowania

·         socjologia oświaty i wychowania

·         biologia - (anatomia, fizjologia, genetyka)

·         medycyna społeczna

·         psychologia ogólna, psychologia rozwojowa, psychologia wychowawcza, psychologia kliniczna

·         prakseologia

·         etyka

·         teoria naukowa organizacji i zarzadzania

·         cybernetyka

·         ogólna teoria systemów

·         informatyka

·         ekonomia

- charakterystyka elementów systemu dydaktycznego
Elementami  systemu  dydaktycznego  są:

- cele  kształcenia- głównym  celem  kształcenia  jest  zapewnienie  wszystkim  uczniom  optymalnego  rozwoju  intelektualnego, cel  ten  realizowany  jest  łącznie  z  celami  wychowania , dzięki  czemu  skierowany  jest  na  formowanie  pełnej  osobowości  ucznia , a nie  tylko  rozwijanie  jego  umysłu.

Realizując  główny  cel  kształcenia , nauczyciele  realizują  cele  podrzędne  wobec  celu  głównego.

- treści  kształcenia- na  treść  kształcenia  składa  się  całokształt  podstawowych  wiadomości  i  umiejętności  z  dziedziny  nauki , techniki , kultury , sztuki , oraz  praktyki  społecznej , przewidziany  w  programie  szkolnym.

Treść  kształcenia  powinna być  zgodna  z  potrzebami  społecznymi , zawodowymi  i kulturalnymi  życia  kraju , a także  potrzebami  poszczególnych  osób.

Potrzeby  te  decydują  o  doborze  treści  kształcenia  w  programach  szkół  różnych  typów  i  szczebli.

Treść  kształcenia  powinna  być  zgodna  z  wymaganiami  naukowymi , oraz  przyjętą  przez  władze  oświatowe  koncepcją  programową.

- metody  nauczania- według Wincentego Okonia to „wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów”. Dobieranie sposobów pracy z młodzieżą i dziećmi powinno być uzależnione od pewnych czynników tj. od wieku uczniów, właściwości przedmiotów nauczania oraz celów i zadań jakie mają być realizowane.
- formy  organizacyjne  uczenia- formy kształcenia uzależnione są od celi i zadań kształcenia, liczby uczniów objętych nauczaniem uczniów, od właściwości przedmiotów, których nauczamy a także miejsca i czasu pracy oraz wyposażenia w pomoce naukowe. Formy nauczania wskazują na to jak organizować pracę, w zależności od tego kto, gdzie i kiedy oraz w jakim celu ma być kształcony. Formy nauczania możemy podzielić w zależności od różnych kryteriów tj. liczby uczniów, miejsca uczenia, czasu prowadzonych zajęć. W związku z tym możemy wyróżnić:

v      nauczanie jednostkowe                                         

v      nauczanie zbiorowe

v      zajęcia szkolne

v      zajęcia pozalekcyjne

2. Przedmiot i zadania dydaktyki ogólnej.
- etymologia, geneza, znaczenie nazwy dydaktyka
Termin  dydaktyka  pochodzi  z  języka  greckiego: didaktikos- pouczający, a didasko- uczę .
Po  raz  pierwszy  użyto  go  w  1613 r. w Niemczech  przez  Krzysztofa  Helwiga  i  Joachima  Junga.

- dydaktyka jako dyscyplina teoretyczna, empiryczna, hermeneutyczna i praktyczna
Dydaktyka jako dyscyplina teoretyczna dotyczy całości badanego przedmiotu, opisuje teoretycznie dane zagadnienia w oparciu o materiał empiryczny.
Dydaktyka jako dyscyplina empiryczna dotyczy badań w zakresie doświadczeń nauczania i uczenia się uczniów w oparciu o spostrzeżenia rodziców, nauczycieli itd.
Dydaktyka jako dyscyplina hermeneutyczna
Dydaktyka jako dyscyplina praktyczna odnosi się do wszelkiego rodzaju praktyki z dziećmi, w której można wykorzystać wiedzę z dydaktyki jako dyscypliny teoretycznej i jednocześnie dostarczyć nowych informacji dydaktyce jako dyscyplinie empirycznej.

- dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe
Dydaktyka ogólna– nauka o nauczaniu i uczeniu się, czyli o systemie poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka, natomiast dydaktyki szczegółowe badają zagadnienia specyficzne dla wybranego przedmiotu nauczania, jak np. matematyki, historii, geografii czy też jakiegoś typu lub szczebla szkoły jak dydaktyka szkoły zawodowej, szkoły wyższej. Dydaktyki szczegółowe są teoriami nauczania i uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania.

3. Procedury badawcze w dydaktyce.
- specyfika badań naukowych w dydaktyce
Dydaktyka posługuje się w badaniach metodami humanistycznymi (eksplikacyjna, porównawcza, analityczna), jak również przyrodniczymi z racji podbudowy przyrodniczej (obserwacyjna, eksperymentalna, statystyczna).
Badanie naukowe w dydaktyce służą zdobyciu informacji do opracowania nowych metod, środków, sposobów nauczania oraz opisania ich teoretycznie.
- ilościowe i jakościowe aspekty badań dydaktycznych
Ilościowe
Oparte są na pomiarze dydaktycznym czyli przypisywaniu faktom i procesom edukacyjnym wartości liczbowych. Wszystkie fakty oraz procesy dydaktyczne rejestrowane są przez szczególnych badaczy za pomocą wybranej metody (obserwacja ilościowa, eksperyment, metody sondażowe). Przed przystąpieniem do badań, badacz nim zorganizuje badanie, projektuje cały jego przebieg, tworząc konstrukcję teoretyczną (buduje np. narzędzia do badań).
Jakościowe
Badacz jakości nie jest organizatorem badań, ale czynnie uczestniczy w sytuacji edukacyjnych (doświadcza tego samego, co badani). Poznaje fakty, zdarzenia edukacyjne, okoliczności, skutki i znaczenie nadzoru przez osoby zainteresowane. Za pomocą badań jakościowych nie dokonuje uogólnień, zazwyczaj są to badania kontekstowe. W ramach badań jakościowych badacz wchodzi w zakres interakcji między ludźmi, ich historii życia, środowiska oraz dokonuje oglądu dokumentów, źródeł, tekstów i rzeczy materialnych.
- charakterystyka metod stosowanych w dydaktyce i odpowiadających im technik i narzędzi badawczych
Jakościowe:

Metoda: OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA LUB ETNOGRAFICZNA
3  etapy:
- etap orientacji w terenie
- etap wyodrębniania elementów zorganizowanych
- etap selektywny (próba zrozumienia i wyjaśnienia wyników obserwacji zogniskowanej)
Obserwacja nakierowana jest na wybrany element badanego obszaru.

Metoda: WYWIAD
To zebranie informacji lub kontekst poszukiwania odpowiedzi na konkretne pytanie, wyszukiwanie właściwych informacji z pełnych opowieści. Możemy wyszczególnić: wywiad standaryzowany i niestandaryzowany (narracyjny, etnograficzny)

Metoda: ANALIZA ARCHIWÓW
Jest to rodzaj badania opartego na informacjach w trwały sposób zarejestrowanych.

Jakościowe:
Metoda: OBSERWACJA ILOŚCIOWA
Polega na przygotowaniu arkusza obserwacyjnego i przypisaniu każdemu z obserwowanych faktów częstotliwości jego występowania.

Metoda: EKSPERYMENT
Opiera się na dwóch schematach. Jeden pozwala ustalić przyczyny określonych zachowań, drugi pozwala weryfikować zaplanowane systemy działania dydaktycznego.

Metoda: METODY SONDAŻOWE (ankiety, test wystandaryzowany, wywiad ilościowy)

4. Cele kształcenia.
- źródła stanowienia celów kształcenia
Cele kształcenia są to sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe, a w miarę konkretne efekty systemu edukacji narodowej. Cele edukacji szkolnej są jednym z najważniejszych motywów aktywności ludzkiej. Takie cele regulują zachowania ludzkie, nadają sens i porządek życiu, pomagają w tworzeniu i uregulowaniu przyszłości i pomagają odkrywać własne możliwości.
- problem wartości celów kształcenia
Cele kształcenia- to między innymi kształtowanie humanistycznego stosunku do ogólnoludzkich wartości oraz związanych z nimi postaw i przekonań światopoglądowych. Problem pojawia się, kiedy wartości, postawy i przekonania światopoglądowe są ciężkie do określenia, kiedy w klasie są uczniowie różnych narodowości, czy wyznań. Czasami bardzo trudne jest określenie tych cech, aby wszyscy się z nimi zgadzali.

- konkretyzacja celów kształcenia (taksonomizacja, operacjonalizcja)
Taksonomia - oznacza hierarchiczne ujęcie celów kształcenia polegające na tym, iż wyższe kategorie obejmują te niższe, co oznacza, że osiągnięcie celu wyższego wymaga wcześniejszego osiągnięcia niższego. Taksonomia jest narzędziem operacjonalizacji celu. Taksonomia celów kształcenia zaproponowana przez Blooma:

1.       wiedza

2.       zrozumienie

3.       zastosowanie

4.       analiza (dlaczego?)

5.       synteza (czyli rozwiązanie problemu)

6.       ocena (sformułowanie osądu na dany temat

Operacjonalizacja- polega na zamianie celów ogólnych na cele szczegółowe. Proces ten zawiera trzy ważne czynniki:

o        konkretyzację

o        precyzowanie

o        uszczegółowienie

5. Treści kształcenia.
- jedno- i wielowymiarowe koncepcje treści kształcenia
1.koncepcje”treściowo informacyjne”
2.koncepcje”czynnościowe”

3.koncepcje”funkcjonalne”

4.koncepcje”modelowe”

- teorie doboru treści kształcenia w aspekcie psychologicznym, socjologicznym i teoriopoznawczym
1. Materializm dydaktyczny – zwolennicy materializmu dydaktycznego uważali , że zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki .
2. Formalizm dydaktyczny – zwolennicy formalizmu dydaktycznego uważali treść kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów . Celem szkoły jest pogłębianie , rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań . Dlatego głównym kryterium doboru przedmiotów nauczania powinna być ich zdaniem wartość kształcąca danego, przedmiotu jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów .
3. Utylitaryzm dydaktyczny – według Deweya istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych nie jest ani przyrodoznawstwo ,ani literatura , ani historia , ni geografia , lecz tylko indywidualna i społeczna aktywność ucznia . Dlatego też przy doborze treści kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego , wyznaczając właściwe miejsce gotowaniu , szyciu , robotom ręcznym itp.
4. Teoria problemowo – kompleksowa – względem Suchodolskiego : Na cel pracy dydaktyczno – wychowawczej rzutuje dobór i układ treści programowej . Treści te powinny dotyczyć problemów współczesnego świata , a mianowicie problemów z zakresu techniki , socjologii , ekonomii , sztuki kultury estetycznej itp. Układ treści w programach dla szkół podstawowych powinien być jednolity , natomiast zróżnicowanie należy poprowadzić stopniowo na poziomach ponadpodstawowych .
5. Strukturalizm – przesłanką wyjściową strukturalizmu było stwierdzenie , iż programy nauczania są przeładowane materiałem , co powoduje wiele ujemnych następstw , a postulat jego redukcji pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki , której osiągnięcia powinny być uwzględniane w programach szkolnych . Mechaniczna realizacja wymienionego postulatu mogłaby zatem naruszyć zasadę systematycznego układu treści kształcenia. Aby uniknąć tego niebezpieczeństwa trzeba włączyć do programu treści najważniejsze , stanowiące trwały dorobek danej nauki nawiązując jednak i do jej historycznego źródła i osiągnięć naukowych .
6. Egzemplaryzm – Scheuerla – Wychodzili z założenia , że bezwzględnie konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół . Redukcja ta nie powinna jednak prowadzić do zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów , gdyż pociągnęłoby to za sobą wiele nie korzystnych skutków pedagogicznych i poza pedagogicznych .
7. Materializm Funkcjonalny – Wzg. Okonia – podkreśla opracowania teorii która zapewniałaby uczniom zarówno wiedzę jak i umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości . U podstaw tej nowej teorii musi się znaleźć o integralnym związku poznania z działaniem .Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe .
8. Teoria programowania dydaktycznego – w przeciwieństwie do opisywanych dotychczas teorii , stanowi odpowiedź nie tyle na pytanie czego uczyć na określonym szczeble dydaktyczno wychowawczym , co raczej jak to czynić w sposób optymalny . Dlatego też rzecznicy tej teorii przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści kształcenia , a zwłaszcza składających się na tę treść wiadomości oraz zachodzących między nimi związków w tym celu posługują się przeważnie metodą tzw. .macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów .
Cele wychowania – stanowią swoistą wypadkową panujących w danym społeczeństwie społeczno – ustrojowych i ekonomicznych , charakterystycznego dla nich poziomu nauki , techniki i kultury , tradycji własnego narodu postępowej spuścizny ludzkości itp.
 

6. Problemy doboru i układu treści kształcenia.
- wymagania stawiane treściom kształcenia
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia:
1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji – treści powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych); należy uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka.
2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem – przy doborze treści należy uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody, życie społeczno – obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.
3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki – treści kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie wartości.

- plany i programy nauczania             
Plan nauczania dla danego typu szkół, tzn. szkoły ogólnokształcącej lub zawodowej o określonej specjalności, obejmuje pełny rejestr realizowanych w niej przedmiotów, ich rozkład na poszczególne lata nauki, a także liczbę godzina nauczania przeznaczoną dla każdego z przedmiotu zarówno w pełnym cyklu pracy szkoły jak i określonych klasach. Tego rodzaju plan stanowi podstawę do opracowania programów nauczania poszczególnych przedmiotów. Natomiast w przeciwieństwie do planu, który stanowi tylko wykaz przedmiotów nauki szkolnej, program nauczania ustala, jakie wiadomości i umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.

- konstruowanie rozkładów treści kształcenia

8. Kształcenie wielostronne.
- podstawy kształcenie wielostronnego: psychologiczne i dydaktyczne
Wielostronność nauczania wyraża się w stosowaniu różnorodnych form pracy uczniów i domaga się szerokiego wprowadzenia pracy grupowej do procesów uczenia się przez przyswajanie, odkrywanie, przeżywanie i działanie. „Wielostronne kształcenie to złożony proces rozwoju dziecka, człowieka, dokonujący się pod wpływem kształcenia, i to nie tylko szkolnego nauczania. W aspekcie psychologicznym: dziecko rozwija się, a z punktu widzenia dydaktycznego łatwiej przyswaja wiedzę.
- charakterystyka szczegółowych dróg uczenia się
W celu ukazania dziecku scalonego obrazu świata i wszechstronnego rozwoju osobowości, integruje cztery drogi uczenia się (przyswajanie, odkrywanie, przeżywanie, działanie). Przyswajanie wiedzy, to zapoznanie się z danymi treściami, przy pomocy odpowiednich metod i środków bądź w obecności nauczyciela, bądź podczas pracy samodzielnej, odkrywanie to przypadkowe bądź celowe zapoznanie się z wiedzą, z którą dotąd nie miało się do czynienia, przeżywanie to nauka przez identyfikowanie się np. z danym bohaterem i dzięki temu przyswajanie jakieś wiedzy, a działanie to nauka przez uczestnictwo w sytuacji dydaktycznej.

- przykłady lekcji opartych na poszczególnych drogach uczenia się
...