Agresja w szkole Spis tre�ci Rozdzia� I Rzut historyczny – zainteresowanie problemem...... 3 Przypisy........................................................................................... 6 Rozdzia� II Terminologia dotycz�ca problemu................................... 8 2.1. Socjalizacja............................................................................ 8 2.2. Agresja.................................................................................... 10 2.3. Agresja w szkole................................................................ 13 Przypisy......................................................................................... 18 Rozdzia� III....................................................................................... 20 Metodologia i badania............................................................. 20 3.1. Analiza i interpretacja uzyskanych rezultat�w bada� w kontek�cie przyj�tych hipotez.............................. 24 Przypisy......................................................................................... 27 Podsumowanie............................................................................... 28 Literatura....................................................................................... 29 Rozdzia� I Rzut historyczny – zainteresowanie problemem Agresja w�r�d m�odzie�y, jest zjawiskiem bardzo powszechnym we wsp�czesnej dobie spowodowane jest to wieloma wa�nymi przyczynami. Takimi jak czynniki biologiczne tkwi�ce w samym dziecku, cz�ste stosowanie przemocy przez osoby z najbli�szego otoczenia danej jednostki i nadu�ywanie kary jako �rodka wychowawczego itd. Zauwa�yli�my r�wnie�, �e szko�a jako plac�wka edukacyjno-wychowawcza w du�ej mierze odpowiada te� za kszta�towanie si� postawy agresywnej u dzieci i m�odzie�y. Od nauczyciela-wychowawcy, jego zachowania si�, autorytetu jaki ma w�r�d uczni�w i sposobu ich kszta�towania zale�y czy u wychowank�w rozwin� si� zachowania agresywne jako „reakcja na stres, trudno�ci i niepowodzenia, czy te� nie. Zainteresowa� nas ten problem i dlatego postanowi�y�my uczyni� go tematem naszej pracy badawczej. B�d�c studentkami pedagogiki o specjalno�ci resocjalizacja b�dziemy na praktykach, czy p�niej w pracy nawi�zywa� kontakt z dzie�mi trudnymi, nieletnimi przest�pcami, a agresja jest cech� zachowania najbardziej bezpo�rednio zwi�zana z przest�pstwem. Wielu autor�w uwa�a j� wr�cz za psychologiczny odpowiednik terminu przest�pstwa np.: A. Bandura i R. H. Walters. I „mimo, �e ten pogl�d nie jest powszechny, badania nad przyczynami i formami agresji uwa�ane s� za najlepsze �r�d�o poznania psychologicznych uwarunkowa� zachowania przest�pczego”.[1] Ten bardzo szeroki problem, jakim jest agresja w�r�d m�odzie�y zdecydowali�my si� zaw�zi� wy��cznie do terenu szko�y. Pragniemy zjawisko agresji w szkole om�wi� przez pryzmat jednego z element�w dekaderu, jakim jest socjalizacja. Wybrali�my ten proces poniewa� dziecko, w czasie swego rozwoju nie jest ograniczane wy��cznie do celowych i zamierzonych wp�yw�w wychowawczych, przekazywanych mu przez rodzin�, ale podczas kontakt�w z r�wie�nikami, dalsz� rodzin�, lud�mi ze swego �rodowiska wychowawczego, poddawane jest r�wnie� oddzia�ywaniom niezamierzonym, ale i nieuniknionym. Zgodnie z teori� A. Bandury i R. H. Waltersa agresja jest, jak wszystkie inne zachowania zjawiskiem wyuczonym, opartym przede wszystkim na warunkowaniu instrumentalnym i modelowaniu, kt�rych dziecko uczy si� w czasie procesu socjalizacji. „W wypadku instrumentalnego uczenia si� polegaj�cego na uczeniu si� poprzez po��dany skutek dochodzi do utrwalania si� zachowa� agresywnych.”[2] Agresja jest zjawiskiem bardzo z�o�onym w dzisiejszej dobie, prowadzone jest wiele bada� maj�cych na celu wyja�nienie jej z�o�onej problematyki jednak historia zainteresowana tym zagadnieniem jest bardzo kr�tka i „datuje si� od pocz�tku obecnego stulecia ��cz�c si� z nazwiskiem Zygminta Freuda i Alfreda Adlera”[3], a naukowe badania nad zjawiskiem agresji rozpocz�y si� dopiero w latach 50-tych. Teoria postulowana przez Alfreda Adlera przedstawiaj�ca to zagadnienie jako pop�d, zyska�a oryginalne uj�cie u Zygmunta Feuuda, kt�ry potraktowa� j� jako niszcz�cy pop�d �mierci. Pogl�d Freuda rozwin�� nast�pnie ekolog K. Lorenz. Podkre�la� on biologiczn� funkcj� agresji, uwa�a� te�, �e energia agresji wymaga roz�adowania, co wyst�puje b�d� spontanicznie, b�d� wskutek pojawienia si� odpowiedniego bod�ca czy sytuacji. Normy kulturowe uniemo�liwiaj� wy�adowanie tej skumulowanej energii agresji w wyniku czego dochodzi do atak�w samoagresji i innych zaburze�. K. Lorenz s�dzi� „�e dla uchronienia si� od wybuch�w lub innych konsekwencji agresji, korzystne s� drobne jej roz�adowania”.[4] Dzisiaj wiadomo ju�, �e ten pogl�d K. Korenza by� nies�uszny, dgy� uczestniczenie w niewielkiej agresji lub jej obserwowanie przyczynia si� do jej kumulacji i ukszta�towania si� postawy agresywnej. Kolejny raz ten problem zosta� podj�ty przez J. Dollarda. Ujmuje on j� reaktywnie, g�osi, �e „ka�da frustracja prowadzi do agresji i u podstaw ka�dej agresji znale�� mo�na frustracj�”.[5] Z polskich naukowc�w zajmuj�cych si� omawianym przez nas problemem chc� przytoczy� wyniki bada� Marii Szostak i Kazimierza Pospiszyla. Maria Szostak opublikowa�a swoje wyniki w „Psychologii wychowawczej” z 1971 r. Podj�a si� zbadania zale�no�ci mi�dzy struktur� osobowo�ci a agresywno�ci�. Potwierdzi�a, �e istnieje zwi�zek mi�dzy w�a�ciwo�ciami osobowo�ci a agresywno�ci�. Wyniki bada� pokaza�y „�e dla os�b prospo�ecznych i receptywnych aktywnych charakterystyczny jest wz�r reagowania agresj� skierowan� na zewn�trz, a dla os�b receptywnych biernych – agresj� skierowan� na w�asn� osob�.”[6] Mi�dzy egocentryzmem, a badanym przez nas zjawiskiem istnieje szereg zale�no�ci. Osoby egocentryczne w du�ym stopniu nara�one s� na frustracj�. Ich oczekiwania nie maj� mo�liwo�ci pe�nej realizacji w doros�ym �yciu. „Silna agresywno�� os�b receptywnych-aktywnych mo�e mie� charakter instrumentalny – agresja cz�sto s�u�y zaspakajaniu potrzeby pokazania si�, czy potrzeby zale�no�ci”.[7] Natomiast mniejszy stopie� agresywno�ci u os�b prospo�ecznych zwi�zany jest z wy�szym stopniem tolerancji u tych os�b na frustracj�. Badania Kazimierza Pospiszyla zosta�y opublikowane w „Psychologii wychowawczej” z 1975 r. Por�wna� on rodzaje agresji u student�w, m�odzie�y przest�pczej „normalnej” i m�odzie�y przest�pczej z cechami psychopatycznymi. Badania dowiod�y, �e najwi�ksze nasilenie agresji wyst�powa�o w grupie psychopat�w, najmniejsze natomiast u student�w. Te trzy grupy respondent�w w znaczny spos�b r�ni�y si� od siebie pod wzgl�dem rodzaj�w przejawianej agresji. Wyniki dowiod�y te�, �e wyst�puj� zwi�zki mi�dzy poszczeg�lnymi rodzajami agresji a poziomem l�ku. Wynika z tego, �e „poziom l�ku mo�e wp�ywa� hamuj�co na zachowania przest�pcze, stwarzaj�c specyficzne „zapory” szczeg�lnie w takich formach agresji jak akta, dra�liwo��, uraza[8]”. Przyk�ad�w, na potwierdzenie faktu, i� agresja jest obecnie cz�stym tematem bada� mo�na znale�� wiele, zamieszczanych w r�nych czasopismach pedagogicznych i psychologicznych. Dzi�ki tym badaniom omawiane przez nas zjawisko jest dzi� do�� dobrze poznane, znamy mechanizmy powstawania agresji, wiemy jakie jednostki s� bardziej agresywne, jaka jest zale�no�� mi�dzy typami osobowo�ci ludzkiej a ni� itd. Dzi�ki tej wiedzy potrafimy z takimi jednostkami post�powa� w taki spos�b, by nie dopuszcza� do spi�� i konflikt�w, a narastaj�c� agresj� roz�adowywa� w spos�b spo�ecznie nieszkodliwy, lub wr�cz po�yteczny. PRZYPISY Rozdzia� II Terminologia dotycz�ca problemu Podejmuj�c temat tak szeroki, jakim jest zagadnienie agresji w szkole, w�a�ciwym wydaje si� wyja�nienie podstawowych poj�� dotycz�cych owego zagadnienia. 2.1. Socjalizacja Poj�cie socjalizacji jest u�ywane w filozofii, ekonomii politycznej, socjologii, psychologii i pedagogice. Przypisuje si� jemu r�n� tre�� i bywa ono powodem spor�w terminologicznych. Nas interesuje jednak poj�cie socjalizacji w rozumieniu psycholog�w, socjolog�w a szczeg�lnie pedagog�w. Dlatego te� pozosta�e zostan� pomini�te. „Zgodnie z jego znaczeniem pojmowanym w tych naukach, socjalizacj� mo�na najog�lniej okre�li� jako proces oddzia�ywania grupy na jednostk�”[9]. Znaniecki proces ten okre�la jako wchodzenie lub wrastanie w kultur�. Rozr�niamy dwa typy tego rozumienia, a mianowicie szersze i w�sze. W pierwszym z nich socjalizacja do wszelkie oddzia�ywania grupy na jednostk� grupy reprezentuj�cej okre�lon� kultur�, powoduj�cej wyst�pienie spo�ecznie po��danych zmian w zachowaniu si� jednostki”[10]. Og�lnie rzecz ujmuj�c – socjalizacja polega na przechodzeniu od czynno�ci indywidualnych do zespo�owych, grupowych. Jest to wrastanie w kultur�, uczenie si� i przyswajanie oraz kszta�towanie pozytywnych, dodatnich cech charakteru, kt�re niew�tpliwie wp�ywaj� na korzystne wsp�ycie mi�dzyludzkie. Do tych cech charakteru nale�� w�a�ciwo�ci „zwi�zane zar�wno ze stosunkiem do innych ludzi (�yczliwo��, uprzejmo��, uczynno��, kole�e�stwo, gotowo�� udzielania pomocy), jak r�wnie� z ocen� samego siebie (brak zarozumia�o�ci, skromno��, poczucie w�asnej godno�ci)”[11]. Tak wi�c wynikiem prawid�owo przebiegaj�cego procesu socjalizacji jest tzw. „dobry charakter”. Socjalizacj� wi�c nale�y pojmowa� w odniesieniu do interakcji mi�dzyludzkich i zmian z owych ...
psychologia