Rubinkiewicz_Ryszard_-_Tora_znaczy_Prawo.doc

Ryszard Rubinkiewicz SDB

Tora znaczy Prawo

Rozdział I.

Pięcioksiąg w świetle krytyki historyczno - literackiej

Bibliografia: St. Wypych CM, Pięcioksiąg. W: Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych. Warszawa 1987. Lech Stachowiak (red.) Wstęp do Starego Testamentu. Poznań 1990. L Stachowiak., Potop biblijny. Lublin 1988. H. Langkammer OFM, Stary Testament odczytany na nowo. Lublin 1992. R. Albertz, Religionsgeschichte Israels in alttestamentlicher Zeit. Teil 2 (ATD. Erg 8/2). Göttingen 1992, 495-535ß E. Blum, Studien zur Komposition des Pentateuch  (BZAW 189) Berlin 1990; F. Crüsemann, Die Tora. Theologie und Sozialgeschichte des altttestamentlichen Gesetzes. München 1992, 381–425;  E. Zenger (red.), Die Tora als Kanon für Judentum und Christentum (HBS 10) Freiburg 1996. T. Brzegowy, Pięcioksiąg Mojżesza. Wprowadzenie i egzegeza Księgi Rodzaju 1 – 11. Tarnów 19983. J. L. Ska, Introduzione alla lettura del Pentateuco. Roma 1998.

              1. 1 Nazwa Pięcioksiąg jest spolszczeniem greckiego terminu pentateuchos. Wyraz ten jest złożeniem dwóch greckich słów: pente - pięć i teuchos - futerał do przechowywania zwojów księgi, co z biegiem czasu otrzymało znaczenie „księga”. Sama nazwa Pentateuchos (Pięcio­ksiąg) pojawia się stosunkowo późno, bo dopiero w drugiej połowie II w. po Chr. Jako pierwszy posłużył się nią około 160 r. po Chr. uczeń gnostyka Walentyniana, Ptolomeusz.

              Żydzi na oznaczenie Pięcioksięgu używają nazwy Tora. Hebrajskie określenie Tora wywodzi się od czasownika  jarah, który w formie hifil oznacza „nauczać”. A zatem słowo Tora oznacza po prostu naukę. W młodszych księgach Starego Testamentu spotykamy nazwę Księgi Mojżesza (Ezdr 10,3; 2Kron 30,16; Neh 8,3). Natomiast w Nowym Testamencie często znajdujemy nazwę Prawo i Prorocy, albowiem w owym czasie Prawo (nomos) stało się synonimem Pięcioksięgu i nawet hebrajską nazwę Tora tłumaczono wówczas w znaczeniu Prawo. Najstarszym świadkiem przekładu nazwy Tora przez Prawo jest Księga Syracha pochodząca z około 180 r. przed Chr.

              Pięcioksiąg obejmuje pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu. Sam podział na poszczególne księgi jest starszy od greckiego  przekładu Biblii zwanej Septuagintą, która go przejęła z Biblii hebrajs­kiej. Jednak nie wiemy, kiedy dokładnie on powstał. Zasługą Septuaginty jest to, że nadała ona greckie nazwy poszczególnym księgom, które potem weszły do powszechnego nazewnictwa. Oto one:

Księga Rodzaju (Genesis LXX, Genesis Vlg) - nazwana tak dlatego, że rozpoczyna swe opowiadanie o początkach wszechświata, człowieka i wybranego narodu.

Księga Wyjścia (Exodos LXX, Exodus Vlg) - opowiada o wyjściu Izraeli­tów z Egiptu.

Księga Kapłańska (Leuitikon LXX, Leviticus Vlg) - zawiera prawa dotyczące kapłanów należących do pokolenia Lewiego.

Księga Liczb (Aritmoi LXX, Numeri Vlg) - nazwana tak dlatego, że w pierwszych czterech rozdziałach podaje spis członków Izraela.

Księga Powtórzonego Prawa (Deuteronomion LXX, Deuteronomium Vlg) nazwana tak zgodnie z przekładem danym przez greckiego tłumacza Pwt 17,18.

              Hebrajskie nazewnictwo poszczególnych ksiąg Pięcioksięgu różni się od podanego wyżej tym, że nazwy pochodzą nie od treści ksiąg, ale od ich początkowych słów. I tak Księga Rodzaju nazywa się bereszit - na początku; Księga Wyjścia we’elle szemot - oto imiona; Księga Kapłańska - wajjiqra - i nazwał; Księga Liczb - bamidbar - na pustyni, Księga Powtórzonego Prawa - elle hadebarim - Te są słowa.

              W kościołach protestanckich korzysta się z bardziej uproszczonej formy nazewnictwa. Poszczególne księgi oznacza się cyframi od 1 do 5 i łączy się z imieniem Mojżesza. Tak więc Księga Rodzaju nosi tytuł 1 Księgi Mojżesza, Księga Wyjścia 2 Księgi Mojżesza itd.

              1.2 Treść

              Każda z ksiąg Pięcioksięgu zawiera własną treść, którą w obszernym skrócie można przedstawić następująco:

Księga Rodzaju ukazuje dzieje świata i ludzkości oraz historię powołania narodu wybranego. Pierwsze jedenaście rozdziałów, w których zawarty jest opis stworzenia świata i człowieka, jego stopniowa degradacja spowodowana grzechem, co później doprowadziło do potopu i odnowienia ludzkości dzięki uratowanej z potopu rodziny Noego, człowieka prawego, wyróżniającego się nieskazitelnością, żyjącego „w przyjaźni z Bogiem” (Rdz 6,9). Genealogie, które początkowo są bardzo ogólne kończą się na osobie jednego człowieka - Abrahama, ojca narodu wybranego. Historia patriarchów (Rdz 12 – 50) prezentuje postacie wielkich przodków tego narodu Abrahama, Izaaka i Jakuba. Abraham (Rdz 12,1 - 25,18) to człowiek wiary, którego posłuszeństwo wynagrodzone zostało potomstwem. Ono też ostatecznie posiądzie Ziemię Obiecaną. Syn Abrahama Izaak - jest bladą postacią pomiędzy Abrahamem a Jakubem. Można powiedzieć, że jego postać wprowadzona jest jedynie po to, by powiązać historię Abrahama  z historią Jakuba, syna Izaaka. Jakub to człowiek podstępny, który podając się za swego brata Ezawa wykrada mu błogosławieństwo ojca, a przebiegłością przewyższa swego wuja Labana. Jednakże jego przebiegłość i podstęp nie miałyby żadnego znaczenia, gdyby go Bóg nie wybrał jeszcze przed jego narodzeniem i nie odnowił na jego rzecz obietnic i przymierza zawartego z Abrahamem. Dwunastu synów Jakuba dało początek dwunastu pokoleniom Izraela (Rdz 25,19 –37,1). Ostatnie rozdziały Księgi Rodzaju (37 - 50) poświęcone są historii Józefa,  jednego z synów Jakuba. Opowiadanie, które go dotyczy różni się od poprzednich. Nie widać tu żadnej widzialnej interwencji ze strony Boga. Nie ma tu żadnego nowego objawienia. Całość opowiadania ma charakter dydaktyczny. Celem tego opowiadania jest pouczenie moralne, udowodnienie, że cnota mędrca otrzymuje nagrodę i że Boża Opatrzność umie wyciągać dobro nawet z ludzkiej przewrotności. Pointą tego opowiadanie jest wypowiedź Józefa: „Wy niegdyś knuliście zło przeciwko mnie, Bóg jednak zamierzył to jako dobro, żeby sprawić to, co jest dzisiaj, że przeżył wielki naród” (Rdz 50,19).

Księga Rodzaju stanowi całość sama w sobie. Przygotowuje ona wielką narodową epopeję Izraela, który dzięki Józefowi zamieszkał w Egipcie, ale po czterystu latach pobytu  na obcej ziemi (Rdz 15,13) wyruszy do ziemi, którą Bóg obiecał dać potomstwu Abrahama.

  Trzy następne księgi (Wyjścia, Kapłańska i Liczb) opisują powstanie Izraela jako narodu oraz wypracowanie praw społecznych i religijnych. To wszystko zostało opisane w ramach życia Mojżesza.

I tak Księga Wyjścia przedstawia historię cudownego wyzwolenia narodu wybranego z Egiptu (1,1 - 15,21), przejście przez pustynię Synaj (15,22 - 18,27) i zawarcie na Synaju przymierza z Bogiem (19 – 40). W ramach tego opowiadania zawarte zostało również pierwotne prawodawstwo.

Księga Kapłańska zawiera ustawodawstwo dotyczące kultu i posługi kapłanów. Mamy w niej zatem rytuał ofiar (Torah sacrificiorum) (1 – 7), opis inwestytury kapłanów (8 – 10), prawo czystości legalnej (11 – 15), rytuał Dnia Pojednania (16), prawo świętości (17 – 26). Rozdział 27 dotyczy wykupu osób, zwierząt oraz dóbr poświęconych Bogu.

Księga Liczb po części podaje przepisy prawne, po części opisuje wydarzenia historyczne. Prawa często podawane są w związku z takim lub innym wydarzeniem. Stanowią one zarazem uzupełnienie ustawodawstwa poprzednich dwóch ksiąg i ich adaptację do późniejszych, odmiennych okoliczności. W księdze tej jest mowa o wyruszeniu Izraelitów spod góry Synaj (1,1 – 10,10), podróży przez pustynię (10,11 – 21,25) i pobycie w kraju Moabu, po drugiej stronie Jordanu, naprzeciw Jerycha (22 – 36). Wokół tego opowiadania zgrupowane są nakazy i przepisy uzupełniające ustawodawstwo nadane na Synaju i przygotowujące osiedlenie się w Kanaanie.

Księga Powtórzonego Prawa jest swego rodzaju streszczeniem historii religijnej Izraela poczynając od wydarzeń przeżytych na Synaju aż do momentu bezpośredniego przygotowania do objęcia Ziemi Obiecanej.  Jest to historia, której nauka moralna opiera się na aksjomacie, że wierność lub niewierność wobec Boga Przymierza sprowadza Boże błogosławieństwo lub karę.

Streszczenie historii Izraela przedstawione jest w formie trzech przemówień przypisywanych Mojżeszowi. Do drugiej mowy został dołączony kodeks prawny, którego treść odnajdujemy również w innych częściach Pięcioksięgu.

              Patrząc całościowo na Pięcioksiąg możemy wyróżnić w nim sześć dużych części:

              Nie jest to jednak jedna z możliwych struktur Pięcioksięgu. Propozycji w tym względzie jest wiele. I tak jedni widzą w tym dziele biografię Mojżesza. Prawdę mówiąc od Księgi Wyjścia po Księgę Powtórzonego Prawa on jest głównym bohaterem. Wj 2 opowiada o jego narodzeniu, Pwt 34 o jego śmierci. Z tego punktu widzenia słusznie można nazwać Pięcioksiąg „Księgą Tory Mojżesza”. Jednakże inni widzą tutaj nie tyle biografię samego Mojżesza, co dramatyczną historię narodu izraelskiego, który dzięki powołaniu Abrahama staje się narodem wybranym i otrzymuje obietnicę ziemi:

                            Temat Ziemi Obiecanej łączy dwóch głównych bohaterów Pięcioksięgu Abrahama i Mojżesza co nawet widać w samych sformułowaniach słownych:

              Zauważyć można również strukturę chiastyczną całego Pięcioksięgu. Jego obramowanie stanowią Księgi Rodzaju i Powtórzonego Prawa. Księga Wyjścia i Liczb stanowią ramy wewnętrzne tej struktury.  W jej centrum znajduje się Księga Kapłańska.