Dr hab. inż. Edward Kołodziński  prof. UWM

Katedra Informatyki Stosowanej WNT

Regionalne Centrum Informatyczne

Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

            „Inżynieria  systemów zarządzania bezpieczeństwem”

      - nowa oferta kształcenia Wydziału Nauk Technicznych      
         Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

1. Wprowadzenie

Powszechnie „bezpieczeństwo” określane jest jako  stan pewności, spokoju i oznacza ono brak jego zagrożeń dla człowieka i środowiska w którym żyje.  Niestety, stan bezpieczeństwa nie jest stanem stabilnym - nie jest dobrem danym podmiotowi (człowiekowi, organizacji, narodowi, itd.) raz na zawsze. W świecie realnym występują ciągłe jego zagrożenia, zarówno od sił natury jak i niezamierzonych i zamierzonych skutków działalności człowieka. Każdy podmiot  musi zatem czynić starania o zapewnienie sobie stabilności stanu bezpieczeństwa.

Poziom bezpieczeństwa podmiotu (zakładu, aglomeracji itp.), w rozumieniu globalnym, zależy od dziedzinowych poziomów bezpieczeństwa (np. powodziowego, chemicznego, pożarowego itp.). Określony poziom bezpieczeństwa dziedzinowego podmiotu możemy uzyskać na wiele sposobów – nie tylko poprzez zapewnienie określonej skuteczności bezpośredniego przeciwdziałania zaistniałym zdarzeniom przez system ratownictwa. Na jego wartość możemy wpływać poprzez:

• zapobieganie powstawaniu danego rodzaju zagrożeń bezpieczeństwa;
• przygotowanie podmiotu na wypadek uaktywnienia danego rodzaju zagrożeń bezpieczeństwa w postaci zdarzenia (edukacja, rozmieszczenie i dostępność sił i środków przeciwdziałania);
• zwiększanie skuteczności sił i środków systemu ratownictwa w trakcie przeciwdziałania skutkom danego zdarzenia;
• skuteczność działań w usuwaniu następstw danego zdarzenia.

Mamy, zatem możliwość kształtowania poziomu bezpieczeństwa dziedzinowego
i ogólnego.

Uogólniając możemy stwierdzić, że aby zapewnić podmiotowi określony poziom bezpieczeństwa należy stworzyć mu system bezpieczeństwa. System bezpieczeństwa podmiotu - to zespół sił i środków zapewniających akceptowalny przez niego stan bezpieczeństwa.

W każdym systemie bezpieczeństwa podmiotu wyróżniamy:

• podsystem wykonawczy – realizujący bezpośrednio procesy wszystkich faz wyróżniane w zarządzaniu kryzysowym;

§         podsystem zarządzania działaniami podsystemu wykonawczego – podsystem zarządzania bezpieczeństwem.

Warunkiem koniecznym zapewnienia podmiotowi pożądanego poziomu bezpieczeństwa przez system bezpieczeństwa podmiotu (dysponujący określonymi siłami i środkami) jest skuteczne działanie  podsystemu zarządzania bezpieczeństwem. Całokształtem zagadnień związanych z: identyfikacją pożądanych właściwości (wymagań) podsystemu  zarządzania bezpieczeństwem, jego projektowaniem, wykonawstwem, wdrażaniem i eksploatacją zajmuje się inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem. Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem, to metody i środki techniczno – programowe do realizacji wszystkich etapów cyklu życia zautomatyzowanych systemów zarządzania bezpieczeństwem.

Rozwój cywilizacji, oprócz pozytywnych następstw, generuje również skutki niekorzystne dla człowieka i jego środowiska. Konieczność poznawania nowych zagrożeń i ich skutków oraz zapobiegania, przeciwdziałania i reagowania na nie implikuje konieczność kształcenia specjalistów w zakresie (na kierunku) „Inżynierii bezpieczeństwa”, a w szczególności  w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”.

2. Charakterystyka absolwenta specjalności  „Inżynieria systemów zarządzania  bezpieczeństwem”

2.1.      Sylwetka absolwenta  studiów pierwszego stopnia

              Absolwent specjalności „Inżynieria systemów zarządzania  bezpieczeństwem” na kierunku „Inżynieria  bezpieczeństwa” powinien posiadać wiedzę ogólną z zakresu nauk technicznych oraz wiedzę kierunkową z zakresu inżynierii bezpieczeństwa  technicznego i cywilnego.

              Wiedza kierunkowa  z zakresu inżynierii bezpieczeństwa  technicznego obejmuje problematykę bezpieczeństwa w procesie projektowania, wytwarzania i eksploatacji: obiektów, maszyn, urządzeń i instalacji technicznych.

              Wiedza kierunkowa z zakresu inżynierii bezpieczeństwa cywilnego obejmuje problematykę bezpieczeństwa dotyczącą: znajomości istnienia i prognozowania możliwych zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych oraz ich skutków, a także zapobiegania i przeciwdziałania im.

              Absolwent powinien posiadać umiejętności praktycznego stosowania powyższej wiedzy kierunkowej w działalności zawodowej z uwzględnieniem obowiązujących unormowań prawnych i aspektów ekonomicznych , komunikowania się z otoczeniem zewnętrznym i wewnętrznym, pracy grupowej. Powinien posiadać umiejętności organizowania pracy, w tym organizowania i prowadzenia działań ratowniczych oraz działań zapobiegających i ograniczających wypadki, awarie i choroby zawodowe. Powinien umieć wykonywać analizy bezpieczeństwa i ryzyka, projektować, monitorować i zapewniać bezpieczeństwo obiektów i środowiska. Ponadto, powinien umieć kontrolować przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa, warunki pracy i standardy bezpieczeństwa, prowadzić badania okoliczności awarii i wypadków, prowadzić szkolenia, pełnić funkcje organizatorskie w zakresie zarządzania bezpieczeństwem oraz prowadzić dokumentację związaną z szeroko rozumianym bezpieczeństwem.

              Absolwent powinien być przygotowany do podjęcia pracy związanej z funkcjonowaniem systemu bezpieczeństwa i ochrony ludności, którego głównym celem jest ratowanie życia oraz ochrona życia, zdrowia i mienia przed zagrożeniami. Absolwent powinien być przygotowany do pracy: w sektorze gospodarczym w służbach i administracji publicznej odpowiedzialnych za bezpieczeństwo. 

              Absolwent powinien znać język obcy na poziomie biegłości B2 Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego Rady Europy i być przygotowany do podjęcia studiów drugiego stopnia.

              Pożądany zakres i poziom znajomości wiedzy ogólnej i kierunkowej określa standard kształcenia na kierunku „Inżynieria  bezpieczeństwa”.

              Absolwent specjalności „Inżynieria systemów zarządzania  bezpieczeństwem” powinien mieć pogłębioną wiedzę kierunkową „Inżynierii bezpieczeństwa” w zakresie znajomości:

·        zagrożeń bezpieczeństwa, z wyróżnieniem: naturalnych , cywilizacyjnych i terrorystycznych, ich przebiegu oraz skutków dla środowiska a także fizjologicznych i anatomicznych człowieka;

·        metod, technik oraz środków identyfikacji i prognozowania skali i zasięgu  zagrożeń;

·        metod, technik oraz środków: zapobiegania, przeciwdziałania, reagowania  na wystąpienie zagrożeń;

·        unormowań prawnych dotyczących bezpieczeństwa cywilnego;

·        organizacji funkcjonowania systemu bezpieczeństwa cywilnego kraju;

·        podstawowych metod i środków techniczno - programowych komputerowego wspomagania zarządzania bezpieczeństwem;

·        zasad działania źródeł informacji, urządzeń transmisji i opracowywania jej w systemach wykrywania i monitorowania zagrożeń oraz ich organizacji;

·        unormowań prawnych, norm i przepisów z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa w obiektach o złożonej infrastrukturze technicznej.

Przewidywane stanowiska pracy: wdrożeniowiec systemów zarządzania  bezpieczeństwem, eksploatator systemów zarządzania  bezpieczeństwem, administrator systemów zarządzania bezpieczeństwem, specjalista ds. bezpieczeństwa obiektu złożonego, specjalista ds. bezpieczeństwa w jednostce administracji terenowej, specjalista w jednostkach ratownictwa.

2.2.              Sylwetka absolwenta studiów drugiego  stopnia

              Absolwent studiów drugiego stopnia specjalności „Inżynieria systemów zarządzania  bezpieczeństwem” powinien mieć wiedzę tej specjalności w zakresie studiów pierwszego stopnia, a ponad to znać:

• podstawy analizy systemowej, badań operacyjnych, modelowania matematycznego i obiektowego w zastosowaniu do rozpatrywanych zagadnień ratownictwa i zarządzania kryzysowego;
• zasady modelowania obiektowego bezpieczeństwa funkcjonowania: elementów systemu bezpieczeństwa cywilnego kraju, obiektów złożonych, takich jak np.: zakłady produkcyjne używające lub wytwarzające materiały niebezpieczne, obiekty użyteczności publicznej, porty lotnicze, porty morskie, ujęcia i systemy zaopatrywania w wodę pitną aglomeracje miejskie itp., dekomponowania ich na cząstkowe i rozwiązywania;
• podstawowe metody i środki techniczno - programowe komputerowego wspomagania  procesów informacyjno-decyzyjnych realizowanych we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego na poziomie: gminy, miasta, powiatu, województwa;

·         podstawy inżynierii systemów teletechnicznych obiektów oraz zasady eksploatacji technicznych systemów bezpieczeństwa obiektów; systemy telekomunikacyjne wykorzystywane przez służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne.

Przyjmując zasadę, którą w uproszczeniu można przedstawić jako: „to, co absolwent studiów pierwszego stopnia powinien znać, absolwent studiów drugiego stopnia powinien umieć, to

powinien on  umieć:

• identyfikować, prognozować, w kategoriach jakościowych i ilościowych możliwości powstawania określonych zagrożeń bezpieczeństwa cywilnego, ich przebieg oraz skutki dla ludzi i środowiska;
• modelować funkcjonowanie systemów bezpieczeństwa podmiotów punktowych i obszarowych, zwłaszcza  o dużym zagrożeniu, takich jak np.: zakłady produkcyjne używające lub wytwarzające materiały niebezpieczne , obiekty użyteczności publicznej, porty lotnicze, porty morskie, ujęcia i systemy zaopatrywania w wodę pitną aglomeracje miejskie itp.;
• identyfikować potrzeby oraz opracowywać wymagania na systemy bezpieczeństwa obiektów punktowych i obszarowych;
• wdrażać i zarządzać eksploatacją zautomatyzowanych systemów zarządzania bezpieczeństwem oraz eksploatować te systemy.

              Przewidywane stanowiska pracy, to: analityk, projektant, wdrożeniowiec, administrator i eksploatator technicznych systemów bezpieczeństwa, specjalista ds. bezpieczeństwa obiektu złożonego, specjalista ds. bezpieczeństwa w jednostce administracji terenowej, specjalista w jednostkach ratownictwa, nauczyciel bezpieczeństwa. 

3. Podstawowe założenia przyjęte przy opracowaniu programu i planu studiów I-ego stopnia w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” na kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa”

Uwzględniając wymagania ujęte w standardzie kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa” oraz uwarunkowania możliwości realizacyjnych kształcenia w UWM przyjmuje się następujące podstawowe założenia przy opracowywaniu programów i planów studiów oraz  ich realizacji:

1.      w całym programie studiów przedmioty kierunkowe i specjalistyczne powinny stanowić co najmniej 60% godzin zajęć na studia . Ćwiczenia audytoryjne, laboratoryjne i projektowe w ramach przedmiotów kierunkowych i specjalistycznych  powinny stanowić przynajmniej 60% przeznaczonych na nie liczby godzin;

2. 2. co najmniej 30% zajęć stanowią przedmioty obieralne. Ich wyboru dokonuje student, jednakże wymaga akceptacji kierownika pracy dyplomowej;
   3. oferta przedmiotów obieralnych udostępniana jest na koniec semestru poprzedniego (przed rozpoczęciem sesji);
   4. tematy prac dyplomowych udostępniane są studentom w czwartym  semestrze;
   5. siódmy semestr przeznaczony jest przede wszystkim na dokończenie wykonywania i obronę pracy dyplomowej;
   6. ukierunkowanie specjalnościowe realizowane jest poprzez przedmioty specjalizujące, projekty (z zakresu modelowania procesów funkcjonowania systemów, inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem, projektowania systemów  zarządzania bezpieczeństwem),  praktyki i pracę dyplomową. Przez przedmioty specjalizujące należy rozumieć  przedmioty rozszerzające wiedzę dotyczącą obranej specjalności i przygotowujące do wykonywania zawodu - w szczególności do uzyskania uprawnień zawodowych;
   7. przyjęto następujące obciążenie semestralne:

• semestry I : 27 godzin tygodniowo (405 godzin w semestrze),
• semestry II-V: 26 godzin tygodniowo (390 godzin w semestrze),
• semestr VI: 24 godzin tygodniowo (360 godzin w semestrze),
• semestr VII: 16  godzin tygodniowo (240 godzin w semestrze),

     co daje w sumie 2 565 godzin audytoryjnych;

8.  zaplanowano dwie praktyki wakacyjne nie krótsze niż cztero-tygodniowe(40 godzin  tygodniowo):

• technologiczną – po drugim roku;
• zawodową – po trzecim roku.

4. Treści programowe kształcenia w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”

              Podstawową umiejętność jaką powinien posiąść absolwent specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” jest praktyczne wykorzystanie środków programowo-technicznych komputerowego wspomagania do zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem. Warunkiem koniecznym opanowania tej umiejętności jest uzyskanie określonej wiedzy, przede wszystkim,  z zakresu: matematyki (w tym matematyki stosowanej), badań operacyjnych, sztucznej inteligencji, analizy systemowej, modelowania obiektowego, sieci komputerowych, technologii internetowych, podstaw informatyki itp. Stąd wynika waga określonych przedmiotów wyrażona liczbą godzin na nie przeznaczonych:

§         matematyka (120h): podstawy logiki i teorii mnogości, algebra liniowa z geometrią  analityczną, analiza matematyczna;

§         podstawy metod probabilistycznych, statystyka matematyczna, logika i zbiory rozmyte; podstawy optymalizacji wielokryterialnej, podstawy wspomagania podejmowania decyzji w zarządzaniu bezpieczeństwem – każdy z przedmiotów w wymiarze nie mniejszym niż 45h;

• modelowanie obiektowe funkcjonowania  systemów, symulacyjne metody badania systemów – również każdy z przedmiotów w wymiarze nie mniejszym niż 45h

§         sztuczna inteligencja i jej zastosowanie w realizacji procesów informacyjno-decyzyjnych zarządzania bezpieczeństwem- przedmioty: sztuczna  inteligencja w zarządzaniu bezpieczeństwem, systemy ekspertowe w zarządzaniu bezpieczeństwem, rozpoznawanie zagrożeń bezpieczeństwa na podstawie obrazów, rozpoznawanie osób na podstawie sygnału mowy, hurtownie danych w systemach zarządzania bezpieczeństwem;

§         sieci komputerowe i ich zastosowanie do zarządzania bezpieczeństwem – przedmioty: wprowadzenie do sieci komputerowych, sieci komputerowe w systemach zarządzania bezpieczeństwem,  sieciowe systemy mobilne w systemach bezpieczeństwa;

§                     podstaw informatyki i projektowania systemów informatycznego wsparcia zarządzania bezpieczeństwem, w tym kierowania ratownictwem- przedmioty: podstawy  informatyki,

wprowadzenie do projektowania systemów informatycznych, wprowadzenie do baz danych, systemy informacji przestrzennej w zarządzaniu bezpieczeństwem, organizacja przedsięwzięć  informatycznych w zarządzaniu bezpieczeństwem, podstawy projektowania  systemów zarządzania bezpieczeństwem, systemy  multimedialne w zarządzaniu bezpieczeństwem.

              Mając na względzie dogłębne poznanie przez absolwentów tej specjalności problematyki zapewnienia bezpieczeństwa człowiekowi i jego środowisku program studiów ujmuje grupy przedmiotów związanych z: 

• poznaniem  rodzajów zagrożeń i możliwościami ich wykrywania oraz  prognozowania ich rozwoju i skutków – przedmioty: zagrożenia bezpieczeństwa  cywilnego, monitorowanie zagrożeń bezpieczeństwa, modelowanie  zagrożeń bezpieczeństwa;

§         zapobieganiem zagrożeniom bezpieczeństwa – przedmioty: unormowania prawne bezpieczeństwa cywilnego, logistyka  w bezpieczeństwie, metody analizy ryzyka w zarządzaniu bezpieczeństwem, podstawy modelowania   jakości  funkcjonowania  systemów bezpieczeństwa, organizacja systemów bezpieczeństwa;

§         przeciwdziałaniem  zagrożeniom bezpieczeństwa – przedmioty: organizacja systemów  ratownictwa, podstawy  ochrony środowiska, bezpieczeństwo transportu, infrastruktura krytyczna, podstawy inżynierii mechatronicznych systemów ochrony obiektów,                                           inżynieria bezpieczeństwa publicznego.

Znajomość wiedzy uzyskanej w ramach powyższych przedmiotów ugruntowywana jest poprzez czterotygodniowe praktyki: technologiczną i zawodową oraz realizację trzech projektów z zakresu: modelowania procesów funkcjonowania systemów bezpieczeństwa, inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem, projektowania systemów  zarządzania bezpieczeństwem. 

5. Uwagi końcowe

W referacie przedstawiono charakterystykę nowej oferty kształcenia Wydziału Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w zakresie „Inżynierii  systemów zarządzania bezpieczeństwem” na kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa”. Szczegółowe informacje dotyczące kształcenia w zakresie tej specjalności znajdą Państwo pod adresem: www.uwm.edu.pl .

6