Uta Ranke-Heinemann - Nie i Amen.pdf - Uta Ranke-Heinemann - morefaya2006

Uta Ranke-Heinemann – Nie i Amen.

Człowiek zostaje przez Kościół przywołany do wierzenia, a nie do myślenia. Tym sposobem

człowiek przez całe swoje życie ćwiczy się w chrześcijańskiej gimnastyce mówienia - "TAK" i

"AMEN". W religii, która błogosławi wierzących, nigdy zaś wątpiących, ci, którzy pytają, pozostają

bez błogosławieństwa, a pytający w oczach niejednego wierzącego stają się podejrzani. Tymczasem

pytanie jest chrześcijańską cnotą, choć rzadko jest cechą chrześcijan.

Kościół nie jest zainteresowany rozumem i oświeceniem ludzi. Każda odmiana oświecenia wydaje

mu się raczej podejrzana, częstokroć nawet godna potępienia. Kościół mówi tylko o zranieniu

uczuć religijnych. Na takie zranienia zwraca niezwykle bacznie uwagę i z tego powodu zwraca się

także nierzadko do sądów. Niestety, nazbyt rzadko zwraca uwagę na zranienie religijnego rozumu.

Religijny rozum przez literę prawa w ogóle nie jest chroniony. Z tego powodu człowiek, który

łaknie prawdy - mając na myśli nie tylko prawdy przepisane przez kościelnych hierarchów -

skazany jest na samego siebie.

Gdybyśmy relację o zwiastowaniu mogli potraktować jako opis wydarzenia o charakterze

historycznym, należałoby Marii przyznać więcej teologicznego rozumu niż rozwijanej przez dwa

tysiące lat katolickiej teologii dziewiczego poczęcia, to znaczy klekocząco-bocianiej teorii

ginekologicznej (gynaekologischer Klapperstorchtheologie). Maria już wtedy swoim pytaniem

jasno wyrażała to, o czym większość teologów w międzyczasie się dowiedziała, ale czego biskupi

katoliccy do dzisiaj nie pojęli, a Jan Paweł II - tym bardziej nie: że według poglądów Marii Boże

synostwo Jezusa i naturalne synostwo Jezusa nie wykluczają się. Dla Marii jedno bez drugiego jest

raczej niemożliwe.

Judaizmowi myśl o narodzeniu się z dziewicy była całkowicie obca, nie oczekiwał też tego w

odniesieniu do spodziewanego mesjasza. Na odwrót, jego nadzieje koncentrowały się na mesjaszu,

który byłby człowiekiem narodzonym z człowieka. Dostępna od 1827 roku wiedza dotycząca

fizjologii kobiety sprawiłaby, iż nauka o biologicznym dziewiczym poczęciu przysporzyłaby

Kościołowi wielu nierozwiązywalnych problemów teologicznych, gdyby przyjął ją do wiadomości.

Ale Kościół znalazł sposób, żeby sobie pomóc: jeśli chodzi o dziewicze poczęcie aktualna jest dlań

nadal biologia arystotelesowska.

Za pomocą relacji o cudach Ewangeliści chcieli wywyższyć Jezusa, uczynić go wielkim i

imponującym. Chcieli pokazać, że Jego boskość daje znać o sobie w każdym jego poczynaniu;

udało im się jednak tylko przesłonić licznymi małymi cudeńkami jeden wielki prawdziwy cud, na

którym Jezusowi samemu zależało najbardziej: cud Bożej miłości. Za pomocą historii o cudach nie

otwarto wrót ku Jezusowi, lecz je zatrzaśnięto.

Od tłumacza

Niniejsza książka winna zainteresować wszystkich, którzy do wiary podchodzą w sposób

zracjonalizowany, pogłębiony. Przede wszystkim ludzie głęboko wierzący, nauczyciele, nauczyciele

religii, katecheci, teologowie, humaniści różnych specjalności - oto adresaci tego dzieła. Książka ta

nie jest przeznaczona dla ludzi małej wiary - zgorszą się. Zajmuje się ona odwiecznym problemem

z pogranicza teologii i filozofii, wreszcie religii - zajmuje się stosunkiem wiary do rozumu.

Autorka, profesor teologii, absolwentka teologii ewangelickiej, która przeszła na katolicyzm, a

więc obznajomiona z tajnikami zarówno teologii ewangelickiej, jak i rzymsko-katolickiej, jest

córką byłego prezydenta Republiki Federalnej Niemiec i - co znacznie ważniejsze dla treści książki

- uczennicą Rudolfa Bultmanna. Autorka pragnie pomóc ludziom wierzącym, krytycznie i

racjonalnie stawiającym Nowemu Testamentowi i jego Autorom wysokie wymagania. Dla ludzi

wielkiej i głębokiej wiary książka jest prowokacją intelektualną w najlepszym rozumieniu tego

słowa: zmusza do samodzielnych przemyśleń, weryfikacji poglądów tradycyjnych, często wykładni

powierzchownych, niejednokrotnie po prostu fałszywych. Na treść książki kładzie się brzemieniem

spór między Karlem Jaspersem i Rudolfem Bultmannem dotyczący demitologizacji Biblii. (Por.

K.Jaspers i R.Bultmann, Die Frage der Entmythologiesierung, Piper Verlag, München 1954).

Autorka już we Wstępie sygnalizuje swoje wielopłaszczyznowe "NIE", co nie wyklucza

pogłębionej wiary, w moim przekonaniu pozakonfesjonalnej, ale chrześcijańskiej (co nie może

budzić wątpliwości), nie mieszczącej się jednak w żadnej ortodoksji, jeżeli dałoby się to pojęcie

dzisiaj w ogóle precyzyjnie zdefiniować. Pozakonfesjonalność jest coraz bardziej znamienna dla

Zachodu. Czy dla Polski także? Czy takie są trendy kulturowo-religijne?

Poglądy Autorki mieszczą się w tym nurcie refleksji religijnej, którą rozwinął już S?ren

Kierkegaard w Okruchach filozoficznych pisząc: „Nawet gdyby równocześnie żyjące (z Jezusem -

tłum.) pokolenie nie pozostawiło w spadku niczego innego poza słowami: «Wierzyliśmy, że tego to

a tego roku ten Bóg ukazał się nam w postaci poniżonego sługi, żył wśród nas i nauczał, a następnie

zmarł» - to wystarczyłoby w zupełności, by wierzyć" ( Okruchy filozoficzne. Chwila, przełożył

Karol Toeplitz, PWN, Warszawa 1988, s.127). Autorka do tego dodaje, rzecz jasna, że przedmiotem

wiary chrześcijańskiej jest sine qua non zmartwychwstanie, czego w tekście duńskiego teologa nie

ma, choć jest w kontekście.

Zastąpienie więzi instytucjonalnej personalną - w dobie wszechogarniającego kryzysu kultury

- jest znamieniem czasu. Ale nie jest ta książka atakiem na chrześcijaństwo, jest to obrona

chrystianizmu, próba powrotu do jego najpierwszych źródeł, jedna z licznych dzisiaj, odcedzająca

dodatki historii, nieporozumienia, wypaczenia, narośle, wreszcie fałszerstwa. Krytyczny umysł

chrześcijanina znajdzie w książce rezultat - wcale nie bezkontrowersyjny - wieloletnich i

pogłębionych studiów. Możemy się z autorką tu i ówdzie nie zgadzać, ale nie można przejść nad tą

książką do porządku dziennego. Wynik pracy Uty Ranke-Heinemann w zamyśle Autorki - i

zapewne nie tylko Jej - pozwala nawet skrajnemu racjonaliście zamknąć ją po przeczytaniu i - co

znacznie ważniejsze - przemyśleniu, by z większym niż poprzednio przeświadczeniem powiedzieć

chrystianizmowi „TAK". Autorka z naukową rzetelnością traktuje źródła, które analizuje.

Nieprzejednana dążność do prawdy i szczerość wypowiedzi nakazują Jej wywody traktować z całą

powagą. Czasami Autorka w sposób bezpardonowy traktuje stare czy współczesne wypowiedzi

odmienne od wyników, do których sama dochodzi. Bez ogródek konfrontuje niekoherencje autorów

Nowego Testamentu, czy interpretatorów Pisma; stara się nie przechodzić do porządku dziennego

nad żadną z analizowanych sprzeczności. Pod tym względem nie uznaje żadnych świętości. Mamy

więc do czynienia z chłodną, naukową, teologiczną i filozoficzną analizą, ale niekiedy jej

wypowiedzi przyjmują postać nadzwyczaj ostrą; nie oszczędza nikogo i niczego, totalne absurdy po

prostu referuje, bez własnego komentarza, pozostawiając ich osąd Czytelnikowi; aż nazbyt często

dostaje się w tym przypadku nie tylko autorom Nowego Testamentu, ale i teologom (niezależnie od

tego, jakiej są konfesji), którzy za wszelką cenę usiłują zatuszować czy zreinterpretować

sprzeczności, które wydobywa próba zsynchronizowania tekstów Starego i Nowego Testamentu.

Autorka stawia częstokroć bardzo trudne, wynikające z chrześcijańskich przesłanek pytania, za

których postawienie w minionych czasach musiałaby zginąć na stosie lub zostać

ekskomunikowana; lepiej wszak, że pochodzą one z tej właśnie płaszczyzny, dezawuując niejedną

bezsensowną wypowiedź. Broni tym samym stezauryzowanych wartości chrześcijańskich,

uodparnia je przed atakami pochodzącymi z zewnątrz. Czasami sprowadza cudze poglądy ad

absurdum, innym razem ironizuje tak, że w zderzeniu z logiką Jej wywodu, logiką opartą na faktach

- z poglądów odmiennych nie pozostaje przysłowiowy kamień na kamieniu; polskiego Czytelnika

taki sposób eksplikowania własnych myśli może niekiedy razić, na Zachodzie jest on na porządku

dziennym. Ale nie wylewajmy dziecka z kąpielą. Intencje Autorki są szczere; idzie jej o to, by z

całym wewnętrznym przekonaniem Czytelnik mógł wszelkim bezsensom, aż nazbyt często

odwołującym się do fałszywej (jak się nierzadko okazuje) tradycji, powiedzieć „NIE", a swój

fenomen wiary „zakończyć" słowem „AMEN", wynikającym z najgłębszego przeświadczenia.

Zrozumiałe są wysokie racjonalne progi stawiane wszelkim twierdzeniom, zwłaszcza na

przełomie obecnego tysiąclecia. Autor niniejszego przekładu od blisko 40 lat zajmuje się

problematyką z pogranicza filozofii i teologii i pozwala sobie wyrazić niewielką wątpliwość, czy

absolutyzacja kryterium rozumu stosowana przez Utę Ranke-Heinemann zawsze i wszędzie jest

metodologicznie uzasadniona. Dotyczy to szczególnie pewnych określonych elementów wiary,

która już z samej definicji zawiera pierwiastki (empirycznie) nieweryfikowalne; w przeciwnym

razie, dowodliwość tych wypowiedzi gwarantowałaby pewność; mówiąc językiem Karla Jaspersa:

jeżeli udowodnię cokolwiek, nie wierzę, lecz wiem, na przykład udowodniony Bóg przestaje być

„obiektem" wiary stając się obiektem wiedzy.

Z faktu, że jakieś wypowiedzi nie są weryfikowalne, nie wynika, że muszą być bezsensowne;

dotyczy to zresztą nie tylko takich spraw, jak komentowanej tu dziedziny, ale także nauk

empirycznych (np. ciało absolutnie czarne, gaz doskonały itp.).

Wysoko należy cenić sobie fakt, że Autorka oczyszcza chrystianizm nie tylko z elementów

nieracjonalnych, ale i bezsensownych. Jeżeli w I Liście Pawła do Koryntian czytamy (a

autentyczności tego Listu Autorka nie kwestionuje, w odróżnieniu od innych przypisywanych

apostołowi): „…aby się wiara wasza opierała nie na mądrości ludzkiej, lecz na mocy Bożej…" -

jest oczywiste, że w grę wchodzi element niedowodliwy, który można przyjąć (lub nie). Na

marginesie: wymagać od jakiejkolwiek religii totalnego zracjonalizowania wszystkich jej

wypowiedzi i twierdzeń - oznacza przekreślić ją jako religię.

Wątpliwość budzi posługiwanie się nieomal wszędzie porządkiem, który B.Pascal nazywał

„porządkiem rozumu", a który nie tylko według francuskiego myśliciela, dopełniał „porządek

serca" i stanowił z nim całość. Każdy człowiek potrzebuje dla samookreślenia własnej osoby

pewnego marginesu tajemnicy; dlaczego nie miałby nim być chrystianizm, tak czy inaczej pojęty?

Autorka - jestem o tym przekonany - napisała tę książkę z tych właśnie pozycji, choć mam

świadomość, że jest to chrystianizm niekonwencjonalny.

Powyższa wątpliwość w żadnej mierze nie ma na celu zdeprecjonowania ogromu rzetelnej

pracy Autorki, zasługującej na szacunek. Przejście ze sfery rozumu do obszaru wiary, do sfery

„niepewności i ryzyka" (Peter Wust), dokonuje się u ludzi racjonalnych na drodze „skoku" (por.

S.Kierkegaard, K.Jaspers i w ogóle egzystencjalizm religijny). Uta Ranke-Heinemann „oczyszcza

belkę", z której to odbicie do skoku się dokonuje; Autorka zadała sobie trud udokumentowania

różnicy i (albo) ciągłości idei religijnych warunkujących kształt świata chrześcijańskiego i, co

ważniejsze, idei chrystianizmu, których syntezę zawiera - tak myślę - Posłowie Autorki do

amerykańskiego, niemieckiego i polskiego wydania: „Bóg nie jest Bogiem martwych, lecz żywych"

(Mk 12, 27), a Jego najwyższym przykazaniem jest - jakże nazbyt często w historii świata

chrześcijańskiego zapominany przez teologów, kościoły i osoby wierzące - nakaz miłości i

miłosierdzia czynionego tu i teraz, formułowany przez „Syna Człowieczego" (jak Jezus sam siebie

nazywał) w Nowym Testamencie wielokrotnie, począwszy od Kazania na Górze. Stąd,

uwzględniając te dwie syntetyczne myśli-dyrektywy, mogła Autorka książki po jej napisaniu

powiedzieć zarówno: „Nie i Amen", jak też „Tak i Amen".

Reasumując. Wywody Uty Ranke-Heinemann cechuje znamienne przesunięcie akcentów.

Nieprzypadkowo na samym wstępie Autorka mówi o tym, że w ocenie niektórych myślicieli, Jej

nauczyciel, Rudolf Bultmann, jakoś inaczej rozumiał zmartwychwstanie, niż głosi się w głównych

nurtach tradycyjnego chrześcijaństwa. I tak w „Nie i Amen" akcent położony zostaje nie na nadzieję

czy oczekiwanie szczęśliwego życia pośmiertnego, lecz na praktyczne znaczenie drogi życiowej

Jezusa „tu i teraz", na ziemi. Nieprzypadkowo też w posłowiu Autorka cytuje fragment Ewangelii

apostoła Marka, mówiący o tym, że Bóg nie jest Bogiem umarłych, lecz żywych. Sposób

interpretacji przez Utę Ranke-Heinemann nauczania i przykładu życia Jezusa można by określić

mianem etyczno-religijnego geocentryzmu.

Myśl Jezusa dotyczy przede wszystkim ziemskiej drogi człowieka, jego zachowań wobec

innych ludzi i wobec siebie, dotyczy tego, jak należy postępować oraz tego, co postrzegamy i

oceniamy i za co człowiek zostaje rozliczony już na ziemi, za co też rozlicza innych ludzi. Życie

pośmiertne, perspektywa daleka i nieweryfikowalna empirycznie jest tu czymś ważnym, ale jednak

drugoplanowym. O tym, że ten sposób myślenia i eksplikowania wywołuje daleko idące

konsekwencje teologiczno-filozoficzne nie trzeba nikogo przekonywać.

Przedmowa

Kiedy byłam dzieckiem, w chrześcijaństwie w gruncie rzeczy interesowało mnie jedno jedynie

zagadnienie: czy po śmierci istnieje życie? Niekiedy leżałam długo przed zaśnięciem i

wyobrażałam sobie, że leżę w trumnie, pochowana na wieki, na wieki wieków, a dziecięce pytanie i

dziecięcy lęk spływały na mnie, jak ciężar i ciemność nocy.

Mniej więcej pół roku przed zakończeniem wojny, a więc w 1944 roku, kiedy nasz dom,

szkoła i całe miasto Essen zostało w znacznym stopniu zniszczone przez bomby i również w

Winterberdze, dokąd w międzyczasie rzuciły nas losy wojny, nie było już dla mnie nauki szkolnej -

moja matka pojechała ze mną do profesora Rudolfa Bultmanna (1884-1976), u którego sama

studiowała teologię i zdała swój egzamin państwowy, aby go zapytać, czy nie mogłabym u niego

zamieszkać i w Marburgu dalej uczęszczać do szkoły. Ukończyłam wtedy właśnie 17 lat; profesor

odpowiedział wtedy przyjaźnie: „cieszymy się [to znaczy on, jego żona i córki] z powodu przybycia

małej Uty". Tym sposobem pozostałam tam do zakończenia działań wojennych.

Wtedy to - zagłuszane przez nocne naloty bombowe i towarzyszące temu tragedie - podniosły

się wewnątrz kościoła ewangelickiego pierwsze głosy przeciwko R.Bultmannowi, temu tak później

sławnemu teologowi, do czego przyczyniła się jego Demitologizacja Nowego Testamentu. Pewnego

dnia nadszedł do mnie list od mojego księdza Friedricha Graebera, najlepszego przyjaciela mojego

ojca, który mnie konfirmował. „Droga Uto, profesor Bultmann nie wierzy w zmartwychwstanie.

Nie ulegaj jego wpływowi."

Przy (wówczas najskromniejszym) obiedzie zapytałam: „Panie profesorze, czy to prawda, że

nie wierzy Pan w zmartwychwstanie?" Odparł: „Uto, tego jeszcze nie zrozumiesz." Uśmiechnął się

przy tym jak człowiek zmęczony, którego nieustannie pytają o to samo, tak że wywnioskowałam:

„On wprawdzie wierzy w zmartwychwstanie, ale zapewne jakoś inaczej niż inni." Nie pytałam

dalej, przesuwając wyjaśnienie tego problemu na później. W danej chwili byłam zajęta przede

wszystkim tym, by się należycie przygotować, gdyż Rudolf Bultmann w każdy wtorek i piątek po

południu na górze w swojej pracowni tłumaczył ze mną przez całe dwie godziny Platona, to znaczy:

ja tłumaczyłam, a on wyjaśniał mi zawiłości i bogactwo myśli Platona.

Znacznie później, po tym gdy idąc w ślady mej matki studiowałam teologię ewangelicką - i

gdy właśnie wcale nie idąc w ślady rodziców - w 1953 roku przeszłam na katolicyzm, raz jeszcze w

liście zapytałam profesora o jego wiarę w zmartwychwstanie po śmierci. Ale o tym w rozdziale

omawiającym święto Wielkanocy.

Problem życia po śmierci oraz wspomnienie Rudolfa Bultmanna, uczonego przepełnionego

chęcią niesienia pomocy, pełnego pobożności oświeconego umysłu, towarzyszyły mi przez całe

moje życie. Wspomnienie R.Bultmanna nie odstępowało mnie, kiedy we mnie narastały

wątpliwości. Jednocześnie jednak Jego przykład nauczył mnie, że również sceptyk może być

chrześcijaninem. I jeżeli w tej książce niejednokrotnie mówi się „NIE" tradycyjnie pojmowanemu

światu wiary, nie zostaje przez to zarazem wykluczona - po ujawnieniu przez człowieka różnych

wątpliwości - możliwość wypowiedzenia: „AMEN";.

Wprowadzenie

Człowiek jest istotą ufną, łatwowierną. Tym samym stanowi on idealną bazę dla religii.

Nie nasuwa to wątpliwości dopóki człowiek ma do czynienia z samym Bogiem, gdyż człowiek

może ufać, że Bóg go nie zawiedzie, nie wywiedzie w pole. Ale człowiek w znacznie mniejszym

stopniu ma do czynienia z Bogiem niż z jego przedstawicielami. To właśnie oni człowiekowi wiele

opowiadają, zapewniając jednocześnie, że to, co głoszą, jest pomocne w osiągnięciu przezeń

szczęścia wiecznego, zbawienia. I oto bez dalszego stawiania pytań ufnie akceptuje on to, w co

według ich postępowania trzeba wierzyć i jak postępować; i jest to zrozumiałe, gdyż jeśli napotyka

się na autorytet, który wychodzi człowiekowi naprzeciw mocą boskiego nakazu, wszelka

wątpliwość wydaje się zbędna.

Chrześcijanin w swym życiu z prawdą Bożą ma do czynienia tylko pośrednio, gdyż „tego,

co Bóg objawił, naucza Kościół katolicki", powiada katechizm. Albo, jak głosi jedna z katolickich

pieśni kościelnych: „Wierzę Boże z ufnością w to, co Twój Kościół naucza, czy spisane to jest, czy

nie, gdyż Ty mu to objaśniłeś." Chrześcijanin otrzymuje więc prawdę, jeśli w ogóle do niej dociera,

tylko z drugiej ręki. Ale prawda, która przechodzi przez obce ręce, jest ocenzurowaną prawdą. I

także Bóg, którego człowiek spotyka na końcu kościelnego łańcucha rozdzielczego (Verteilerkette)

jest ocenzurowanym Bogiem. Prawda, albo to, co z niej pozostało, zmarniała, a to za sprawą

teologicznej ograniczoności pasterzy - ponadto została ona zredukowana do mmasy czegoś

niezrozumiałego, nie dającego się zrozumieć, a tym samym została sprowadzona do pseudowiary

albo do zabobonu.

Człowiek zostaje przez Kościół przywołany do wierzenia, a nie do myślenia. Tym

sposobem człowiek przez całe swoje życie ćwiczy się w chrześcijańskiej gimnastyce mówienia -

„TAK" - i - „AMEN". W religii, która błogosławi wierzących, nigdy zaś wątpiących, ci którzy

pytają, pozostają bez błogosławieństwa, a pytający w oczach niejednego wierzącego stają się

podejrzani. Tymczasem pytanie jest chrześcijańską cnotą, choć rzadko jest cechą chrześcijan.

Bywa, że człowiek nie zadowala się już tym, co do czego inni żądają odeń, by w nie

uwierzył, że nie chce już dalej słuchać ich bajek, nie chce już uznawać je za prawdziwe, gdyż jego

serce i rozum cierpią.

Ale do kogo ma się zwrócić? Kościół nie jest zainteresowany rozumem i oświeceniem

ludzi. Każda odmiana oświecenia wydaje mu się raczej podejrzana, częstokroć nawet godna

potępienia. Kościół mówi tylko o zranieniu uczuć religijnych. Na takie zranienia zwraca niezwykle

bacznie uwagę i z tego powodu zwraca się także nierzadko do sądów. Niestety, nazbyt rzadko

zwraca uwagę na zranienie religijnego rozumu. Religijny rozum przez literę prawa w ogóle nie jest

chroniony. Z tego powodu człowiek, który łaknie prawdy - mając na myśli nie tylko prawdy

przepisane przez kościelnych hierarchów - skazany jest na samego siebie.

Właśnie temu poszukującemu umysłowi mają być pomocne poniższe rozważania.

Niektórzy ludzie powiedzą, że tym samym zaszkodzi się wierze. Ale rozum nie może wierze

zaszkodzić, raczej znacznie częściej wiara szkodziła rozumowi. Ściślej problem rozważając, należy

stwierdzić, że właśnie pragnienie wierzenia bez przynoszenia ujmy rozumowi jest aktem

niekłamanej pobożności.

Jeżeli człowiek pragnie pozyskać bezpośrednią, właściwą i większą prawdę wychodząc

poza wielosłowie i puste kazania - może się zdarzyć, że otworzy się przed nim wyłaniająca się z

ciemności nowa, piękna i kojąca prawda o miłosierdziu Bożym, która dotąd ukryta była pod

wieloma kościelnymi bajkami, a która jest przecież jedyną prawdą, a zarazem jedyną nadzieją.

Tę prawdę napotykamy w osobie Jezusa. Niewiele wiemy o Jezusie. Nie wiemy, kiedy i

gdzie się urodził, nie wiemy, kiedy zmarł. Jest człowiekiem pozbawionym biografii. Nie wiemy,

jaki okres obejmuje Jego publiczna działalność kaznodziejska i gdzie dokładnie miała ona miejsce.

Na dobrą sprawę nie wiemy wiele ponad to, że się urodził, że istnieli ludzie, którzy w czasie jego

działalności duszpasterskiej towarzyszyli mu jako uczniowie i uczennice, i że na krzyżu, rzymskiej

szubienicy, jako wichrzyciel został stracony, kończąc marnie.

Wiemy niewiele o Jezusie. Ale jeśli pójdziemy jego śladami, odczujemy, że poszukiwał

Boga i że Go odnalazł, że pragnął tego Boga objawić jako bliskiego każdemu pojedynczemu

człowiekowi i że pragnął każdego pojedynczego człowieka uczynić osobą bliską temu Bogu i

każdemu bliźniemu. Kto pragnie to wiedzieć, wie też, że głos Jezusa jest ciągle jeszcze żywym

głosem, a Jego prawda jest wciąż żywą prawdą i to, że Jego Bóg jest Bogiem wciąż żywym i

bliskim człowiekowi.

Ten Jezus nie leży pochowany tylko w Jerozolimie, lecz także pod górą pośledniości

(Kitsch) i baśni kościelnej frazeologii. Zadanie polega na tym, by zaginionego i nieobecnego

odnaleźć ponownie.

Rozdział I.

Bożonarodzeniowa bajka Łukasza

Boże Narodzenie, święto narodzin Jezusa, jest czymś w rodzaju wrót do

chrześcijańskiego świata. Są to piękne i bogate wrota, swego rodzaju czarodziejskie wrota. Za tymi

wrotami znajduje się coś tajemniczego, coś z bajki z Tysiąca i jednej nocy. Również i tu wszystko

Uta Ranke-Heinemann - Nie i Amen.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: