Paul Ekman red Richard J. Davidson red Natura emocjiPodstawowe zagadnienia Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gda�sk 1998 przek�ad: Bogdan Wojciszke Podr�cznik akademicki dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej Recenzje wydawnicze: dr hab. Alina Kola�czyk, prof. dr hab. Tomasz Maruszewski Tytu� orygina�u: THE NATURE OF EMOTION. Fundamental Questions Copyright � 1994 by Oxford Uniuesity Press, Inc. This translation of The Nature of Emotion. Fundamental Questions originally published in English in 1994 is published by arrangement with Oxford Uniuesity Press Inc. Copyright � for the Polish edition by Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gda�sk 1998 Wszystkie prawa zastrze�one. Ksi��ka ani jej cz�� nie mo�e by� przedrukowywana ani w �aden inny spos�b reprodukowana lub odczytywana w �rodkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Gda�skiego Wydawnictwa Psychologicznego. Wydanie pierwsze w j�zyku polskim Redakcja merytoryczna: Bogdan Wojciszke Redakcja polonistyczna: Ma�gorzata Jaworska, Bogumi�a Cirocka Korekta: Andrzej Karmoli�ski Sk�ad: Maria Chojnicka Podzi�kowania Pomys� tej ksi��ki powsta� w trakcie rocznego seminarium na temat emocji, zorganizowanego dla doktorant�w i stypendyst�w, pod nazw� Postdoctoral Training Program on Emotion Research, finansowanego przez National Institute of Mental Health (NIMH). Dzi�kujemy Mollie Olivieri i Lynn Huffman z NIMH, kt�re pomog�y w realizacji tego projektu, a w szczeg�lno�ci Stanowi Schneiderowi, kt�ry zasugerowa� Paulowi Ekmanowi potrzeb� realizacji tego przedsi�wzi�cia. Herkulesow� prac� po��czenia w jedn� ca�o�� r�nych fragment�w tej ksi��ki wykona�y Wanda Matsubayashi z laboratorium Paula Ekmana i Michele Albert z laboratorium Richarda Davidsona. Wiele dobrych rad i s��w zach�ty zawdzi�czamy Joan Bossem, naszemu redaktorowi z wydawnictwa Oxford University Press. Udzia� Paula Ekmana w tym przedsi�wzi�ciu by� finansowany z Research Scientist Award, nagrody przyznanej przez NIMH (MH 06092), z grantu HL46192 przyznanego przez National Heart, Lung and Blood Institute oraz z grantu IRI19217831 przyznanego przez National Science Foundation. Praca Richarda J. Davidsona by�a natomiast finansowana z nagrody Research Scientist Development Award przyznanej przez NIMH (MH00875) oraz z gram�w MH40747 i MH43454 przyznanych przez NIMH, grantu P50-MH53354 przyznanego przez Center for Behavioral Sciences Research NIMH, a tak�e z grantu przyznanego przez Network on Mind-Body Interactions, a ufundowanego przez John D. And Catherine T. MacArthur Foundation. Paul Ekman Richard J. Davidson Spis tre�ci wst�p ............................................................................................................ 11 Pytanie l: Czy istniej� emocje podstawowe? .................................................. 13 James R. Averill: W oku patrz�cego .......................................................... 13 Paul Ekman: Wszystkie emocje s� podstawowe ......................................... 20 Jaak Panksepp: Podstawy emocji podstawowych ....................................... 25 Klaus R. Scherer: Ku poj�ciu "emocji modalnych" .................................... 30 Richard A. Shweder: "Nie jeste� chory, tylko si� zakocha�e�" - emocja jako system interpretacji ............................................36 Paul Ekman i Richard J. Davidson: Pos�owie ............................................ 47 Pytanie 2: Co odr�nia emocje od nastroju, temperamentu i innych poj�� afektywnych? ..............50 Richard J. Davidson: O emocji, nastroju i innych poj�ciach afektywnych .................................... 50 Paul Ekman: Nastroje, emocje i cechy ...................................................... 54 Nico H. Frijda: R�norodno�� afektu: emocje i zdarzenia, nastroje i sentymenty .......................... 56 H. H. Goldsmith: Dziedzina emocji z perspektywy rozwojowej .................. 63 Jerome Kagan: R�nice mi�dzy emocjami, nastrojami i cechami temperamentalnym......................................70 Richard Lazarus: Sta�o�� i niesta�o�� emocji ............................................. 75 Jaak Panksepp: Emocje podstawowe i wielo�� poj��, kt�rych nie mo�na jednoznacznie rozr�ni�............. 80 Dawid Watson i Lee Anna Clark: Emocje, nastroje, cechy i temperament: rozwa�ania poj�ciowe i wyniki bada� ...................... 83 Richard J. Davidson i Paul Ekman: Pos�owie ............................................ 87 Pytanie 3: Jak� funkcj� Pe�ni� emocje? .......................................................... 90 James R. Averill: Donios�o�� emocji .......................................................... 90 Gerald C. Clore: Dlaczego prze�ywamy emocje .......................................... 94 Nico H. Frijda: Emocje s� funkcjonalne - na og� ..................................... 102 Robert W Levenson: Funkcjonalne podej�cie do ludzkich emocji ............... 112 HIaus R. Scherer: Emocja s�u�y od��czeniu reakcji od bod�ca ................... 115 Lee Anna Clark i David Watson: Funkcjonalne i dysfunkcjonalne reakcje uczuciowe...... 119 Paul Ekman i Richard J. Davidson: Pos�owie ............................................ 125 Pytanie 4: Jak wyja�ni� dowody na powszechno�� zdarze� poprzedzaj�cych emocje? ................................................................................ 128 James R. Averill: Ma�y �wiat, du�a scena ...................................... Paul Ekman: Zdarzenia poprzedzaj�ce a metafory emocji ............. Phoebe C. Ellsworth: Niekt�re z powod�w oczekiwania uniwersalnych wyznacznik�w emocji Nico H. Frijda: Powszechniki istniej� i s� interesuj�ce .................. Richard Lazarus: Uniwersalne zdarzenia poprzedzaj�ce emocje .... HIaus R. Scherer: Dowody na uniwersalno�� i kulturow� specyfik� wzbudzania emocji Paul Ekman i Richard J. Davidson: Pos�owie ....................................... Pytanie 5: Ile proces�w poznawczych potrzeba do wzbudzenia emocji? Gerald L. Clore: Dlaczego emocje wymagaj� proces�w poznawczych Phoebe C. Ellsworth: Poziomy my�lenia a poziomy emocji .............. Nico J. Frijda: Emocje wymagaj� proces�w poznawczych, cho�by prostych Carroll E. Izard: Procesy poznawcze stanowi� jeden z czterech typ�w system�w wzbudzaj�cych emocje .......................... Richard Lazarus: Ocena poznawcza ................................................ Joseph E. LeDoux: M�zgowe interakcje poznawczo-emocjonalne .... Jaak Panksepp: Odpowiednie rozr�nienie proces�w afektywnych i poznawczych jest istotne dla post�p�w w badaniu m�zgu ............. HIaus R. Scherer: Wyst�pienie emocji zale�y od istotno�ci zdarzenia dla hierachii cel�w/potrzeb organizmu Richard J. Davidson i Paul Ekman: Pos�owie .................................. Pytanie 6: Czy poszczeg�lne emocje cechuj� si� specyficznymi wzorcami reakcji fizjologicznych?..... 205 Richard J. Davidson: Z�o�ono�� poszukiwania fizjologicznej specyficzno�ci emocji .................. 205 Joseph E. LeDoux: Specyficzno�� fizjologiczna emocji nie zapominajmy o fizjologii CUN ............................................................. 215 Robert W Levenson: W poszukiwaniu specyfiki autonomicznej ................. 218 Jaak Panksepp: Najwyrazistsze r�nice fizjologiczne mi�dzy emocjami znajdziemy w obwodach m�zgowych .............................. 223 Richard J. Davidson i Paul Ekman: Pos�owie ............................................ 225 Pytanie 7: Czy jeste�my w stanie kontrolowa� nasze emocje? ......................... 227 James R. Averill: Nieodpowiednie i odpowiednie emocje ........................... 227 Joseph E. LeDoux: Stopie� kontroli nad emocjami zale�y od rodzaju systemu reakcji ................... 231 Paul Ekman i Richard J. Davidson: Pos�owie ............................................ 240 Pytanie 8: Czy emocje mog� by� nie�wiadome? .............................................. 242 Gerald L. Clore: Dlaczego emocje zawsze s� �wiadome .............................. 242 Joseph E. LeDoux: Nie�wiadome mo�e by� przetwarzanie emocjonalne, ale nie emocje ................. 248 Robert B. Zajonc: Dowody na istnienie emocji nie�wiadomych .................. 250 Richard J. Davidson i Paul Ekman: Pos�owie ............................................ 254 Pytanie 9: Jaki jest zwi�zek emocji z pami�ci�? ............................................. 255 Gordon H. Bower: Niekt�re relacje mi�dzy emocjami a pami�ci� ...................... 255 Richard Lazarus: Przesz�o�� i tera�niejszo�� w emocji .............................. 258 Joseph E. LeDoux: Pami�� a pami�� emocjonalna w m�zgu ...................... 262 Jaak Panksepp: Subiektywno�� mog�a rozwin�� si� w m�zgu jako prosty proces kodowania warto�ci u�atwiaj�cy uczenie si� nowych zachowa�.................... 264 Richard J. Davidson i Paul Ekman: Pos�owie ............................................ 266 Pytanie 10: Na czym polegaj� indywidualne r�nice w aktywno�ci emocjonalnej? ............. 269 Richard J. Davidson: Biologiczne podstawy bada�nad stylem afektywnym........................ 269 Jeffrey A. Gray: Wymiary osobowo�ci a systemy emocjonalne ................... 276 Richard Lazarus: R�nice indywidualne w zakresie emocji ....................... 279 Mary K. Rothbart: Szerokie wymiary temperamentu i osobowo�ci ............ 283 Paul Ekman i Richard J. Davidson: Pos�owie ............................................ 288 Pytanie 11: Na czym polega rozw�j emocjonalny? .......................................... 290 Linda A. Camras: Dwa aspekty rozwoju emocjonalnego: ekspresja i wzbudzanie emocji ................290 Judy Dunn: Do�wiadczanie i rozumienie emocji, relacji spo�ecznych oraz przynale�no�ci kulturowej ........................295 Carroll E. Izard: Zwi�zki mi�dzysystemowe .............................................. 298 ...
spodpowieki