Jedliński,
Gatunki publicystyczne w szkole średniej
I. Kształcenie kompetencji nadawczych i odbiorczych z zakresu wyższych form wypowiedzi.
1. Psychologiczny aspekt ćwiczeń w mówieniu i pisaniu w szkole średniej
Istnieją ścisłe związki między ogólnym rozwojem psychicznym młodzieży a jej umiejętnościami poprawnego wypowiadania się w mowie i piśmie. W tym wieku myślenie konkretne i obrazowe przechodzi w myślenie abstrakcyjne, sprzyjające takim operacjom jak: porównywanie, systematyzowanie, wnioskowanie, dowodzenie, definiowanie itp. W związku z tym młodzież dokonuje szeregu operacji logicznych, tzw. myślenie hipotetyczno-dedukcyjne, które jest bardzo pomocne uczniom przy redagowaniu ma przykład artykułów, felietonów, recenzji, rozprawek i wywiadów.
Rozwój myślenia logicznego wyzwala u młodzieży potrzebę teoretycznego i praktycznego rozwiązywania różnych problemów filozoficznych i społecznych. Rodzą się postawy krytyczne wobec środowiska i otaczającej rzeczywistości społecznej i kulturowej, cechuje go wyobraźnia, emocjonalność i fantazja. Owe cechy rozwoju umysłowego można wykorzystać w procesie wdrażania uczniów do pisania reportaży i felietonów. W okresie tym młodzież dopracowuje własne poglądy z dziedziny etyki., rozwijają się uczucia estetyczne. Dlatego w czasie realizacji ćwiczeń w mówieniu i pisaniu należy wykorzystywać spontaniczną chęć wypowiadania się młodzieży no interesujących ją sprawach oraz podsuwać jej do pisemnego opracowania tematy absorbujące intelektualnie i emocjonalnie, a zarazem tematy stwarzające możliwości indywidualnego wyboru form wypowiedzi. Podczas badań prac pisemnych wyróżniono cztery typy twórczości pisarskiej wśród uczniów:
1. typ narratora – dostosowuje formę do własnych zamierzeń, posiada bogatą wyobraźnię, fantazję i polot, potrafi łączyć elementy fikcyjne z rzeczywistymi, nadaje swojej wypowiedzi kształt płynnego opowiadania zawierającego bogate słownictwo i metaforykę. Mam predyspozycje do pisania felietonów fabularnych i asocjacyjnych oraz reportaży podróżniczych.
2. typ dyskursywny – zdolności w zakresie logicznego rozumowania, operatywnego myślenia analityczno-syntetycznego, ścisłego ujmowania treści bez względu na rodzaj materiału rzeczowego. Predyspozycje do pisania felietonu logiczno-dyskursywnego, reportażu-relacji i recenzji-szkicu.
3. typ ekspresyjny – dążność do przekazania spotęgowanych przeżyć, do nadawania wypowiedzi dynamizmu i świadomego deformowania opisywanej rzeczywistości. Predyspozycje: felieton i reportaż-groteska.
4. typ impresyjny – kieruje się w praktyce pisarskiej aktualnymi stanami psychicznymi, stara się oddać chwilowy nastrój wydarzeń oraz odzwierciedlić subiektywne wrażenia, typ ten jest niezwykle wrażliwy na wszelkie przejawy zła i niesprawiedliwości, z wielką siłą odczuwa piękno sztuki oraz przyrody. Predyspozycje: felieton
Trudno jest wyróżnić wśród uczniów czyste typy pisarskie.
2. Przygotowanie pośrednie.
Ćwiczenia kształtujące język ucznia i styl jego wypowiedzi.
W nauczaniu literatury za nadrzędny cel kształcenia trzeba uznać wyrabianie kompetencji odbiorczej, w dziale ćwiczeń w mówieniu i pisaniu priorytet przyznaje się zdobywaniu przez uczniów umiejętności nadawczej, a w dziale nauki o języku – sprawności nadawczo-odbiorczej.
Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne
Dążymy do tego, by na każdym etapie nauczania wyrabiać u uczniów umiejętności dobierania najtrudniejszych określeń dla wyrażania danych treści. Mamy wzbogacić słownictwo młodzieży i zapoznać ich z możliwością i celowością użycia wyrazów i zwrotów. Wyróżnia się kilka grup ćwiczeń słownikowych:
- ćwiczenia mające poszerzyć zasób słów oznaczających nazwy przedmiotów, zjawisk, cech, czynności itp.
- ćw. Przygotowujące do do selektywnego używania trafnych określeń oraz do praktycznego wykorzystywania przenośni, porównań i epitetów.
- ćw. polegające na zastępowaniu powtarzających się wyrazów.
- ćw. sprzyjające dobieraniu wyrazów o znaczeniu przeciwnym.
- ćw. zmierzające do gromadzenia wyrazów wokół pewnych tematów.
- ćw. w posługiwaniu się słownikami.
Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne przygotowują do pisania wypracowań.
Ćwiczenia syntaktyczne
Praktyczne umiejętności z zakresu budowy i funkcji zdań zdobywają uczniowie nie tylko na lekcjach poświęconych nauce składni, ale i na każdej lekcji przeznaczonej na analizę utworu literackiego czy też tekstów publicystycznych. O stylu utworu lit. Często decyduje ukształtowanie składniowe: rodzaj i budowa zdań, sposób ich łączenia, powtarzalność niektórych elementów. Składnia służy jie tylko logicznemu rozwijaniu myśli, ale i poetyckiej ekspresji. Analizując teksty lit. I poetyckie uczniowie powinni ustalić rolę różnych typów zdań i sposobów ich łączenia (składni emocjonalnej, sprawozdawczo-narracyjnej, interpretującej). Powinni znać zastosowanie i funkcję zdań pytających, wykrzyknikowych, praesens historicum, inwersji, paralelnych układów zdań.
Ćwiczenia kompozycyjne
Wyróżnia się 2 rodzaje ćwiczeń w układaniu olanów:
1. ćwiczenia dekompozycyjne – układanie planów o charakterze opisowym lub rozumującym, pozwala to odkryć specyficzne właściwości form; ucząć analityczno-syntetycznego traktowania struktury tekstu, przygotowują uczniów do stawiania problemu, który trzeba rozwiązać i opracować w przewidzianej formie wypowiedzi.
2. ćwiczenia kompozycyjne – układanie planów wypowiedzi, które mają dopiero powstać.
Kształtując styl wypowiedzi ustnych i pisemnych trzeba uświadomić uczniom zasady komponowania tekstu z zachowaniem wewnętrznej spójności.
Przygotowanie bezpośrednie
! PRZYGOTOWANIE MOTYWACYJNE – ma zachęcić uczniów do wypowiadania się na interesujące ją tematy.
- motywy poznawcze- pobudzają do poszerzenia wiedzy merytorycznej i teoretycznoliterackiej z zakresu wyższych form wypowiedzi,
- m. społ.-ideowe- potrzeba społecznego zaangażowania, o społecznym użytku zdobytych wiadomości,
- m. ambicyjne- sprzyjają koleżeńskiemu współdziałaniu uczniów,
Należy te motywy odpowiednio stymulowaćJ
W procesie bezpośredniego przygotowania uczniów do pisemnego wypowiadania się można dostrzec następujące fazy:
1. Zapoznanie z wzorami wypowiedzi lub samodzielne dochodzenie do wzorów wypowiedzi.
2. Pisemne wypowiadanie się uczniów w wyznaczonych przez program nauczania wyższych formach wypowiedzi.
3. Kontrola prac.
4. dalsze ćwiczenia w pisaniu wypracowań.
!!! model pracy nad ćwiczeniami w mówieniu i pisania składa się z trzech etapów: przygotowania pośredniego, przygotowania bezpośredniego i wdrażania uczniów w różne formy wypowiedzi pisemnej!!!
II. PRACA NAD FELIETONEM W SZKOLE ŚREDNIEJ
GENEALOGIA- 1800 to data narodzi felietonu – w Journal de Debats pojawił się dodatek Feuilleton, oznaczający listek, świstek, kartka i publikujący materiały o charakterze rozrywkowym.
W Polsce źródeł należy szukać w sowizdrzalskiej fececjonistyce XVI i XVII w. Jednak dopiero w XVIII-wiecznym Monitorze czy Pamiętniku historyczno-politycznym Bohomolec, Jezierski, Krasicki stworzyli podwaliny felietonistyki.
Felietony pisali: Mickiewicz (w Trybunie Ludów), Prus ( Kronika Tygodniowa), Sienkiewicz ( Listy z podróży do Ameryki), Słonimski, Czeszko, K. T. Toeplitz, Putrament.
Dawniej nie mówiono felieton tylko fejtonJ
Za pierwszego felietonistę –kronikarza uznaje się Wacława Szymanowskiego.
DEFINICJA:
Na początku utożsamiano go z odcinkiem gazety. Prus i Sienkiewicz zaliczyli go do literatury pięknej.
Felieton- jeden z gatunków publicystyki, swobodny w charakterze, dotyczy zazwyczaj aktualnych w danym momencie wydarzeń lub problemów, nie jest jednak nigdy programowym komentarzem do nich; składają się nań swobodne dywagacje, nie pozbawione zabarwienia satyrycznego, występują elementy fikcji literackiej (jedyny taki gat. publicyst, lekki, barwny styl gawędziarski.
Struktura i kompozycja
Uporządkowana jest pod kątem przekazu odbiorcy konkretnych danych o świecie rzeczywistym i refleksji nad nim, prawie zawsze opiera się na faktach , którym nadano wymiar artystycznych uogólnień czy intelektualnych czy emocjonalnych skojarzeń. Funkcją jest zmuszanie do interpretacji przedstawionych zagadnień, do formowania określonych decyzji. Uporządkowanie faktów jest uzależnione od roli i pozycji narratora oraz stylu utworu. Narrator przechodzi od faktów do uogólnień dzięki posługiwaniu się asocjacjami, dygresjami, kontrastem. Ma luźną konstrukcję.
Wyodrębnia się 4 układy kompozycyjne:
- asocjacyjny – dominują skojarzenia, zdania połączone na zasadzie asocjacji myślowych, myśl główna dominuje nad faktami, poprzez skojarzenia felietonista wyraża swoją postawę i widzenie faktów zmuszając czytelnika do wysiłku myślowego, nasycony satyrą, ironią, humorem,
- logiczno-dyskursywny – obiektywny sposób podawania faktów, ocenionych i skomentowanych ,; fakty powiązane są logicznie. Są to f, interwencyjne, sprawozdanie przeplata się z opisem i komentarzem oraz argumentami.
- fabularne- czynnik kompozycyjny stanowi fabuła (jednowątkowa), narrator uwypukla pewne zjawiska by ośmieszyć. Przedstawia działania bohatera, społeczne usytuowanie, obnaża jego postawę do rzeczywistości. Narrator przyjmuje wobec bohatera dystans, negując jego postawę.
- udramatyzowany – najmniejsza grupa felietonów, zbudowany całkowicie na dialogu, akcja rozgrywa się wokół jednej sprawy, wraz z komentarzem jest środkiem prezentacji światopoglądu narratora. Dialogi umożliwiają pokazanie mentalności bohaterów w celu ośmieszenia ich wad i postaw. Wspomagane są przez monologi wewnętrzne i komentarze. Dialogi pełnią funkcję informacyjną i przedstawiającą. Narrator indywidualizuje język postaci. Bohater jest autentyczny bądź fikcyjny. Narrator skupia się na ukazaniu życia wewn. Jednostek typowych lub skrajnych indywidualistów. Bohater fikcyjny natomiast prezentuje typowe postawy grup społecznych. Styl publicystyczny!!! Słownictwo literackie z potoczyzmami, wyrazy o zabarwieniu uczuciowym, zdania krótkie i przejrzyste. Język i styl powinien być dostosowany do odbiorcy: w dziennikach – styl publicystyczny, w tygodnikach społeczno-kulturalnych – ekspresyjny styl artystyczny.
RODZAJE FELIETONÓW:
Ze względu na kompozycję: (był wyżej)
Ze względu na techniki wypowiedzi: prasowy, radiowy, telewizyjny ( a gdyby tego nie pisał za komuny, to by jeszcze internetowy dodałJ)
Odmiany felietonu:
Mikrofelieton- prosta konstrukcja wykorzystująca jeden fakt lecz zabarwiona emotywnie, kończy się publicystycznym uogólnieniem w formie puenty (piasany do dzienników)
Kronika- przegląd wydarzeń dokonywany w określonych odstępach czasu, poświęcony kilku sprawom,
Gawęda- wykorzystywana w programach radiowych i telewizyjnych, aktualizuje tematykę z przeszłości, którą przystosowuje się do potrzeb współczesnego życia, cechuje ją dydaktyzm, nadaje się jej intymny odcień osobistych wynurzeń.
Klasyczny- felietony o kompozycji asocjacyjnej i logiczno-dyskursywnej.
FELIETON to utwór ogłoszony za pośrednictwem mediów:
- dystans narratora wobec autora,
- subiektywno-refleksyjne ujęcie,
- lekki, barwny, komunikatywny styl, dostosowany do sytuacji nadawczo odbiorczej komunikatu,
- elementy satyryczno-sarkastyczne lub humorystyczne oceny rzeczywistych wydarzeń,
- możliwość fikcyjnego przedstawiania świata,
- dominacja asocjacyjnych i logiczno-dyskursywnych struktur
- duży zasób środków zewnętrznego oddziaływania na odbiorcę: krótkość, cykliczność, typ składu drukarskiego, stałe winietki, ramki.
Felieton w praktyce szkolnej
Jeśli uczniowie posiadają elementarną wiedzę o felietonie, to już w I klasie liceum można omówić zagadnienia dotyczące felietony radiowego i telewizyjnego. PO rozważaniach teoretycznych uczniowie powinni nagrać na taśmę własny felieton radiowy.
W klasie II uczeń ma kolejny kontakt z felietonem. Analizę treściową trzeba należy zintegrować z analizą formalną uwzględniając sprawy języka i stylu oraz struktury i kompozycji wypowiedzi. W części końcowe rozważań można z uczniami sformułować definicję felietonu i skonfrontować z definicja zamieszczoną w Słowniku terminów literackich. Nie można zapomnieć o wytworzeniu pozytywnego nastawienia motywacyjnego, które wyrasta z osobistych doświadczeń społ. i kulturowych ucznia. Należy im także uświadomić, że odbiorcą felietonu będą także koledzy z klasy., co jest czynnikiem aktywizującym. Felietonu nie należy oceniać wystawiając stopień, a jedynie recenzję mobilizującą. Należy przyjąć następujące kryteria oceny:
A – atrakcyjność tytułu,
B – Inwencja w wyborze tematu,
C – wnikliwość rozważań,
E1 – konstrukcja intelektualna wyznaczająca dobór faktów,
E2- konstrukcja emocjonalna
F – lekki, barwny styl,
F0- zabarwienie neutralne
F1- zabarwienie humorystyczne,
F2- zabarwienie sarkastyczne,
G – kompozycja,
G1- asocjacyjna
G2- logiczno-dyskursywna,
G3- fabularna,
G4- udramatyzowana
Temat nie narzucony przez pedagoga wyzwala inwencje u uczniów, pobudza wyobraźnię do większego zainteresowania się sprawami klasy, szkoły, społeczeństwa itd. W celu wyeliminowania niesamodzielności można zalecić temat z życia szkoły bądź rozwinięcie konkretnego zagadnienia.
Tytuły nadawane felietonom uczniowskim podzielono na 3 grupy:
1. Tytuły wydobywające elementy treści utworu, akcentujące postawę głównego bohatera
2. sugerujące myśl główną wypowiedzi
3. uwydatniające nastrój utworu
Pisanie felietonu umożliwia uczniom zainteresowanie się sprawami szkoły, miasta, kraju, zaostrzy zmysł obserwacyjny, wyzwoli krytycyzm oraz rozmaite inicjatywy.
W felietonach uczniowskich najczęściej spotyka się hiperbolizacje, słownictwo środowiskowe, metafory, potoczymy, sarkazm, żart, porównania literackie, synonimy, frazeologia.
III. PRACE NAD RECENZJĄ W SZKOLE ŚREDNIEJ
Pierwsze polskie recenzje ukazywały się w warszawskich czasopismach w języku francuskim lub niemieckim oraz łacińskim. Dopiero w 1762 zaczęto pisać recenzje po polsku ( Warszawskie Ekstraordynaryjne Tygodniowe Wiadomości). W XVIII ukształtowała się polska recenzja literacka. Pisali; Dmochowski, Mochnacki, Koźmian, Goszczyński, Konopnicka, Prus.
Wyróżnia się: - recenzję-felieton, recenzję-esej, recenzję-studium, r.-żart, r. naukową, r. popularną, r. publicystyczną, r. impresjonistyczną(dowolność sądów i ocen), r. informacyjna, r. oceniająca,
Funkcją recenzji jest urabianie gustów odbiorców poprzez zachęcanie ich do czytanie lub obejrzenia wartościowych dzieł sztuki.
RECENZJA – forma wypowiedzi zawierająca sprawozdawcze omówienie i krytyczną ocenę aktualnych wydań książkowych, tekstów naukowych, filmów, przedstawień teatralnych itd.
W zależności, jakie pełni funkcje, może upodabniać się do różnych form wypowiedzi krytycznej. J. Trzynadlowski uznał recenzję za odmianę publicystyki krytycznej.
Funkcje recenzji:
- informacyjna – powiadomienie o istnieniu danego dzieła i zachęcenie do zapoznania się z nim.
- wartościująca – ocena dzieła w aspekcie odgórnie przyjętych kryteriów,
- postulatywna – konfrontacja dzieła z systemem idealnych wartości bądź wartości preferowanych przez recenzenta,
W recenzjach dziennikowych dominuje f. informacyjna (masowy odbiorca), natomiast w czasopismach przeważa f. wartościująca. Niektórzy badacze wyróżniają także funkcję perswazyjną.
Wyróżniamy trzy składniku strukturalne:
- element informacyjny – uwzględnia autora, tytuł dzieła, dane o reżyserze, scenografii, aktorach itp.
- element analizy krytycznej – ocena problematyki utworu, interpretacja tematyczna,
- element oceniający – dodatnie i ujemne strony dzieła, stanowisko autora czy reżysera, zachętę do zapoznania się z dziełem. (ocena powinna być rzeczowa, odpowiednio uargumentowana).
Struktura powinna być dostosowana do wymogów tematycznych, do określonego odbiorcy i charakteru czasopisma.
Dzieło należy oceniać wg kryteriów:
1. artystycznych (struktura, kompozycja, język, styl),
2. poznawczych (sposób przedstawienia autentycznej rzeczywistości w dziele),
3. ideowo-wychowawczych (wymowa społ.-polit. I ideologiczna)
Recenzja w praktyce szkolnej:
Od I kl. liceum kształci się kompetencje nadawcze pod kątem pisania recenzji słuchowiska lub widowiska telewizyjnego. W klasie II uczeń powinie wyróżniać cechy recenzji oraz posiadać taką sprawność merytoryczna i językową by napisać recenzję. W klasie III pisze recenzję przedstawienia teatralnego oraz recenzje książki. Proces ten powinien być poprzedzony przygotowaniami pośrednimi i bezpośrednimi (najpierw ustne omawianie audycji radiowej, ksiązki, później pisanie sprawozdań o charakterze recenzji.
Przy omawianiu tego tematu należy wyjść od przypomnienia wiadomości na temat recenzji zdobytych wcześniej, później analiza wzorcowa recenzji, dekompozycja, ćwiczenia syntaktyczne, ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne, merytoryka (znajomość spraw i problemów będących przedmiotem recenzji), motywacja, pisanie recenzji.
Recenzje należy oceniać konkretnym stopniem wg następujących kryteriów:
A- atrakcyjność tytułu
B- informacja o autorze sztuki
C- geneza utworu
D- zasygnalizowanie treści sztuki
E- osobowość i dotychczasowe osiągnięcia reżysera, autora,
F- interpretacja koncepcji reżysera/autora
G- funkcja scenografii
H- rola muzyki
I- ocena gry aktorów
J- wrażenia indywidualne ucznia
K- ukształtowanie językowo-stylistyczne
L- kompozycja
...
mcfly9