1 I ujrzałem: gdy Baranek otworzył pierwszą z siedmiu pieczęci, usłyszałem pierwsze z czterech Zwierząt mówiące jakby głosem gromu: «Przyjdź!» 2 I ujrzałem: oto biały koń, a siedzący na nim miał łuk. I dano mu wieniec, i wyruszył jako zwycięzca, by [jeszcze] zwyciężać. 3 A gdy otworzył pieczęć drugą, usłyszałem drugie Zwierzę mówiące: «Przyjdź!» 4 I wyszedł inny koń barwy ognia, a siedzącemu na nim dano odebrać ziemi pokój, by się wzajemnie ludzie zabijali - i dano mu wielki miecz. 5 A gdy otworzył pieczęć trzecią, usłyszałem trzecie Zwierzę, mówiące: «Przyjdź!» I ujrzałem: a oto czarny koń, a siedzący na nim miał w ręce wagę. 6 I usłyszałem jakby głos w pośrodku czterech Zwierząt, mówiący: «Kwarta pszenicy za denara i trzy kwarty jęczmienia za denara, a nie krzywdź oliwy i wina!» 7 A gdy otworzył pieczęć czwartą, usłyszałem głos czwartego Zwierzęcia mówiącego: «Przyjdź!» 8 I ujrzałem: oto koń trupio blady, a imię siedzącego na nim Śmierć, i Otchłań mu towarzyszyła. I dano im władzę nad czwartą częścią ziemi, by zabijali mieczem i głodem, i morem, i przez dzikie zwierzęta.
W naszych rozważaniach na temat Apokalipsy przechodzimy od wielkiej wizji tronowej obejmującej rozdziały 4-5 do kolejnej części ułożonej według schematu pieczęci. W poprzedniej wizji mieliśmy księgę, którą otrzymał Baranek z ręki Zasiadającego na tronie. Była ona zapieczętowana na siedem pieczęci. Właśnie otwieranie tych siedmiu pieczęci – po kolei, jedna po drugiej – stanowi schemat kolejnej części Apokalipsy, obejmującej rozdziały 6,1-8,1. Ciekawe jest, że otwarcie siódmej pieczęci rozpoczyna nową część, wyznaczoną przez schemat siedmiu trąb (8,2n). Dyskutowany jest charakter rozdziału siódmego. Czy należy on do szóstej pieczęci (6,12-17), czy też jest osobnym blokiem tekstu, przerywającym ciąg narracji.Wewnątrz schematu opartego na otwieraniu poszczególnych pieczęci, nasza perykopa (6,1-8) stanowi zamkniętą literacką całość. Wskazują na to przede wszystkim postaci – czterech jeźdźców (każdy związany jest z kolejną pieczęcią). Werset 8b stanowi jakby podsumowanie wcześniejszych – w jednym zdaniu ukazuje zadanie, jakie postawiono przed jeźdźcami. Z rozważań nad wcześniejszym tekstem wiemy, że otrzymanie przez Baranka – Chrystusa księgi z ręki Boga oznacza, że Baranek jest centralną postacią historii zbawienia, podczas której dokonuje się sąd. Począwszy od 6,1, gdzie mamy mowę o otwieraniu pieczęci, rozpoczyna się wyjaśnianie, w jaki sposób Chrystus będzie działał w historii. Mamy tutaj do czynienia już nie tylko z wizją ukazującą sytuacje poszczególnych wspólnot (jak to było w Ap 2-3), lecz rysuje się przed nami panorama całej historii świata. Stąd też nie można następujących od 6,1 wizji odnosić tylko i wyłącznie do czasów końca świata. Za pomocą obrazów znanych już z tradycji biblijnej autor Apokalipsy interpretuje teraźniejszość różnych pokoleń chrześcijan.
Jeśli chodzi o czas i miejsce wizji, to nie zmieniają się one w porównaniu do rozdziałów 4-5. Omawiana wizja stanowi dalszy ciąg wcześniejszych. Tak więc wizje zawarte w Ap 6,1-8 mają miejsce w niebie, gdzie Jan ma dostęp, dzięki objawieniu ze strony Boga (motyw drzwi otwartych w niebie).Kluczem do zrozumienia wymowy tego tekstu jest oczywiście właściwa interpretacja czterech jeźdźców. Bez wątpienia autor Apokalipsy nawiązuje tutaj do proroctwa Zachariasza, które przedstawia czterech jeźdźców (Za 1,7-17) oraz cztery rydwany zaprzęgnięte w różne rodzaje koni (Za 6,1-8). Mają one obiec całą ziemię i utożsamione są z czterema wichrami nieba (Za 6,5). Na tej podstawie można zauważyć, że obejmują one swoim oddziaływaniem cały świat (na co wskazuje motyw czterech wichrów, odnoszący się do czterech stron świata). Także w tekście Apokalipsy liczba cztery wydaje się nieprzypadkowa. Jest ona liczbą świata stworzonego, stąd też areną wydarzeń apokaliptycznych jest cały świat.W tym miejscu trzeba też zwrócić uwagę na sam motyw konia. Otóż w starożytności zwierzę to pojawiało się przede wszystkim w kontekście militarnym. Prace domowe i gospodarskie wykonywano z pomocą wołów i osłów. Do transportu używano osłów bądź wielbłądów. Koń był zwierzęciem, którego używano głównie w armii. Tak więc już sam symbol jeźdźca na koniu przywodzi na myśl kontekst zmagania i walki. Ponieważ każdy z tych koni jest innego koloru, ukazują one odmienne aspekty tego „militarnego” kontekstu.
1 I ujrzałem: gdy Baranek otworzył pierwszą z siedmiu pieczęci, usłyszałem pierwsze z czterech Zwierząt mówiące jakby głosem gromu: «Przyjdź!» 2 I ujrzałem: oto biały koń, a siedzący na nim miał łuk. I dano mu wieniec, i wyruszył jako zwycięzca, by [jeszcze] zwyciężać. Wraz z otwarciem pierwszej pieczęci rozpoczyna się realizacja Bożego planu – zaczynają się zatem czasy ostateczne. Ich inauguracja wiąże się ze śmiercią i zmartwychwstaniem Jezusa. Dzięki tym wydarzeniom Baranek otrzymuje prawo do otwierania pieczęci. Kiedy Baranek otworzył pierwszą pieczęć rozległ się głos pierwszego ze zwierząt. Głos ten został porównany do gromu. Z jednej strony porównanie to podkreśla, że głos był niezwykle potężny (por. Ap 14,2; 19,6), z drugiej strony wskazuje na działanie Boga. To właśnie głos Boga jest przedstawiany w tekstach biblijnych na podobieństwo gromu (por. 2 Sm 22,14; Hi 37,2-5; Ps 18,13; 29,3-9; Iz 29,6). Obraz ten nawiązuje do teofanii na Synaju. Jako pierwszy ukazuje się jeździec na białym koniu z łukiem w ręku oraz z wieńcem. Kolor biały jako maść konia był starożytności najbardziej ceniony. Z reguły białe konie dosiadali królowie oraz triumfatorzy (np. Kserkses czy Juliusz Cezar). W Apokalipsie kolor biały oznacza zwycięstwo (por. 7,13n). Jest także kolorem oznaczającym sferę niebiańską (por. Ap 20,11 – wielki biały tron; por. także 1,14). Wydaje się zatem, że postać tę należy interpretować w kluczu pozytywnym. Są pewne podobieństwa między jeźdźcem na białym koniu przedstawionym w Ap 6,2 a postacią ukazaną w Ap 19,11-16. Tam na białym koniu zasiada „Wierny i Prawdziwy”, który zwany jest też „Słowem Boga”. Czyli idzie o Chrystusa. Czy jest to ta sama postać, o której mówi Ap 6,2? Na to pytanie trudno jednoznacznie odpowiedzieć. Niektórzy badacze widzą w tej postaci symbol dla zwycięskiego pochodu Ewangelii. Nawiązują przy tym do Ewangelii Marka 13,10 (i paralelne), gdzie zostało powiedziane, że zanim nadejdą wydarzenia związane z dniami ostatnimi Ewangelia będzie głoszona wszystkim narodom. Przekonanie o pozytywnej wymowie pierwszego jeźdźca opiera się także na znanym w świecie starożytnym obrazie zwycięzcy i wybawiciela przybywającego na białym koniu. Na marginesie można tutaj wspomnieć interpretacje tej postaci w kluczu negatywnym, takie jak: antychryst jako fałszywy mesjasz, czy też symbol inwazji Partów.Jeździec ma w ręku łuk. Mamy tu zatem nawiązanie do jednej z najbardziej skutecznych starożytnych broni (która np. w rękach Partów była śmiertelnie niebezpieczna nawet dla Rzymian). Łuk (wraz ze strzałami) w tekstach ST był symbolem Bożej kary (Ha 3,9; Lm 3,12-13; Ps 7,14). Z drugiej jednak strony możliwe jest, że łuk oznacza jedynie majestat tego, kto go trzyma w ręku. Zasiadający na białym koniu ma także wieniec, który został mu „dany” (strona bierna – tzw. passivum divinum, wyrażająca działanie Boga). Wieniec ten oznacza zwycięstwo (por. Ap 4,4). Czasownik „zwyciężać” ma w Apokalipsie pozytywne znaczenie i odnosi się do rzeczywistości związanej z chrześcijaństwem (zwycięża Chrystus – por Ap 5,5, zwyciężać mają chrześcijanie – por. Listy do Kościołów). Tak więc raczej należy interpretować tę postać jako symbol dla głoszenia Ewangelii aż po krańce ziemi. Głoszenie to oznacza zwycięstwo Bożego słowa nad wrogami.
3 A gdy otworzył pieczęć drugą, usłyszałem drugie Zwierzę mówiące: «Przyjdź!» 4 I wyszedł inny koń barwy ognia, a siedzącemu na nim dano odebrać ziemi pokój, by się wzajemnie ludzie zabijali - i dano mu wielki miecz. Drugi z koni jest wyraźnie odróżniony od wcześniejszego poprzez określenie „inny”. Ten ma kolor ognia, a ściśle mówiąc kolor ognistej czerwieni. Kolor taki nasuwa skojarzenia z krwią zabitych ludzi. Potwierdzenie tego mamy dalej w wyjaśnieniu zadania dla tego jeźdźca (zadania zleconego przez Boga, na co wskazuje i tutaj strona bierna). Ma on wprowadzić rządy przemocy na świecie. Wskazuje na to wzmianka o „zabijaniu się ludzi” oraz o usunięciu pokoju. Być może mamy tutaj nawiązanie do ery zwanej pax Romana, ogłaszanej przez Augusta poprzez zamykanie drzwi do świątyni boga Janusa (ich otwarcie oznaczało wojnę). Przekazanie wielkiego miecza oznacza danie władzy nad życiem i śmiercią poddanych (por. Rz 13,4). Prawo miecza (ius gladii) było symbolem władzy wykonywanej przez cesarza, delegowanej czasem przełożonym prowincji.
5 A gdy otworzył pieczęć trzecią, usłyszałem trzecie Zwierzę, mówiące: «Przyjdź!» I ujrzałem: a oto czarny koń, a siedzący na nim miał w ręce wagę. 6 I usłyszałem jakby głos w pośrodku czterech Zwierząt, mówiący: «Kwarta pszenicy za denara i trzy kwarty jęczmienia za denara, a nie krzywdź oliwy i wina!»
Otwarcie trzeciej pieczęci wprowadza na scenę kolejnego jeźdźca. Kolor czarny nasuwa jednoznacznie negatywne skojarzenia. Nawiązuje on do ciemności, śmierci, podziemi oraz do diabła. Tutaj jeździec uosabia śmierć głodową. Wskazuje na to także symbol wagi. W sytuacji głodu żywność musiała być racjonowana przy użyciu wagi. W Palestynie zbierano trzy podstawowe płody rolne: pszenicę, wino i oliwę. Kiedy ST mówi o plonach ziemi wzmiankuje te trzy rodzaje (Pwt 7,13; 11,14; 28,51; Oz 2,8.22). Wyrażenie „jeść ważony chleb” oznacza sytuację wielkiego niedostatku. Np. w Kpł 26,26 Bóg grozi, że jeśli lud będzie niewierny, to będzie musiał jeść chleb wydzielany na wagę. Podobne słowa są w Ez 4,16. Podana w w. 6 cena za kwartę pszenicy i trzy kwarty jęczmienia wskazuje na sytuację ogromnego kryzysu (ośmiokrotnie więcej za pszenicę niż zwykle oraz ponad 5 razy więcej za jęczmień). Taki kryzys mógł być wywołany wojną albo suszą. Denar był zwyczajową zapłatą za dzień pracy robotnika (por. Mt 20,1-16; Tb 5,14). W normalnych warunkach za tę kwotę można było nabyć znacznie więcej pożywienia.Trudna jest natomiast interpretacja ostatniej części wersetu 6. Być może trzeba go interpretować następująco: w Azji Mniejszej oliwy i wina było pod dostatkiem, natomiast pszenica i jęczmień musiały być sprowadzane z innych krain. Podczas wojny ten handel upadał. Pozostawało tylko to, co rosło w samej prowincji (czyli m.in. oliwa i wino). Tak więc być może tutaj mamy ukazany jeszcze jeden aspekt wojny, która nawiedza prowincję, pozbawiając ją podstawowego pożywienia sprowadzanego z innych krajów, podczas gdy nadal były zapasy wina i oliwy. Być może mamy tutaj podkreślony czasowy charakter kary. Winnice i gaje oliwne nie zostaną zniszczone, ponieważ ich uprawa wymaga wielu lat (w odróżnieniu od jednorocznego okresu uprawy zbóż). Kara nie będzie trwać tak długo. 7 A gdy otworzył pieczęć czwartą, usłyszałem głos czwartego Zwierzęcia mówiącego: «Przyjdź!» 8a I ujrzałem: oto koń trupio blady, a imię siedzącego na nim Śmierć, i Otchłań mu towarzyszyła.
Ostatni z koni ma kolor trupioblady (dosł. zielony). Tak starożytne teksty opisują twarz człowieka chorego (np. tak pisze Hipokrates). Bez wątpienia koń ten uosabia śmierć z powodu zarazy. Było to zjawisko bardzo powszechne w czasach wojen i często łączyło się z głodem. Razem z tym czwartym koniem pojawiają się Śmierć i Otchłań (gr. Hades, będące odpowiednikiem hebr. szeol). Obie te postacie pojawiły się już w Ap 1,18. Tam zauważyliśmy, że możliwe, iż obie są personifikacją sił zła. Zapewne tak samo należy interpretować je w tej perykopie, zwłaszcza, że są one podmiotem czasownika „towarzyszyć”. Zarówno Śmierć jak i Otchłań są w Apokalipsie upersonifikowane (np. 1,18; 6,8; 20,13.14). Ponieważ na koniu jedzie Śmierć, można ją traktować jako odpowiednika „króla”, zaś Otchłań jako jej „królestwo”.
8b I dano im władzę nad czwartą częścią ziemi, by zabijali mieczem i głodem, i morem, i przez dzikie zwierzęta.
Przy omówieniu tego wiersza trzeba najpierw odpowiedzieć na pytanie, komu władza została dana. Czy chodzi tutaj o czterech jeźdźców? Czy może tylko o ostatnich trzech? Wydaje się, że ta druga ewentualność jest bardziej prawdopodobna. Zwłaszcza, że pierwszy z jeźdźców ma wymowę pozytywną. Kolejność – miecz (choć greckie terminu są różne w w. 4 i 8), głód oraz zaraza odpowiada kolejności drugiego, trzeciego i czwartego jeźdźca. Tak więc ta władza ugodzenia w ziemię odnosi się najprawdopodobniej do tej trójki. Tutaj warto jeszcze zwrócić uwagę na stronę bierną – „została dana”, co wskazuje na Boga, jako na tego, który władzę karania przekazał jeźdźcom. Miecz, głód i zaraza to trzy podstawowe nieszczęścia, które często pojawiają się na kartach ST (Jr 14,12; 21,9; 24,10; Ez 6,11; 12,16). W Ez 14,21 do tych trzech elementów dodane są jeszcze dzikie zwierzęta, a więc jest to bardzo bliska aluzja do naszego tekstu. W tym proroctwie Ezechiela owe doświadczenia mają charakter kary zesłanej przez JHWH na Jerozolimę za jej grzechy. Warto też zwrócić uwagę na bliską aluzję w apokryficznym dziele Psalmy Salomona (13,2-3): „Prawica Pana mnie ustrzegła, Prawica Pana nas oszczędziła. Ramię Pana uratowało nas od przeszywającego miecza, od głodu i śmierci grzeszników. Napadły na nich dzikie zwierzęta, zębami rozerwały ich ciało, szczękami zmiażdżyły ich kości. Ale z tego wszystkiego wybawił nas Pan”. Tak więc trzej jeźdźcy stają się narzędziami sądu Boga, będącego zapowiedzią końca – ukazują one działania ręki Pana, która spada na niewiernych, ale ocala wierzących. Mówiąc o pierwszym z jeźdźców uosabiającym pochód Ewangelii trzeba powiedzieć, że i on jest narzędziem Bożego sądu, bo sąd dokonuje się nie tylko poprzez kary, ale – w sensie pozytywnym – przez głoszenie Ewangelii. Przedmiotem ich działania jest „czwarta część ludzkości”. Oczywiście tę liczbę należy traktować symbolicznie. Nie idzie tu o dokładne doprecyzowanie, że ¼ całej ludzkości zginie w wyniku katastrof i plag. Z drugiej jednak strony, kiedy spojrzymy w historię ludzkości widzimy, że znaczna część ludzi ponosi śmierć w wyniku różnego rodzaju dramatów i klęsk, tak naturalnych, jak i spowodowanych przez człowieka (np. wojen).
Podstawowym tematem, jaki jawi się po dokonaniu lectio tekstu Ap 6,1-8 jest „sąd Boży i jego różne oblicza”. Śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa to były centralne wydarzenia historii zbawienia. Od tego momentu odbywa się sąd nad światem. Od tego momentu trwa ostatni etap zbawczej historii, który będzie trwał aż do powtórnego przyjścia Chrystusa. Sąd, dokonujący się nad światem oznacza nie tyle skazanie konkretnych ludzi, co raczej wskazuje na podział, jaki powstaje wśród ludzi. Podział na tych ludzi, którzy opowiadają się po stronie Baranka, jak i tych, którzy wybierają miejsce wśród Jego przeciwników.Czterech jeźdźców Apokalipsy zwiastuje nam różne oblicza sądu. Pierwszy z nich – koloru białego ma wymiar pozytywny. Uosabia on słowo Boże, które sięga aż po krańce ziemi. Wyrusza on, aby zwyciężać, to znaczy pozyskiwać innych ludzi dla Ewangelii. Słowo to zapowiada sąd. Ci, którzy uwierzą, osiągną zbawienie. Ci, którzy wystąpią przeciw, zostaną potępieni. Orędzie o sądzie jest jednym z najczęściej pojawiających się aspektów głoszenia słowa. O sądzie mówili już prorocy, kiedy wzywali naród do nawrócenia. Szczególne ta zapowiedź widoczna była w nauczaniu Amosa, Ozeasza i Izajasza, którzy zwiastowali sąd nad Izraelem. Inni prorocy zwiastowali sąd nad obcymi narodami. Prorok Nahum mówi o sądzie, który spadnie na Niniwę. Podobnie też pozostali prorocy.Prorokiem zwiastującym sąd był także Jan Chrzciciel. Wzywa do nawrócenia. Jest to jedyny sposób, aby uciec przed nadchodzącym gniewem (por. Łk 3,7n). Na sąd wskazuje także sugestywny obraz siekiery przyłożonej do korzenia drzew, a te, które nie przyniosą dobrego owocu, zostaną wycięte i w ogień wrzucone (Łk 3,9). Sam Jezus w swoim nauczaniu także przypominał o nadchodzącym sądzie. To Jego nauczanie osiągnęło swoje apogeum w apokaliptycznym obrazie sądu ostatecznego (Mt 25,31-46). Mówiąc o czasie Kościoła Jezus zapowiada posłanie Ducha, który będzie kontynuował Jego misję: przekona świat o grzechu, sprawiedliwości i o sądzie (J 16,5n). To działanie Ducha Świętego realizuje się obecnie. Jego mocą głoszone jest słowo Boże aż po krańce ziemi.Znakiem nadchodzącego sądu są także pozostali trzej jeźdźcy, który symbolizują wojnę, głód i choroby. Te wszystkie wydarzenia mają przypomnieć człowiekowi nadchodzący sąd. Mają go przypomnieć zwłaszcza tym ludziom, którzy pozostają głusi na Boże słowo. I rzeczywiście tak jest. Wojna, głód, choroby stają się często radykalnym wołaniem do człowieka o jego nawrócenie. Zwłaszcza, że bardzo często są one skutkiem grzechu człowieka. Tam, gdzie nie ma autentycznej wiary w Boga pojawia się nienawiść, której najbardziej radykalnym wyrazem jest wojna. Tam, gdzie nie ma poszanowania dla Boga, tam pojawia się głód, bo ludzie nie umieją patrzeć na siebie, jako na dzieci Boże. Nawet po ludzku biorąc, na świecie jest wystarczająca ilość żywności dla wszystkich. To, że w wielu krajach panuje głód, jest w dużej mierze skutkiem niesprawiedliwości, nienawiści, które mają swoje źródło w braku wiary w Boga. To samo można powiedzieć także o chorobach, które prowadzą do śmierci. Niektóre z nich są najczęściej wprost skutkiem grzechu (np. AIDS). Inne u swoich źródeł mają także odejście od Boga. Wszystkie te plagi i doświadczenia mają na celu to, aby człowiek przemyślał swoje postępowanie i nawrócił się. Trzeba jednak zauważyć, że chronologicznie pierwszy z jeźdźców nie ukazuje negatywnego aspektu sądu. Najpierw jest głoszenie słowa Bożego. Jeśli człowiek to słowo przyjmie i się nawróci uniknie nieszczęść, które sprowadza grzech. Pytania aktualizujące: Jaka jest moja odpowiedź na głoszone słowo Ewangelii wzywające do nawrócenia? Na ile w różnych wydarzeniach z historii świata widzę wezwanie do nawrócenia skierowane do całej ludzkości? Czy umiem dostrzegać głębsze przyczyny wszelkich dramatów? Czy umiem dostrzec grzech, który bardzo często stoi za tymi dramatami?
Panie Jezu. Ty jesteś prawdziwym Słowem Boga. Twoja Ewangelia sięga aż po krańce ziemi. Ty przyszedłeś na świat, aby wezwać wszystkich ludzi do nawrócenia, by oni porzucili grzech i rozpoczęli nowe życie. Ty mówisz do nas, że jeśli nie uwierzymy, to się nie ostoimy. Zapowiadasz sąd nad światem, który nie będzie chciał uwierzyć. Tym zaś, którzy uwierzą obiecujesz życie wieczne. Bądź uwielbiony za Twoje słowo, które daje życie wieczne. Prosimy Cię umacniaj nas swoim słowem. Wspieraj nas swoją łaską, abyśmy przyjmując Twoje orędzie razem z Tobą odnosili zwycięstwo. Broń nas przed złem, które rodzi przemoc, niszczy relacje między nami.
Kontemplujmy Jezusa – Słowo Boga, które wyrusza na cały świat, by zwyciężać.
narien