Ananas – królewski owoc

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki


 

W Polsce przez długie lata można było dostać jedynie ananasy z puszki. Obecnie można już kupić świeże owoce. Ich soczysty aromatyczny miąższ zawiera dużo cennych witamin, soli mineralnych, kwasów owocowych oraz bromelinę.

Ten właśnie zestaw substancji aktywnych zachęca do  wykorzystywania owoców ananasa nie tylko w przemyśle spożywczym, ale również w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym.

Roślina pochodzi z Brazylii. W Europie rośnie jedynie w szklarniach. Pierwsze sukcesy hodowlane pojawiły się w XV w. w Anglii, w szklarniach księżnej Cleveland, która złożyła w prezencie wyhodowany przez siebie owoc królowi Karolowi II. We Francji pierwszy owoc rodzimej produkcji, również wyhodowany w szklarni, skosztował król Ludwik XIV. Przez długie lata ananasy pojawiały się jedynie na królewskich stołach  ze względu na wysokie koszty hodowli szklarniowej. Dopiero w XIX w. zaczęto importować owoce z gorących krajów.

Ananas jadalny

Ananas jadalny (Ananas comosus (L.) Merr.), nazywany także ananasem właściwym lub ananasem czubatym to gatunek rośliny uprawnej, byliny z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae). W stanie dzikim występuje jedynie w Brazylii. Obecnie ananasy uprawia się w rejonach gdzie podczas ich rozwoju temperatura oscyluje powyżej 20şC. Największe plantacje zakładane są w Chinach, Bazylii, Meksyku, Hawajach i Filipinach. Łodyga ananasa jest silnie skrócona i dorasta jedynie do 1,5 m. Liście są długie, sztywne i kłujące. Na łodydze ułożone są spiralnie. Kwiaty ananasa są niepozorne, ciasno stłoczone, sześciodzielne koloru fioletowego. Owoc rozwija się ze zrośniętych szypułek kwiatowych, przysadek, działek kielicha i zalążni. Owoce są beznasienne, czyli nie można uzyskać z nich materiału do rozmnażania. Osiągają masę 1–2 kg, a czasami nawet 5 kg. Posiadają barwę brunatnozieloną, a po dojrzeniu są złotawożółte. Pióropusz liści ponad owocem nosi nazwę korony. Owoc dojrzewa w okresie letnim.

Plantatorzy rozmnażają ananasy odrywając odrosty, z których kontynuowana jest dalsza uprawa. Rzucane są na stosy gdzie w prażącym słońcu czekają niejednokrotnie trzy miesiące na moment ponownego zasadzenia na stałe miejsce w hodowli. W prażącym słońcu dochodzi do zaschnięcia i zabliźnienia się ran powstałych po oderwaniu od rośliny macierzystej. Dzięki takiemu postępowaniu nie rozwijają się choroby grzybowe. Tak przygotowane odnóżki trafiają wreszcie do podłoża. Niestety rośliny hodowlane nie zakwitają jednocześnie. Niektóre kwitną po 18, a niektóre po 30 miesiącach. W tak nierównym procesie wegetacyjnym uprawa na skalę przemysłową nie przynosiła by oczekiwanych rezultatów. Naukowcy zauważyli, że ananasy kwitną po spryskaniu gazem o nazwie etylen. Na plantacjach stosuje się obecnie kwas naftylooctowy, który ma takie samo zadanie i umożliwia ujednolicenie czasu zbiorów owoców. Oprócz owoców w przemyśle wykorzystuje się również łodygi rośliny. Otrzymuje się z nich w procesie ekstrakcji bromelinę.

Ananas w medycynie

Ananas jadalny jest rośliną leczniczą. Owoce są bardzo bogate w cukry, których mogą zawierać do 14%. Poza tym w ich składzie znajdują się spore ilości witaminy C (do 40 mg%). Surowiec zawiera również kwasy organiczne, związki miedzi i potasu oraz estry kwasu kawowego i p-kumarowego z glicerolem.

W latach 70. dwudziestego wieku wyizolowano z ananasa bromelinę. Jest to grupa enzymów proteolitycznych (przynajmniej pięciu) pod wspólną nazwą. Głównymi składnikami są dwa proteolityczne enzymy określane jako bromelia A i B. Wykazują właściwości przeciwzapalne, zdolności do rozrzedzania krwi, przeciwobrzękowe oraz wspomagają trawienie białka.

Bromelina stosowana jest w leczeniu obrzęków pourazowych i pooperacyjnych (szczególnie przegrody nosowej i zatok). Duże sukcesy bromelina odnosi w medycynie sportowej, ponieważ przyspiesza gojenie stawów objętych stanem zapalnym i łagodzi ból. Zdaniem naukowców bromelina może mieć podobne działanie przeciwbólowe do ibuprofenu w przypadku zwyrodnień i chorób reumatycznych stawów.  Może również obniżyć temperaturę ciała podczas gorączki. Zdaniem niektórych naukowców ananas może również zapobiegać osteoporozie dzięki zawartości manganu, żelaza i miedzi. Bromelaina jest także podstawowym preparatem naturalnym, stosowanym w przypadku napadu dny moczanowej (objawiającej się silnymi bólami stawów).

W najnowszych badaniach przeanalizowano lecznicze działanie bormeliny u myszy, u których wywołano eksperymentalnie ostrą postać astmy. Dwóm grupom myszy podawano bromelinę, w dwóch różnych dawkach przez 8 dni, a jedna grupa zwierząt, tzw. kontrolna, otrzymywała roztwór soli fizjologicznej. Następnie przebadano próbki krwi, fragmenty tkanek oraz wydzielinę pobraną z układu oddechowego wszystkich zwierząt. Okazało się, że bromelina skutecznie łagodziła stany zapalne w oskrzelach i płucach u chorych myszy. W porównaniu z grupą kontrolną, myszy leczone miały znacznie mniej białych krwinek, które brały udział w procesach zapalnych. Dotyczyło to zwłaszcza tzw. eozynofili (spadek liczby o 50 proc.), których liczba rośnie w przypadku astmy. Wyższa dawka enzymu dawała lepsze rezultaty niż dawka mniejsza. Zdaniem autorów pracy, ich wyniki rodzą nadzieję, że w przyszłości preparaty z bromeliną mogą być wykorzystywane do leczenia astmy, a także innych chorób o podłożu zapalnym u ludzi.

Bromelina wspomaga procesy trawienne, zmniejszają zgagę i inne zakłócenia ze strony żołądka. Z badań na zwierzętach wynika, że bromelina pomaga w walce z  biegunkami wywołanymi przez bakterie (testów na ludziach nie przeprowadzono). Enzym ten jest w stanie rozłożyć tysiąckrotnie więcej protein, niż sam waży, dlatego też jest stosowany w dietach odchudzających.

Bromelina ma zdolność rozpuszczania zakrzepów krwi. Obecnie trwają kliniczne prace badawcze nad przeciwnowotworowym działaniem bromelainy. Zdaniem australijskich naukowców bromelina wzmacnia układ immunologiczny i niszczy zmutowane komórki rakowe, co może mieć przełomowe znaczenie dla chorych m. in. na  raka piersi, płuc, jelita grubego, jajników i skóry.

Ananas w kosmetyce

Owoc ananasa w kosmetyce ceniony jest m. in. ze względu na obecność bromeliny, którą stosuje się w peelingach enzymatycznych. Enzym delikatnie rozpuszcza i pomaga usuwać martwe komórki naskórka bez podrażniania skóry. Ze względu na swe właściwości przeciwzapalne i przeciwobrzękowe, często używany jest w kremach i balsamach antycelulitowych. Dodatkowo dzięki dużej zawartości witaminy C w owocach wykorzystuje się ekstrakty z ananasa do produkcji kosmetyków likwidujących przebarwienia skóry.

Jeśli chodzi o intensywny zapach ananasa, pochodzi on od estru metylowego kwasu masłowego i bardzo często jest stosowany przy produkcji balsamów do ciała jako esencja zapachowa. Owoców używa się do produkcji maseczek dla cery z „problemami”. Należy jednak pamiętać, że bromelina podobnie jak witamina C bardzo szybko się ulatnia i należy nałożyć maseczkę bezpośrednio po przygotowaniu.

Kąpiel dla dłoni z sokiem ananasowym

Sok ananasowy z dodatkiem oliwy leczy pękające wokół paznokci skórki. Do miseczki porcelanowej, wyciskamy sok z ananasa, lekko podgrzewamy, łączymy go z łyżką stołową oliwy z oliwek i przez pół godziny moczymy w nim końce palców lub całe dłonie.

Krem do cery naczyniowej

Składniki:

Euceryna                                          15,0

Olej z winorośli                                15,0

Gliceryna                                            5,0

Ekstrakt z owoców ananasa             30,0

Do euceryny dodajemy glicerynę oraz olej i całość mieszamy. Powoli dodajemy ekstrakt z owoców ananasa, mieszając, aż składniki całkowicie się połączą. Pod koniec mieszania można dodać trzy krople witaminy E. Gotowy krem przekładamy do pudełka i opisujemy etykietę. Kosmetyk należy przechowywać w chłodnym miejscu.