Jak rysuja niewidomi.pdf

Jak rysuj niewidomi

Osoby niewidome i widzce, rysujc otaczajce je obiekty, stosuj podobne

techniki, co dowodzi, ýe mi«dzy wzrokiem a dotykiem istnieje æcis¸y zwizek

John M. Kennedy

stolatk. Spotka¸em j w Toron-

to w 1973 roku. Rozmawia¸em

tam z ludmi, ktrzy mieli uczestniczy

w moich badaniach nad percepcj do-

tykow. Betty straci¸a wzrok, kiedy mia-

¸a dwa lata. Nie zdýy¸a nauczy si« ry-

sowa. By¸em wi«c zdumiony, gdy po-

wiedzia¸a mi, ýe lubi rysowa profile

cz¸onkw swojej rodziny. Zanim zacz-

¸em pracowa z niewidomymi, myæla-

¸em zawsze o rysunkach jak o kopiach

æwiata odbieranego wzrokiem. Nie ry-

sujemy przecieý dwi«kw, smakw

czy zapachw. Rysujemy to, co widzi-

my. Przypuszcza¸em wi«c, ýe niewido-

mi nie s zainteresowani rysowaniem

i nie maj w tym kierunku uzdolnieÄ.

NIEWIDOMI ARTYåCI tacy jak Tracy , wykorzystujc zmys¸ dotyku, rysuj znane im

przedmioty (powyýej) . Tracy ca¸kowicie straci¸a wzrok w wieku dwch lat z powodu no-

wotworu siatkwki. Dotykajc kieliszka, potrafi jednak odtworzy jego kszta¸t. Obmacu-

jc papier umieszczony na kawa¸ku filcu, wie, gdzie piro dotkn«¸o kartki i pozostawi¸o

ælad. Poniewaý kreski w najprostszych rysunkach odzwierciedlaj kontury przedmiotw,

s one z ¸atwoæci rozpoznawane zarwno za pomoc dotyku, jak i wzroku. Dlatego teý oso-

by widzce mog bez trudu odczyta rysunki niewidomych.

Jednak to, co us¸ysza¸em od Betty,

uæwiadomi¸o mi, ýe nie mia¸em racji.

Pos¸ugujc si« wyobrani, Betty

z upodobaniem przenosi¸a na papier

poznawane dotykiem zarysy rýnych

twarzy.

By¸em tak zaintrygowany jej zdolno-

æciami, ýe chcia¸em dowiedzie si«, czy

rwnieý inne osoby niewidome mog

wykonywa poprawne rysunki i czy s

one rozpoznawane przez osoby widz-

ce. Oprcz tego mia¸em nadziej« si« do-

wiedzie, czy niewidomi potrafi od-

czytywa symbole, ktrymi cz«sto po-

s¸uguj si« osoby widzce. Aby wpro-

wadzi osob« niewidom w p¸aski, gra-

ficzny æwiat, wykorzysta¸em wiele przy-

rzdw. Pos¸ugiwa¸em si« rýnymi mo-

delami, rysunkami wykonanymi z dru-

tu, ale najcz«æciej tzw. rysownicami

56 å WIAT N AUKI Marzec 1997

P ozna¸em Betty, kiedy by¸a na-

umoýliwiajcymi zrobienie wypuk¸ych

rysunkw, ktre udost«pni¸ mi Szwedz-

ki Zwizek Niewidomych. S to tablice

z twardego materia¸u pokryte warstw

gumy oraz cienk plastikow foli.

Wypuk¸e rysunki powstaj, kiedy pro-

wadzimy d¸ugopis po folii, nieco go

przyciskajc.

Dzi«ki tym przyrzdom ja i moi

wsp¸pracownicy dokonaliæmy w ci-

gu ostatnich 20 lat doæ istotnych usta-

leÄ, ktre zmieni¸y nasze pogldy na te-

mat percepcji zmys¸owej. Co najwa-

ýniejsze, dowiedzieliæmy si«, ýe osoby

niewidome i widzce uýywaj takich

samych ãuproszczeÄ graficznychÓ, czy-

li wykorzystuj wiele podobnych tech-

nik do odtwarzania otaczajcych obiek-

tw. Obie grupy rysuj linie w celu

odzwierciedlenia konturw. Zarwno

jedni, jak i drudzy stosuj skrty i uýy-

waj zbiegajcych si« linii, aby pokaza

g¸«bi«. Wszyscy zazwyczaj przedstawia-

j na obrazie obiekty z pewnego punk-

tu obserwacyjnego. Rysuj d¸ugie lub

nieregularne linie, aby odda ruch.

Wszyscy rwnieý pos¸uguj si« symbo-

licznymi kszta¸tami, cho nie zawsze

idealnie narysowanymi, takimi jak ser-

ce czy gwiazdka, w celu przekazania

abstrakcyjnych treæci. W sumie z naszej

pracy wynika, iý nawet z bardzo pro-

stych obrazkw moýna dowiedzie si«

wi«cej, niý uda si« dostrzec.

cztery rysunki. Tylko jedniej osobie nie

uda¸o si« z ýadnym. Badani dok¸adnie

zidentyfikowali ærednio 2.8 spoærd tych

czterech prostych rysunkw. Dla porw-

nania: gdy 18 widzcym studentom z To-

ronto za¸oýono na oczy opaski i dano te

same rysunki, uzyskali oni tylko nieco

lepsze wyniki Ð o æredniej 3.1.

Wielu badaczy z USA, Japonii, Nor-

wegii, Szwecji, Hiszpanii i Wielkiej Bry-

tanii uzyska¸o podobne wyniki. Nie ma

wi«c wtpliwoæci, ýe niewidomi potra-

fi rozpoznawa uproszczone kszta¸ty

znanych sobie obiektw. Pocztkowo

dziwi moýe fakt, ýe nawet ci, ktrzy

nigdy nic nie widzieli, intuicyjnie wie-

dz, jak wyglda twarz lub jakiæ przed-

miot. Gdy jednak si« nad tym zastano-

wimy, dojdziemy do wniosku, ýe nie

jest to wcale takie dziwne. W najprost-

szych rysunkach liniami zaznacza si«

jedno z dwojga: miejsce, gdzie nak¸ada-

j si« na siebie dwie p¸aszczyzny lub

gdzie stykaj si« ich kraw«dzie. Nie po-

trzeba widzie, by o tym wiedzie. Moý-

na to stwierdzi wy¸cznie za pomoc

dotyku.

Nie wszyscy niewidomi rwnie do-

brze rozpoznaj wypuk¸e rysunki. Te

rýnice mog wiza si« z wiekiem,

w jakim dana osoba straci¸a wzrok. Dla

osb niewidomych od urodzenia lub ta-

Szkice

SZKICE wykonane przez Kathy, ktra stra-

ci¸a wzrok w trzecim roku ýycia, æwiadcz

o tym, ýe niewidomi artyæci wykorzystuj

wiele takich samych technik jak widzcy ry-

sownicy. Zaznaczaj oni powierzchni« za

pomoc linii, tak jak to jest na rysunku Ka-

thy ukazujcym or¸a, wisiorek z jej branso-

letki (u gry) . Niewidomi przedstawiaj

obiekty (np. dom) z konkretnego punktu

obserwacyjnego. Uýywaj pewnych symbo-

li, aby przekaza abstrakcyjne treæci. Kathy

narysowa¸a serce wok¸ dzieci«cego ¸ýecz-

ka, co mia¸o oznacza mi¸oæ, ktr otacza

si« dziecko. Pos¸uguj si« teý skrtami, by

ukaza perspektyw«. Kathy narysowa¸a klo-

cek w kszta¸cie litery L oraz szeæcian takiej

samej wielkoæci, kiedy leýa¸y obok siebie.

Gdy jednak szeæcian znalaz¸ si« dalej, na-

rysowa¸a go jako mniejszy.

Po rozmowie z Betty zastanawia¸em

si«, czy wszyscy niewidomi potrafi roz-

pozna profile twarzy na szkicach. Przez

wiele lat prosi¸em niewidomych w Eu-

ropie i Ameryce P¸nocnej, by naszkico-

wali kilka rýnych obiektw. Ostatnio

przeprowadzi¸em seri« badaÄ z Yvonne

Eriksson z Uniwersytetu Linkping i

Szwedzkiej Biblioteki Brajlowskiej.

W 1993 roku zbadaliæmy trzech m«ý-

czyzn i szeæ kobiet ze Sztokholmu. Czte-

ry osoby by¸y niewidome od urodzenia,

trzy straci¸y wzrok, majc powyýej trzech

lat, u dwch natomiast zachowa¸y si«

resztki wzroku (czynne by¸y obie ga¸ki

oczne). Kaýdy z badanych dosta¸ cztery

wypuk¸e rysunki, ktre wykona¸ Hans-

-Joergen Andersen, student psychologii

na Uniwersytecie Aarhus w Danii. Na-

klei¸ on na p¸ask metalow tabliczk«

cienkie druciki pokryte plastikiem [ grna

ilustracja na nast«pnej stronie }.

Wraz z Eriksson prosiliæmy badanych,

by opisali najbardziej wyrazist cech«

kaýdego profilu, uýywajc jednego z czte-

rech okreæleÄ: uæmiech, kr«cone w¸osy,

broda lub duýy nos. Pi« osb (w¸cznie

z niewidomym od urodzenia m«ýczy-

zn) poprawnie rozpozna¸o wszystkie

å WIAT N AUKI Marzec 1997 57

PROFILE WYKONANE Z DRUTU pokryte-

go plastikiem i przymocowanego do p¸askiej

metalowej tabliczki dano do rozpoznania

dziewi«ciu niewidomym osobom podczas

badania przeprowadzonego w Sztokholmie.

Poproszono je o opisanie kaýdego rysunku

za pomoc jednego z czterech okreæleÄ:

uæmiech, kr«cone w¸osy, broda lub duýy nos.

Badani dok¸adnie opisali ærednio 2.8 spoærd

czterech rysunkw, co dowiod¸o, ýe niewi-

domi potrafi rozpozna rysunki prostych

przedmiotw. Osoby widzce z opaskami na

oczach uzyska¸y tylko nieco lepsze wyniki.

mniejszy. (Wyobracie sobie, ýe patrzy-

cie pod pewnym ktem na p¸ot cign-

cy si« aý po horyzont; jego sztachety wy-

daj si« tym krtsze, im dalej s od nas.)

Kathy zastosowa¸a w¸aænie t« podsta-

wow zasad«. Nasuwa¸o to przypusz-

czenie, iý niewidomi ¸atwo mogliby zro-

zumie niektre aspekty perspektywy.

Po rozwaýeniu hipoteza ta wyda¸a mi

si« rozsdna. Zawsze patrzymy na jakiæ

obiekt z pewnego punktu obserwacyj-

nego, ale tak samo jest, kiedy po niego

si«gamy Ð czynimy to teý z okreælonego

miejsca. Aby udowodni t« hipotez«,

przeprowadziliæmy odpowiednie ba-

dania z Paulem Gabiasem z Okanagan

University College w Kolumbii Brytyj-

skiej, ktry pracowa¸ wtedy w New York

University.

Przygotowaliæmy pi« wypuk¸ych ry-

sunkw: jeden sto¸u i cztery szeæcianu

[ u gry na nast«pnej stronie ]. Pokazaliæmy

te rysunki 24 osobom niewidomym od

urodzenia i zadaliæmy im seri« pytaÄ.

St¸ mia¸ kwadratowy blat i cztery nogi.

Badanym powiedzieliæmy, ýe osoba nie-

widoma, ktra narysowa¸a st¸, pragn«¸a,

zgodnie z tym, co mwi¸a, pokaza, iý

jest on z kaýdej strony symetryczny. Po-

wiedzieliæmy im pniej, ýe inny niewi-

domy narysowa¸ identycznie st¸, twier-

dzc, iý nakreæli¸ go od do¸u. Uwaýa¸, ýe

rysujc st¸ z gry lub z boku, nie mg¸-

by tak naprawd« pokaza ani blatu, ani

czterech ng.

Poprosiliæmy nast«pnie badanych, by

wybrali rysunek szeæcianu wykonany

ich zdaniem przez osob«, ktra rysowa-

¸a st¸ od do¸u. Aby zdecydowa si« na

konkretny rysunek, badani musieli zro-

zumie, jak strategi« stosowali poszcze-

glni wykonawcy. Jeden z szeæcianw

przypomina¸ roz¸oýone pude¸ko: przed-

nia æciana by¸a narysowana poærodku,

doko¸a niej znajdowa¸y si« æciany gr-

na, dolna, lewa i prawa. Na kolejnym

rysunku by¸y dwa kwadraty przedsta-

wiajce przd i gr« szeæcianu. Na trze-

cim przedni æcian« przedstawiono

kich, ktre straci¸y wzrok we wczesnym

dzieciÄstwie, wypuk¸e rysunki nastr«-

czaj czasami trudnoæci. W 1993 roku

Yatsuka Shimizu z Politechniki w Tsu-

kuba w Japonii wraz ze wsp¸pracow-

nikami, Shinya Saida i Hiroshi Shimura,

wykazali jednak, ýe 60% takich osb po-

trafi¸o zidentyfikowa proste rysunki

pospolitych obiektw, jak ryba czy bu-

telka. Widzcy z opaskami na oczach

uzyskali nieco lepsze wyniki, ale prze-

cieý s oni bardziej oswojeni z wszelki-

mi rysunkami.

Ciekawe, ýe osoby, ktre straci¸y

wzrok w pniejszym wieku, cz«sto roz-

poznaj wypuk¸e proste rysunki z wi«k-

sz ¸atwoæci niý osoby widzce oraz

niewidomi od urodzenia lub od wcze-

snego dzieciÄstwa, czego dowodzi Mor-

ton Heller z Winston-Salem University.

Przyczyn tej prawid¸owoæci moýe by

fakt, iý ludzie ci s podwjnie uprzywi-

lejowani w tym wiczeniu Ð nie tylko s

zwykle bardziej niý niewidomi od uro-

dzenia oswojeni z rysunkami, lecz rw-

nieý maj znacznie lepiej rozwini«ty

zmys¸ dotyku niý osoby widzce.

Przypadek Betty sk¸oni¸ mnie do

sprawdzenia, czy niewidomi mog roz-

poznawa proste rysunki; przypadek

Kathy z Ottawy, rwnieý artystki ama-

torki, przywid¸ mnie natomiast do zba-

dania jeszcze jednego problemu. Kathy

by¸a kobiet 30-letni, gdy po raz pierw-

szy uczestniczy¸a w moich badaniach.

Nowotwr siatkwki wykryto u niej w

pierwszym roku ýycia. Gdy mia¸a trzy

lata, by¸a juý ca¸kowicie niewidoma,

a i nigdy przedtem nie widzia¸a dok¸ad-

nie. Mimo to robi¸a naprawd« dobre wy-

puk¸e rysunki.

Perspektywa

Pewnego razu naszkicowa¸a kilka

rýnych uk¸adw szeæcianu i klocka w

kszta¸cie litery L, ktre pozwoli¸y mi

ustali, w jaki sposb odleg¸oæ wp¸ywa

na ich przedstawienie. Gdy bry¸y leýa¸y

obok siebie, narysowa¸a je takiej samej

wielkoæci, jakie w rzeczywistoæci by¸y.

Gdy jednak szeæcian znajdowa¸ si« dalej

niý klocek, zmniejszy¸a go na rysunku.

Ten drugi rysunek by¸ zgodny z pod-

stawowym prawem perspektywy Ð kie-

dy przedmiot si« oddala, wydaje si« nam

KULA, STOûEK I SZEåCIAN leýce na sto-

le s cz«sto wykorzystywane do sprawdze-

nia orientacji przestrzennej. Ich usytuowa-

nie pokazane jest z gry (z prawej) . Ktry

rysunek po lewej pokazuje bry¸y od strony

kraw«dzi sto¸u narysowanej na dole kartki?

Ktry rysunek pokazuje je z przeciwnej stro-

ny? Ktry pokazuje je od strony lewej, a kt-

ry od prawej? Zarwno niewidomi, jak i wi-

dzcy radz sobie z tym zadaniem rwnie

dobrze. Dowodzi to, ýe niewidomi potrafi

wyobrazi sobie, jak wygldaj przedmioty

widziane z jakiegoæ konkretnego miejsca.

58 å WIAT N AUKI Marzec 1997

NIEWIDOMI nie maj trudnoæci ze zrozumieniem perspektywy. Aby przekona si« o s¸usznoæci tego

za¸oýenia, autor wraz z Paulem Gabiasem z Okanagan University College poprosili 24 osoby niewidome

od urodzenia, by ãobejrza¸yÓ rysunek sto¸u (z lewej) oraz cztery rysunki szeæcianu. Ochotnikom

powiedziano, ýe jeden niewidomy przedstawi¸ st¸ w formie gwiazdy, poniewaý chcia¸ pokaza, jak

wyglda z do¸u. Inny niewidomy narysowa¸ tak samo st¸ z zamiarem ukazania jego symetrii. Nast«pnie

badani mieli wskaza szeæcian, ich zdaniem narysowany najprawdopodobniej przez t« sam osob«, ktra

nakreæli¸a st¸ od spodu. Wi«kszoæ wybra¸a szeæcian z¸oýony z dwch trapezw (skrajnie z prawej) ,

czyli ten, w ktrym zastosowano najbardziej wyszukan perspektyw«.

helm Busch, jeden z najbar-

dziej znanych XIX-wiecznych

rysownikw, praktycznie nie

stosowa¸ linii majcych

oznacza ruch aý do oko¸o

1877 roku.

Gdy poprosi¸em kilku in-

nych niewidomych o naryso-

wanie kr«ccego si« ko¸a,

uciekali si« zazwyczaj do bar-

dzo sprytnego rozwizania:

kilku z nich narysowa¸o

szprychy k¸ jako zaokrglo-

ne linie. Kiedy zapyta¸em

dlaczego, wszyscy odpowie-

dzieli, ýe jest to metaforyczne

przedstawienie ruchu. Taka

zgodnoæ moýe æwiadczy

o tym, ýe istotnie bardzo do-

brze odzwierciedla¸o to ruch. Czy jed-

nak by¸o lepsze niý na przyk¸ad faliste,

powyginane czy teý inne linie? Odpo-

wied nie by¸a jasna. Postanowi¸em za-

tem sprawdzi, czy rysunki z rýnymi

liniami majcymi oznacza ruch s zro-

zumia¸e dla wielu osb, czy teý s czy-

telne tylko dla ich autora. Chcia¸em po-

nadto dowiedzie si«, czy niewidomi

interpretuj linie oznaczajce ruch ina-

czej niý widzcy.

W tym celu wraz z Gabiasem wyko-

naliæmy wypuk¸e rysunki pi«ciu rý-

nych k¸, przedstawiajc szprychy za

pomoc linii zaokrglonych, falistych,

przerywanych oraz takich, ktre wy-

chodzi¸y poza ko¸o. Poprosiliæmy na-

st«pnie 18 niewidomych, by okreælili

ruch kaýdego z tych k¸. Mieli do wy-

w formie kwadratu, a grn w kszta¸cie

prostokta Ð mniejszego, poniewaý æcia-

na ta by¸a oddalona od obserwatora.

Czwarty rysunek ukazywa¸ dwa trape-

zy z¸czone najd¸uýszymi bokami. Owa

przed¸uýona linia oznacza¸a, ýe ta kra-

w«d szeæcianu znajduje si« najbliýej

obserwatora.

Jak myælicie, ktry rysunek zosta¸ zro-

biony przez osob«, ktra rysowa¸a st¸

od do¸u? Wi«kszoæ niewidomych wy-

bra¸a ten z dwoma trapezami. Uznali

go za rysunek z najbardziej skompliko-

wan perspektyw. Na ostatnim miej-

scu znalaz¸ si« (co by¸o do przewidze-

nia) rysunek roz¸oýonego pude¸ka. Nie

zastosowano w nim w ogle ýadnej per-

spektywy. Badani doszli do wniosku,

ýe najprawdopodobniej wykona¸a go

osoba, ktra rysujc st¸, stara¸a si« po-

kaza jego symetri«.

Heller i ja przygotowaliæmy kolejny

eksperyment. Chcieliæmy udowodni,

ýe niewidomi pojmuj zasad« perspek-

tywy. Takýe i Wy moglibyæcie zrobi ta-

kie doæwiadczenie; jego opis znajdzie-

cie na dole poprzedniej strony. Na

prostoktnym stole po¸oýyliæmy kul«,

stoýek oraz szeæcian. Wszyscy nasi nie-

widomi siedzieli po jednej stronie sto-

¸u. Poprosiliæmy ich, by narysowali

przedmioty z miejsca, w ktrym siedz,

oraz aby wyobrazili sobie pniej, jak

wygldaj one z trzech pozosta¸ych

stron sto¸u oraz z gry. (Szwajcarski

psycholog Jean Piaget nazwa¸ to wi-

czenie sprawdzaniem perspektywy lub

ãwiczeniem trzech grÓ.) Dla wielu do-

ros¸ych i dzieci by¸o to zadanie sto-

sunkowo trudne. Przeci«tnie jednak na-

si badani uzyskali takie same wyniki jak

osoby widzce; wykonali poprawnie

3.4 spoærd pi«ciu rysunkw.

Poprosiliæmy nast«pnie naszych ba-

danych, by wskazali punkt, z ktrego

rysowali kaýdy obrazek. Pokazaliæmy

im rysunki dwukrotnie w przypadko-

wej kolejnoæci. Najlepszy wynik wyno-

si¸ wi«c 10 poprawnych odpowiedzi.

W sumie niewidomi uzyskali przeci«t-

n 6.7, a widzcy 7.5. W tych wicze-

niach, polegajcych na rysowaniu i roz-

poznawaniu rysunkw, dziewi« osb,

ktre straci¸y wzrok w pniejszym wie-

ku, wypad¸o nieco lepiej niý niewido-

mi od urodzenia i widzcy. Osoby te

uzyska¸y przeci«tnie wynik 4.2 z ryso-

wania i 8.3 z rozpoznawania. Znw

moýna przypuszcza, ýe wypad¸y one

tak dobrze, poniewaý kiedyæ widzia¸y,

a oprcz tego mia¸y lepiej niý widzcy

rozwini«ty zmys¸ dotyku.

Metafora

Z opisanych badaÄ wynika, ýe nie-

widomi rozumiej szkice i perspekty-

w« stosowan w celu przedstawienia

po¸oýenia przedmiotw i p¸aszczyzn.

Obrazy jednak s czymæ wi«cej niý wier-

nym odwzorowaniem rzeczywistoæci.

Zda¸em sobie z tego spraw«, gdy pod-

czas jednego z moich badaÄ niewi-

doma kobieta postanowi¸a narysowa

kr«cce si« ko¸o. Aby ukaza ruch, na-

rysowa¸a zaokrglone linie w ærodku

okr«gu. By¸em zaskoczony. Linie po-

kazujce ruch, takie, jakich ona uýy¸a,

s stosunkowo niedawnym wynalaz-

kiem sztuki ilustracyjnej. Znawca sztuk

pi«knych David Kunzle pisze, ýe Wil-

RUCH moýna przedstawi za pomoc niere-

gularnych linii. Gdy niewidomym i widz-

cym pokazano 5 schematw poruszajcych

si« k¸, z regu¸y interpretowali je tak samo.

Wi«kszoæ osb uwaýa¸a, iý zaokrglone

szprychy oznacza¸y rwnomierne obraca-

nie si« ko¸a. Szprychy narysowane liniami

falistymi Ð ko¸o, ktre si« chybocze. Linie

za¸amane mia¸y obrazowa podskakiwanie.

Szprychy przed¸uýone oznacza¸y ich zda-

niem, ýe ko¸o ma uruchomione hamulce,

a narysowane liniami przerywanymi Ð ýe

ko¸o si« szybko obraca.

å WIAT N AUKI Marzec 1997 59

LISTA SüîW

ZGODNOå

PARY SüîW wykorzystaliæmy

w teæcie sprawdzajcym symbo-

licznoæ abstrakcyjnych figur

oraz sposb, w jaki osoby niewi-

dome i widzce odbieraj zna-

czenia takich symboli. Powie-

dzieliæmy badanym, ýe z kaýdej

pary s¸w jedno moýna skoja-

rzy z ko¸em, a drugie z kwadra-

tem. Jaki kszta¸t na przyk¸ad le-

piej opisuje s¸owo ãmi«kkiÓ?

Liczba podana po parze s¸w

ãmi«kki Ð twardyÓ æwiadczy o

tym, ýe wszyscy wybrali ko¸o.

Procenty te pokazuj poziom

zgodnoæci mi«dzy widzcymi.

Niewidomi dokonywali bardzo

podobnych wyborw.

rzyli s¸owo ãmi«kkiÓ z ko¸em, a ãtwar-

dyÓ z kwadratem. Aý dla 94% badanych

s¸owo ãszcz«æliwyÓ kojarzy¸o si« z ko¸em.

Nie by¸o jednak tak ¸atwo z innymi para-

mi s¸w: 79% zwiza¸o okreælenie ãszyb-

kiÓ z ko¸em, a ãwolnyÓ z kwadratem. Za-

ledwie 51% badanych po¸czy¸o ãg¸«-

bokiÓ z ko¸em, a ãp¸ytkiÓ z kwadratem.

Gdy w ten sam sposb przetestowa-

liæmy cztery osoby ca¸kowicie niewido-

me, okaza¸o si«, ýe mia¸y skojarzenia

bardzo podobne do skojarzeÄ osb wi-

dzcych. Pewien niewidomy od urodze-

nia m«ýczyzna osign¸ wspania¸y wy-

nik. Tylko w jednym przypadku sko-

jarzy¸ symbole ze s¸owami inaczej niý

wi«kszoæ: przypisa¸ on ãdalekiÓ kwa-

dratowi, a ãbliskiÓ Ð ko¸u. Nieznaczna

wi«kszoæ osb widzcych (53 %) skoja-

rzy¸a te s¸owa odwrotnie niý on. Doszli-

æmy zatem do wniosku, ýe niewidomi

interpretuj rysunki abstrakcyjne tak sa-

mo jak widzcy.

KOJARZONYCH

MI¢DZY

Z KOüEM ALBO

BADANYMI

KWADRATEM

(PROCENTY)

MI¢KKI Ð TWARDY

100

MATKA Ð OJCIEC

SZCZ¢åLIWY Ð SMUTNY

DOBRY Ð ZüY

MIüOå Ð NIENAWIå

ûYWY Ð MARTWY

JASNY Ð CIEMNY

LEKKI Ð CI¢ûKI

CIEPüY Ð ZIMNY

by¸y zaledwie troch« bardziej

zgodne niý niewidomych.

Poniewaý ludzie niewidomi

nie wiedzieli, w jaki sposb

przedstawia si« ruch na ry-

sunku, zadanie to wymaga-

¸o od nich g¸«bszego zastano-

wienia. Moýna jednak z ca¸

pewnoæci powiedzie, ýe nie

tylko poj«li oni znaczenie

kaýdej linii odzwierciedlaj-

cej ruch, lecz rwnieý jako

grupa zinterpretowali je po-

dobnie jak widzcy.

Przekonaliæmy si«, ýe nie-

widomi rozumiej rwnieý in-

ne rodzaje metafor rysunkowych. Pew-

nego razu Kathy narysowa¸a dzieci«ce

¸ýeczko poærodku serca. Powiedzia¸a,

ýe wybra¸a ten symbol, by pokaza, ýe

dziecko otoczone jest mi¸oæci. Wspl-

nie z piszcym prac« doktorsk ChiÄczy-

kiem Chang Hong Liu postanowiliæmy

zbada, w jakim stopniu niewidomi ro-

zumiej symbole wyraýone za pomoc

takich abstrakcyjnych rysunkw jak ser-

ce. Daliæmy wi«c osobom widzcym list«

zawierajc 20 par s¸w i poprosiliæmy

je, by z kaýdej pary wybrali to, ktre naj-

bardziej kojarzy im si« z ko¸em, oraz to,

ktre najbardziej kojarzy si« z kwadra-

tem. Jeæli sami chcielibyæcie wykona ta-

ki eksperyment, list« s¸w znajdziecie

powyýej. Zapytaliæmy ich na przyk¸ad,

co pasuje do s¸owa ãmi«kkiÓ, a co do

ãtwardyÓ. Wszyscy nasi badani skoja-

LATO Ð ZIMA

SüABY Ð SILNY

SZYBKI Ð WOLNY

KOT Ð PIES

WIOSNA Ð JESIEÁ

CICHY Ð GüOåNY

Percepcja

CHODZENIE Ð STANIE

NIEPARZYSTY Ð PARZYSTY

Zazwyczaj myælimy o wzroku jako

o systemie percepcji, za ktrego poæred-

nictwem kszta¸ty i p¸aszczyzny przema-

wiaj do naszego umys¸u. Jednak przed-

stawione wczeæniej wyniki badaÄ

æwiadcz o tym, ýe wiele informacji

moýna rwnie dobrze zdoby za pomo-

c dotyku. Nie powinno to nas aý tak

dziwi. Przecieý gdy coæ widzimy, to

wiemy mniej wi«cej, jakie to b«dzie

w dotyku, i na odwrt, gdy czegoæ do-

tykamy, wiemy, jak to wyglda. A

jednak dotyk i wzrok to dwa zupe¸nie

rýne zmys¸y. Jeden z nich otrzymuje

informacje dzi«ki naciskowi, drugi Ð

dzi«ki zmianom nat«ýenia æwiat¸a. Jak

zatem si« dzieje, ýe zarwno za poæred-

nictwem dotyku, jak i wzroku, moýe-

my w identyczny sposb interpretowa

takie proste rzeczy jak linie? By odpo-

wiedzie na to pytanie, musimy zasta-

nowi si«, jakiego rodzaju informacji do-

starczaj szkice naszym zmys¸om.

Najbardziej prawdopodobna jest hi-

poteza, ýe kaýda granica na schematycz-

nym rysunku reprezentuje jedn fizycz-

n granic« wok¸ jakiejæ p¸aszczyzny lub

DALEKI Ð BLISKI

ROåLINA Ð ZWIERZ¢

Gü¢BOKI Ð PüYTKI

boru nast«pujce moýliwoæci: ko¸o chy-

boczce si«, kr«cce szybko, obracajce

rwnomiernie, podskakujce lub hamu-

jce. Nasza grupa kontrolna sk¸ada¸a si«

z 18 widzcych studentw University

of Toronto.

Wszyscy niewidomi z wyjtkiem jed-

nej osoby przypisali konkretne ruchy

poszczeglnym rysunkom. Co wi«cej,

wærd osb widzcych opis by¸ taki sam

jak najcz«æciej powtarzajcy si« opis

wærd niewidomych. Opisy widzcych

OD GRUBOåCI LINII zaleýy, czy jej dwa

brzegi widzimy jako dwa profile, czy jako

jeden. Tak samo jest z dotykiem. Niewido-

mi interpretowali wypuk¸e kraw«dzie po-

¸oýone blisko siebie jako lini« ograniczaj-

c jedn p¸aszczyzn«, a gdy znajdowa¸y si«

one dalej od siebie Ð jako lini« pomi«dzy

dwiema ssiadujcymi p¸aszczyznami.

60 å WIAT N AUKI Marzec 1997

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: