HISTORIA IRLANDII Pod redakcjš Theo W. Moody'ego i F.X. Martina Przełożyli Małgorzata Goraj-Bryll, Ernest Bryll ZYSK I S-KA WYDAWNICTWO Wydanie I, Poznań 1998 Przekład oparty na poprawionym i poszerzonym wydaniu z roku 1994 Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c. ul. Wielka 10, 61-774 Poznań fax 852 63 26, Dział handlowy tel./fax 853 27 51, Redakcja tel. 853 27 67 Ksišżkę tę dedykujemy, pamięci Theo Moody'ego (1907-1984) w hołdzie dla pracy historyka oraz jego działałnoci w radiu i telewizji. Praca nad nowym wydaniem tej ksišżki została ukończona tuż przed jego mierciš 11 lutego 1984 roku. Spis treci Wstęp do wydania z 1967 roku. 9 Wstęp do wydania poprawionego Spis ilustracji. . 13 1.Spojrzenie geografa na historię Irlandii - J.H.Andrews.14 2.Irlandia prehistoryczna - G.F.Mitchell.. . 33 3.Społeczeństwo wczesnej Irlandii (I-IX wiek) - F.J.Byrne.. . 46 4.Poczštki chrzecijaństwa (V i VI wiek) - Tomas Ó Fiaich. .. 65 5.Złoty wiek wczesnochrzecijańskiej Irlandii (VII i VIII wiek) - Kathleen Hughes. . 74 6.Wiek wojen z wikingami (IX i X wiek) - Liam de Paor... . 93 7.Irlandia w XI i XII wieku (około 1000-1164) - Br-ian Ó Cuiv .. 108 8.Przybycie i osiedlanie się Normanów (1169-1301)) - F.X.Martin.. 124 9.redniowieczna kolonia angielska (XIII i XIV wiek) - J.F.Lydon..145 10.Odrodzenie gaelickie i supremacja Geraldów (około 1400-1534) - Art Cosgrove...156 11.Najazd Tudorów (I 534-1603) - G.A.Hayes-McCoy 174 12.Kolonizacja Ulsteru i rebelia 1641 roku (I 603-1660) - Aidan Clarke 188 13.Restauracja i wojna jakobitów (1660-1691) - J.G.Simms.. .. 202 14.Wiek praw karnych (1691-1778) - Maureen Wall.. 215 I5.Naród protestancki (1775-1800) - R.B.McDowell . 229 16.Wiek Daniela O'Connella (1800-1847) - J.H.Whyte . 245 17.Wielki głód (1845-1850) - E.R.R.Green... 259 18.Fenianizm,autonomia i wojna o ziemię (1850-1890) - Theo W.Moody 271 19.Od Parnella do Pearse'a (1891-1921) - Donal Mc Cartney.. .. 291 20.Irlandia Północna (1921- 1966) - J.L.McCracken.. .. 310 21.Wolne Państwo Irlandzkie i Republika Irlandii (1921-1966) - Patrick Lynch..321 22.Irlandia (1966-1982) - J.H.Whyte . 339 23.Irlandia (1982-1994) - Richard English... . 359 Bibliografia historii Irlandii. . . . . . . . 377 Chronologia dziejów Irlandii. . . . 413 Od 24 stycznia do 13 czerwca 1966 roku Radio Telefis Eireann emitowała cykl składajšcy się z dwudziestu jeden programów, a zatytułowany "Historia Irlandii". Tekst owych programów, poprawionych nieco i przysto- sowanych do potrzeb druku, publikujemy w niniejszej ksišżce. Szatę gra- ficznš stanowiš ilustracje wybrane sporod materiałów, które pokazywano w programach telewizyjnych. Celem telewizyjnego cyklu była prezentacja badań nad dziejami Irlandii w sposób rzetelny i wiarygodny, ale popularny; zwięzły, ale dajšcy sze- rokie i wielostronne spojrzenie na wydarzenia historyczne; selektywny, ale wyważony i przemylany; krytyczny, lecz konstruktywny i pełen zrozu- mienia. Nad projektem pracowało dwudziestu jeden naukowców, specja- listów w swojej dziedzinie. Choć projekt opierał się na wspólnyeh ramach, pozostawiał każdemu z autorów prawo do swobodnej interpretacji i od- rębnoci w przedstawianiu swojej częci składajšcej się na ogólnš całoć. Stšd poczucie jednoci, które jest niewštpliwie zauważalne w tej ksišżce, nie jest rezultatem narzuconej koncepcji, lecz wynika z samej natury te- matu. Współautorzy nie pragnęli bowiem ani udowodnić jakiejkolwiek te- zy, ani podporzšdkować się jakiej oficjalnej ocenie. Ponieważ każdy rozdział ksišżki powstał ze scenariusza półgodzinnego programu, każdy z autorów miał trudnoci zwišzane z wyborem. Znajdš się z pewnociš czytelnicy, którzy nie zgodzš się z proponowanym wy- borem tematów. Sami zresztš jako redaktorzy chcielimy uzupełnić ten cykl podsumowaniem niektórych okresów, a przede wszystkim faktami z hi- storii społecznej i ekonomicznej. Okazało się to jednak niewykonalne. Całe nasze przedsięwzięcie naukowe musiało powstać w okrelonym terminie i ten warunek wszyscy zaakceptowali. Każdy z nas był bowiem przewiad- czony o pilnej potrzebie stworzenia ogólnych opracowań szeroko obejmu- jšcych dzieje Irlandii. Niniejsze opracowanie proponuje czytelnikowi nowy i aktualny zarys przedmiotu oparty na najbardziej rzetelnych ustaleniach naukowych. Ksišżka, mamy nadzieję, będzie służyć i jako przewodnik, i jako ródło wiedzy historycznej. Na końcu podajemy wykaz literatury do dalszej le- ktury. Obejmuje on całš dziedzinę historii Irlandii oraz tematy, które nie zostały poruszone w naszym przeglšdzie. Czytelnicy otrzymajš również chronologię dziejów Irlandii, która niewštpliwie ułatwi i uzupełni naszš opowieć. Lista proponowanych lektur (poza działami I, II, XIII, XIV) opie- ra się na zestawach dostarczonych przez współautorów cyklu. Redaktorzy ponoszšjednak całkowitš odpowiedzialnoć zarówno za ich ostateczny wy- bór, jak i układ. Ilustracje zamieszczone w ksišżce nie służš jej uatrakcyjnieniu- choć na wiele z nich przyjemnie popatrzeć - ale sš raczej dokumentami objaniajšcymi okrelone fragmenty tekstu. Sš to głównie reprodukcje ob- razów, rysunków i fotografii z danej epoki oraz zdjęcia zabytków i innych obiektów o znaczeniu historycznym. Jest też pewna liczba specjalnie opra- cowanych map, które przybliżajš realia geograficzne wydarzeń. W każdym przypadku staralimy się podać dokładny opis danej ilustracji, jej ródło i jeli to możliwe, datę powstania. Przy tej pracy i ogólnie przy przygo- towaniu ilustracji korzystalimy z nieocenionej pomocy państwa Maire i Liama de Paorów. Dziękujemy za tę pomoc. Wyrażamy też wdzięcznoć wielu wymienionym w spisie ilustracji instytucjom, które udostępniły nam swe archiwa. Specjalne podziękowanie winnimy Commissioners of Public Works in Ireland, Bórd Failte Eireann, National Library of Ireland, Na- tional Museum of Ireland, bibliotece Trinity College w Dublinie oraz Ord- nance Survey of Ireland, na którego mapach sš oparte mapy przygotowane na użytek tej ksišżki. Dublin, 18 list<#pada l966 T.W. Moody F.X. Martin Wstęp do wydania poprawionego Jestemy przekonani, że po siedemnastu latach niniejsza ksišżka jest nadal użyteczna; majšc po raz pierwszy od czasów jej publikacji w roku 1967 możliwoć przygotowania nowego wydania, postanowilimy poprawić jš i uaktualnić. Napisanie tej ksišżki na nowo było niemożliwe choćby z tego powodu, że pięciu z pierwotnej grupy dwudziestu jeden autorów nie ma już między nami. Gdyby ci sami autorzy napisali jeszcze raz tę samš ksišżkę, byłaby to bez wštpienia inna ksišżka niż ta, którš tak szybko i w harmonii stwo- rzyła pierwotna grupa w latach 1965-1966. To, co zostało wtedy napisane, jest odbiciem stanu wiedzy historycznej tamtego czasu. Od tej pory w na- uce zrobiono postępy. Mimo to jestemy głęboko przekonani, iż w swej istocie ksišżka zachowała wartoć i zgodzilimy się wraz z Radio Telefis Eireann pozostawić tekst w zasadzie bez zmian. Wprowadzilimy jednak w bibliografii i w kilku ważnych miejscach tekstu wyniki ostatnich badań. W nowym wydaniu 1) poprawilismy błędy drukarskie i pomyłki lite- rowe, 2) poprawilimy błędy merytoryczne, 3) uzupełnilimy zasadnicze braki w pierwotnym tekcie, uwzględniajšc skalę i zakres tematu ksišżki, 4) uaktualnilimy bibliografię, 5) poprawilimy i uaktualnilimy chrono- logię, 6) dodalimy rozdział 22 obejmujšcy historię od roku 1966 do 1982. Poprosilimy wszystkich żyjšcych autorów o dostarczenie materiałów dotyczšcych punktów I-5 i prawie wszyscy odpowiedzieli na to zaprosze- nie. Punkt 1 wymagał niewielkich zmian, ale wykorzystano okazję, aby 11 poprawić drobne niekonsekwencje w interpunkcji, pisowni i innych for- mach. W punkcie 2 zmieniono niektóre zdania i fragmenty, szczególnie w rozdziałach 2 i 6. Jeli chodzi o punkt 3, znalelimy sposób na to, aby nie burzšc oryginalnego tekstu, włšczyć weń nowy materiał. Jeli chodzi o punkt 6, nowy rozdział został napisany przez profesora J.H. Whyte'a, któremu dziękujemy za współpracę. Punkty 4 i 5 łšczyły się ze znacżnymi poprawkami i zmianami. Ostatnie siedemnacie lat przyniosło niezwykle interesujšce nowe pub- likacje i artykuły (szczególnie w periodykach) na temat historii Irlandii. Próbowalimy włšczyć najważniejsze z nich do poszczególnych kategorii, które wyróżnilimy w dziale "Ksišżki do dalszej lektury". Ci czytelnicy, którzy zechcš szukać nowych opracowań naukowych, otrzymajš więc pra- ktyczny przewodnik. W obecnym wydaniu, tak jak w wydaniu pierwszym, poszerzona bibliografia obejmuje również tematy nie poruszane w tekcie zasadniczym. Dwie dalsze zmiany zasługujš na komentarz. Dział II (Ogól- ne prace w różnych dziedzinach) został poszerzony, jeli chodzi o zakres i definicje; wprowadzono nowy dział XIII, gdzie zebrano prace na temat historii Ulsteru. Mamy nadzieję, że tak uzupełniona bibliografia okaże się ciekawa i pożyteczna nie tylko dla zwykłego czytelnika, ale także dla spe- cjalisty jako konspekt dwudziestowiecznej historiografii w języku angiel- skim i irlandzkim na temat Irlandii. Chronologia dziejów Irlandu, która do roku 1534 była zbyt wšska, została poszerzona. Podobnie rozwinięto całoć chronologu i doprowadzono jš do poczštków 1984 roku. Kalendariumjest teraz ważnym uzupełnieniem tekstu. Mamy nadzieję, że tak poprawiona i poszerzona ksišżka przyniesie za- rys irlandzkiej historii: zarys popularny i miarodajny, zwięzły, ale dajšcy wielostronne spojrzenie, selektywny, ale wyważony i rzetelny, chłodny i krytyczny, ale konstruktywny i pełen zrozumienia i ukaże drogę do głęb- szych poziomów wiedzy. Dublin, 9 lutego 1984 T.W. M. ...
ptomaszew1966