Gerontologia – wykład 2 12.10.2011
Proces postępującego starzenia się ludności stanowi konsekwencję przemian w zakresie rozrodczości i umieralności.
Etapy przejścia demograficznego.
W okresie przedtranzacyjnym życie ludzkie narażone było na wysokie ryzyko zgonu, zwłaszcza w pierwszych latach życia (epidemie, klęski żywiołowe). W efekcie niski poziom (ok. 6%) osób w wieku podeszłym. W drugiej połowie XVIII w. – postęp w zakresie obiektywnych i mentalnych determinant stanu zdrowia i umieralności:
(-opanowanie nowych technik pozyskiwania żywności
-nowe technologie w dziedzinie odnowy zdrowia
-demokratyczne spojrzenie na świat) doprowadził do stopniowego obniżania się wskaźnika umieralności przy zachowanym poziomie rodności. Efekt – wzrost odsetka osób w podeszłym wieku.
Następny etap przejścia demograficznego:
-szybsze obniżenie się rodności przy stopniowej redukcji współczynnika zgonów. Efekt – wzrost liczby osób starszych.
Z procesem przejścia demograficznego wiąże się równolegle przejście epidemiologiczne i zdrowotne.
Przejście epidemiologiczne – zmiana przyczyn zgonów od dominacji chorób zakaźnych i pasożytniczych do przewagi chorób degeneratywnych i cywilizacyjnych / zmiana rozkładu zgonów wg wieku od największego wskaźnika umieralności w pierwszych miesiącach i latach życia do przeważającej liczby zgonów w 7-9 dekadzie życia.
Przejście zdrowotne – upubliczenie medycyny, postawienie na profilaktykę chorób, zwiększenie skuteczności leczenia, zmiana modelu.
Konsekwencja przejścia epidemiologicznego i zdrowotnego à wydłużenie życia ludzkiego.
W ostatnich dekadach – tzw. „drugie przejście demograficzne” – utrzymanie się przez dłuższy czas wskaźnika urodzeń na poziomie nie gwarantującym zastępowalności pokoleń).
Konsekwencją przemian demograficznych może być w przyszłości eksplozja tzw. „najstarszych-starych”.
Konsekwencje procesu starzenia się ludności:
ü Ekonomiczne – wzrost obciążenia ludności w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym
ü W zakresie opieki zdrowotnej – wzrost zapotrzebowania na procedury geriatryczne
ü Zmiana reakcji międzypokoleniowych w społeczeństwie – z jednej strony dowartościowywanie tej grupy, z drugiej strony zjawisko ageizmu
ü Zmiana pozycji w rodzinie – życie zgodnie z zasadą „intymność na dystans”
Proces starzenia się człowieka.
Starzenie się - naturalne, nieodwracalne, nasilające się zmiany metabolizmu i właściwości fizykochemicznych komórek, prowadzące do upośledzenia samoregulacji i regeneracji organizmu oraz zmian morfologicznych i czynnościowych jego tkanek i narządów (wg Słownika gerontologii społecznej A. Zycha).
Starzenie – proces zachodzący na płaszczyźnie biologicznej i psychospołecznej, który zależy od człowieka i wielu czynników (biologicznych, psychologicznych, ekonomicznych, kulturowych, ekologicznych, historycznych).
Starość – okres życia następujący po wieku dojrzałym, jest pojęciem statycznym, natomiast starzenie się, jako proces jest zjawiskiem dynamicznym (wg Słownika gerontologii).
Starzenie się fizjologiczne – proces pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na stałym zmniejszeniu się aktywności biologicznej, co przejawia się w zmniejszonej zdolności do regeneracji i adaptacji.
Starzenie się w znaczeniu psychospołecznym – starzenie się jest dynamicznym, ciągłym procesem zmian przebiegających w czasie obejmującym nie tylko przemiany fizjologiczne organizmu, ale również zmiany psychiczne i społeczne (wg A. Zycha).
Starzenie patologiczne – proces starzenia powikłany, przyspieszony przez przewlekłe choroby.
Podział starości wg gerontologów:
ü Wczesna starość 60-74
ü Późna starość 75-89
ü Bardzo późna starość (długowieczność) 90 i więcej
Podział starości wg WHO:
ü Wczesna starość (wiek podeszły tzw. III wiek) 60-74
ü Starość pośrednia (faza starości pełnej) 75-89
ü Starość późna (faza długowieczności) 90 i więcej
Zdrowie
ü Starzenie i związane z nią choroby (często towarzyszą temu choroby)
ü Ograniczenie sprawności
ü Ograniczenie samodzielności
Uzależnienie
(fizyczne, psychiczne, społeczne)
Proces starzenia cechuje ogromna, osobnicza indywidualizacja (Kocemba).
Starzenie się- to proces progresywny. Wg kryterium biologicznego zaczyna się on już ok. 40. w końcowej fazie doprowadza do uwiądu starczego i śmierci biologicznej.
Cechy procesu starzenia się człowieka (Kocemba):
ü Powszechność
ü Progresywność
ü Długotrwałość
ü Trójwymiarowość
· Starzenie się gatunku,
· Starzenie osobnicze,
· Starzenie demograficzne
ü Trójpłaszczyznowość
· Biologiczne,
· Psychiczne,
· Społeczne
ü Mierzalność
· Wymiar subiektywny: samopoczucie
· Wymiar obiektywny: wygląd zewnętrzny,
· Wiek biologiczny-teoretyczny,
· Wiek sprawnościowy,
· Wiek kalendarzowy)
ü Innowacyjność
ü Złożoność etiologii
ü Zwartość ontogenetyczna
· Starzenie, jako integralne składowe procesu ontogenezy à zmiany fizjologiczne)
ü prewencyjność
Pojawienie się pierwszych zmian starczych ok. 40.
Zmiany inwolucyjne (regresyjne):
ü Na poziomie komórek i poszczególnych układów
ü Obniżenie się sprawności funkcjonalnej
ü Utrata sprawności energetycznej (?)
ü Wzrost niekorzystnego „uczulenia” na tkanki własne
ü Zmniejszenie zdolności naprawczych i adaptacyjnych
ü Trudności w utrzymaniu homeostazy
ü Spadek naturalnej bariery ochronnej organizmu
ü Spadek sił fizycznych i energii
ü Wysoka zachorowalność (polipatologia geriatryczna)
ü Uwiąd starczy i śmierć biologiczna.
Biologiczne starzenie się człowieka – tempo zmian regresywnych (Walański)
Z biologicznego punktu widzenia proces starzenia to etap zmian inwolucyjnych. Są to zmiany, które kumulują się w organizmie człowieka, występują powszechnie u człowieka, mają postępowy charakter, są nieodwracalne i degeneratywne. Zdaniem biologów tylko niewielki odsetek osób umiera z powodu uwiądu starczego. Wg doniesień z 2006r średni czas trwania życia w skali światowej wynosi średnio ponad 60 lat. W państwach afrykańskich (Botswana, Malawia, Rwanda) 35-38 lat. Różnice średniego czasu trwania życia w zależności od płci – kobiety średnio o 6 lat dłużej).
W Afganistanie ok. 46-kobiety, 47, 3-mężczyźni.
W europie najdłuższy czas trwania życia notuje się we Francji 1997r – 122 lata, Holandii i Szwecji.
W skali światowej przoduje Japonia (77, 7–mężczyźni i 84, 3-kobiety) oraz Andora (80, 6 i 86,6).
Czas trwania życia – zróżnicowany w skali indywidualnej i populacyjnej.
Obecnie istnieje pogląd, że „te same czynniki są odpowiedzialne za tempo rozwoju progresywnego i tempo zmian regresywnych.
Różne teorie starzenia się człowieka wskazują na oddziaływanie różnych mechanizmów powodujących proces starzenia się.
Genetyczna teoria starzenia się - wiąże się z narastaniem w okresie starości wadliwego przenoszenia informacji przez mRNA.
Teoria Biochemiczna– zmiany zachodzące w strukturze komórek.
Teoria Odpornościowa– formowanie się nieprawidłowej wrażliwości immunologicznej na własne białko i inne substancje.
Teoria Rozwojowa- upatruje przyczynę starzenia się w procesach hamowania rozwoju w wyniku gromadzenia się w organizmie człowieka produktów przemiany materii.
Teoria Żywieniowa– starzenie się występuje w wyniku zmian zanikowych przewodu pokarmowego i tkanek.
Otyłość, cukrzyca, miażdżyca i spadek odporności – podstawowe przyczyny choroby kompensacyjnej, która jest główną przyczyną zmian patologicznych w starości.
Z wiekiem zmniejsza się liczba mitochondriów na skutek mutacji – wzrasta częstość wad ich budowy. Akumulacja mutacji komórek somatycznych powoduje obniżenie ich potencjału bioenergetycznego. Apoptoza (genetycznie zaprogramowana śmierć komórki) występuje w każdym okresie życia, kiedy to umierają jedne komórki a powstają inne. Natomiast nieprawidłowo występująca apoptoza ma związek z procesami starzenia się.
Procesy starzenia się – zmiany o zróżnicowanym przebiegu o charakterze zmian strukturalnych, funkcjonalnych i śmierci organizmu.
Starzenie się – zjawiska:
ü Układu hormonalnego
ü Odpornościowego
ü Sercowo-naczyniowego
ü Składników ciała
ü Układu kostnego
ü Umysłowego
ü Rozrodczego.
Następuje gromadzenie się w komórkach złogów wapnia, cholesterolu i innych ciał utrudniających przemiany metaboliczne i energetyczne. W tkankach pozbawionych naczyń włosowatych – nadmierne odkładanie się w nich soli mineralnych i cholesterolu – przyczyna starzenia się.
Tempo zmian regresywnych poszczególnych struktur i funkcji (Wolański)
ü Wysokość ciała w wieku 30-90 ↓ o 1cm/10lat
ü Grubość warstwy korowej kości długich ↓ u mężczyzn o 10% a u kobiet (wraz z ustaniem wydzielania estrogenu) aż do 30%
ü Masa i siła mięśniowa obniża się o 30%
ü Spadek ogólnej masy ciała o 12%
ü Masa mózgu obniża się o 10%
ü Liczba włókien nerwowych zmniejsza się o 27%
ü Szybkość przewodzenia bodźców o ok 15%
ü Napięcie neuronów korowych o 20%
ü Przepływ krwi w obrębie mózgu o 30%
ü Zmniejsza się zużycie tlenu o 30%
ü Spadek inteligencji o 50%
ü Znacznie obniża się liczby kubków smakowych z 245 do 88
ü Zmniejsza się liczby nefronów z 800tys do 450tys
ü Przepływ osocza krwi przez nerki zmniejsza się o 60%
ü Liczba kłębuszków zmniejsza się o 45%
ü Zmniejsza się filtracja nerek o 30-40%
ü Pojemność życiowa płuc począwszy od 30r.ż. zmniejsza się o 10%/10lat
ü Zmniejsza się maksymalna objętość oddechowa 35-80 lat ok. 60%
ü Zmniejsza się elastyczność naczyń
ü Zmniejszeniu ulega liczba naczyń włosowatych
ü Osłabieniu ulega siła skurczów mięśnia sercowego
ü Wzrasta RR
ü Zmiany te powodują regres właściwości psychomotorycznych
ü Zdolność do pracy fizycznej ↓ o 33%
ü Zmiany zanikowe przewodu pokarmowego i błon śluzowych gruczołów wydzielniczych
ü Zmiany zanikowe mięśniówki ścian przełyku, żołądka, jelit
ü Spadek całkowitej kwasoty i wolnego kwasu solnego
ü ...
potajemna