ROZDZIAŁ 14. PSYCHOLOG JAKO SPECJALISTA UDZIELAJACY POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ
1
1. Pomoc psychologiczna jako działanie prospołeczne
H. Sęk : „pomoc psychologiczna to szczególny rodzaj interakcji między osobą pomagającą a wspomaganą”
· Celem interwencji jest pomoc w rozwiązywaniu trudności ale często też w wykorzystywaniu zasobów i możliwości klienta
· Psycholog pomagając wykonuje swój zawód, za co jest wynagradzany ale nie osiąga żadnych innych korzyści (poza satysfakcją)
· Aktywny i autonomiczny udział klienta – to on bierze odpowiedzialność za swoje decyzje w kontakcie z psychologiem i za ich skutki
· Psycholog działa prospołecznie a jego motywacja jest empatyczno – autoteliczna
Motywacja empatyczna à wynika z postrzegania przez psychologa podobieństwa innych ludzi do Ja i jest warunkiem współodczuwania stanów emocjonalnych czy problemów innych. Jej podstawowym ograniczeniem jest jednak gotowość pomagania osobom podobnym do Ja
Motywacja autoteliczna (egocentryczna) à generalizacja norm i standardów zawodowych uniezależnionych od Ja psychologa i dostrzeganie osoby wspomaganej jako autonomicznej, niezależnej jednostki, współdziałającej w procesie pomagania.
· Ważna rola poczucia własnej wartości psychologa
· Na początku edukacji psychologicznej istnieje wstępna motywacja prospołeczna; jej dalsze kształtowanie odbywa się na poziomie dostarczania wiedzy, ale też modelowania postaw.
2. Rodzaje pomocy psychologicznej
I. Wspieranie samorealizacji ukierunkowane na rozwój jednostki; takim celom służą treningi: interpersonalny, asertywności, kompetencji wychowawczych itd.
II. Promocja zdrowia – to działania nastawione na rozwój cech i właściwości jednostki, które sprzyjają kształtowaniu zachowań prozdrowotnych
III. Prewencja psychologiczna – działania nastawione na zapobieganie różnym formom patologii; praca z grupami ryzyka
IV. Poradnictwo psychologiczne – pomoc w rozwiązywaniu trudności, kryzysów rozwojowych, problemów małżeńskich, w wyborze ścieżki edukacyjnej jak i zawodowej. Kluczowe jest akcentowanie autonomii i podmiotowości klienta, psycholog nie podaje „gotowych recept”
V. Interwencja kryzysowa – to działanie zmierzające do odzyskania przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności do jego rozwiązania; charakteryzuje sią szybkością reagowania profesjonalisty na kryzys, jest krótkotrwały i ma często charakter interdyscyplinarny, wyklucza się tu zawieranie kontraktu ze względu na konieczność szybkiej diagnozy i interwencji
VI. Rehabilitacja psychologiczna – to pomoc osobom niepełnosprawnym psychicznie lub fizycznie w przystosowaniu się do otoczenia społecznego i zaakceptowaniu ograniczeń wynikających z niepełnosprawności; jest to pomoc interdyscyplinarna.
VII. Resocjalizacja – współtworzenie przez psychologów programów oddziaływań wobec osób, które odbywają karę za dokonywanie przestępstw; jest to pomoc interdyscyplinarna.
VIII. Psychoterapia – to specjalistyczna metoda leczenia, która polega na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych. W psychoterapii wykorzystywana jest wiedza teoretyczna i umiejętności psychoterapeuty w procesie niesienia pomocy głównie osobom z zaburzeniami neurotycznymi, zaburzeniami osobowości i psychosomatycznymi a więc z zaburzeniami psychogennymi a także z takimi, które mają konsekwencje psychologiczne.
3. Zaufanie jako podstawa pomocy psychologicznej
Ø Niesymetryczny charakter relacji psycholog – klient
Ø Klient jako osoba cierpiąca i zależna w tej relacji
Ø Dookreślenie i przestrzeganie tych ról warunkiem skuteczności pomocy
Ø Klient podejmuje ryzyko przyjęcia pozycji osoby słabej = ↓ samooceny, ↓ poczucia własnej wartości
Ø Lęk przed oceną, próba znalezienia winnego zaistniałego problemu
Ø Klient przyznaje, że ma problem, wyraża zgodę na ujawnienie intymnych treści, na wywieranie wpływu przez terapeutę, na sprawowanie kontroli przez terapeutę
Ø Psycholog opierając relację na zaufaniu buduje poczucie bezpieczeństwa
Ø Psycholog zachowuje pozytywny stosunek do klienta, troszczy się o niego, szanuje go, działa bezinteresownie dla jego dobra
Ø problemy klienta są w centrum zainteresowania
4. Podstawowe zasady etyczne w psychoterapii
a. Relacja psychoterapeutyczna składa się z trzech podstawowych elementów: kontraktu, przebiegu procesu terapeutycznego i zakończenia – wystąpić muszą w każdej terapii.
b. 3 reguły traktowania klienta: uznanie jego podmiotowości, ochrona prywatności, zachowanie poufności
c. 3 niebezpieczeństwa przekroczenia granicy autonomii pacjenta:
- wywieranie nacisku, presji na pacjenta à terapeuta wie lepiej co dobre dla pacjenta, podporządkowywanie go własnej wizji, szczególnie w odniesieniu do dzieci
- indokrynacja pacjenta à wpływ na system wartości klienta, oczekiwanie zmian zgodnie z przekazanymi mu wartościami (psycholog powinien mieć samoświadomość)
- manipulacja nim àwg Dolińskiego: „manipulacja społeczna to celowe i planowe działanie, którego autor wywiera wpływ na osobę w taki sposób, aby nie zdawała sobie sprawy z tego, że podlega jakimkolwiek oddziaływaniom, bądź by nie była świadoma siły lub konsekwencji tych oddziaływań”. Poczucie winy czy wstyd wiążą się z podatnością na manipulację; szczególnie nie bezpieczne jest „wdrukowywanie fałszywych wspomnień”
5. Zawieranie kontraktu psychologicznego
§ Ustalenie zasad psychoterapii
§ Im bardziej szczegółowe ustalenia tym bezpieczniej czuje się klient
§ Podkreślenie tajemnicy zawodowej
§ Elementy składowe:
- określenie celu oddziaływania
Ustalenie problemu, oczekiwań i potrzeb klienta, możliwości udzielenia pomocy, prezentacja koncepcji i metod, wyjaśnienie dlaczego terapeuta wybrał tę koncepcję
- uzyskanie dobrowolnej, świadomej zgody klienta
Dostarczenie niezbędnych informacji i przesłanek do podjęcia decyzji,
rozumienie ról, ustalenie granic tajemnicy zawodowej, zgoda w formie
pisemnej
- określenie warunków formalnych
Orientacyjny czas trwania terapii, każdej sesji, zasady wynagrodzenia dla
terapeuty i zasady odwoływania spotkań
6. Poufność w przebiegu psychoterapii
§ Gabinet pomieszczeniem izolowanym ale nie prywatne mieszkanie terapeuty
§ Zachowanie odstępów czasowych między kolejnymi klientami by nie spotkali się w poczekalni
§ Tajemnica obowiązuje także po śmierci klienta
§ Zabezpieczyć dokumentację na wypadek śmierci terapeuty
§ Informacje w związku z prowadzonym postępowaniem karnym (w cywilnym czy rodzinnym – terapeuta odmawia złamania tajemnicy) są przekazywane wyłącznie na podstawie pisemnego postanowienia sądu; psycholog czy terapeuta nie może być powołany na świadka w związku z prowadzoną terapią
§ Psychoterapeuta ma obowiązek ostrzec gdy istnieje zagrożenie życia klienta lub innych osób
7. Konflikt ról a psychoterapia
Terapia jest formalną umową z wyraźnie zaznaczonymi rolami; przyjęcie innej, bardziej osobistej roli wobec klienta niesie ryzyko zranienia go i narażenia na cierpienie. Powoduje to bowiem zaburzenie oczekiwań z obu stron; psycholog zaczyna oczekiwać czegoś w zamian. Psychoterapeuta uzależnia klienta od swojej opinii i aprobaty; niedozwolone są relacje intymne czy seksualne.
8. Zakończenie procesu terapeutycznego
Oznacza zrealizowanie postawionych na początku celów; ustala się konkretny termin zakończenia terapii. Ważne by osiągnięcia procesu terapeutycznego wprowadzić w życie.
KILKA WSKAZÓWEK OGÓLNYCH...
ü psychoterapia klientów ze specyficznymi problemami - kompetencje powinny być uzupełnione o specjalną wiedzę i zrozumienie
ü psychoterapeuta zwraca się do superwizora by uzyskać ocenę i odpowiedzi
ü psychoterapeuta musi dbać o swoją kondycję psychiczną i rozwój
ü zawód ten wymaga odporności emocjonalnej
ü pomoc na odległość – przez telefon, prasę, internet – ta forma działalności nie jest objęta żadnym przygotowaniem zawodowym stąd klienci są narażeni na cierpienie
Etyczne zasady udzielania pomocy psychologicznej przez Internet wg D. Sharpio i C. Schulmana
Informacja o usługach musi być tak skonstruowana, aby klient wiedział, że:
a. jest to metoda eksperymentalna, brak danych na temat jej skuteczności
b. komunikacja internetowa nie jest poufna
c. nie występuje relacja profesjonalna klient – terapeuta
d. kontakt z tym samym terapeutą powinien być jednorazowy
e. nagrania z interakcji mogą być przechowywane ale nie ma możliwości, by otrzymał je klient
Opracowanie Jolanta Górak
tanysia