WYKŁAD 1 – 21.06; 18, 30.06
I. Wprowadzenie do historii prawa publicznego
Prawo publiczne reguluje stosunki pomiędzy państwem i obywatelami oraz samego funkcjonowania prawa. Składa się na nie prawo konstytucyjne i administracyjne. Niektórzy włączają w nie również prawo karne, jako narzucone i niezmieniane przez podmioty. Składają się na nie normy jednostronnie wiążące, które są narzucane przez państwo.
A. Przedmiot i podstawowe pojęcia
I. Prawo publiczne, a prawo prywatne
II. Definicja państwa
III. Ustrój państwa
a. Typy państwa i formy wykonywania władzy państwowej
b. Periodyzacja
IV. Teorie genezy państwa
B. Dziedzictwo ustroju państwa antycznego
I. Ustrój państwa
a. Struktura państwa
b. Ewolucja ustrojowa greckiej polis
c. Instytucje demokracji ateńskiej
d. Model ustrojowy republiki i cesarstwa rzymskiego
II. Status jednostki w państwie
a. Pojęcie „status civitatis”
b. Prawa obywatelskie w Atenach i Rzymie
C. Państwo feudalne
I. Główne cechy ustroju
a. Agraryzm
b. Struktury organizacji społeczeństwa: stosunek lenny, stosunek poddańczy, stany społeczne
c. Monarchia patrymonialna i publicznoprawna – periodyzacja
II. Król – suweren
a. Zasady sukcesji tronu
b. Prerogatywy
c. Odpowiedzialność
III. Parlamentaryzm średniowieczny
a. Geneza
b. Budowa, skład i prawo wyborcze
c. Uprawnienia
d. Relacje z monarchą
IV. Model ustrojowy monarchii absolutnej
a. Konstrukcja władzy monarszej
b. Administracja centralna i lokalna
V. Rzeczpospolita szlachecka
b. Położenie prawne stanów społecznych
c. Status prawny króla
d. Sejm walny i sejmiki ziemskie
e. Sądownictwo i zarząd terytorialny
D. Państwo konstytucyjne
I. Ogólne zagadnienia państwa konstytucyjnego
a. Pojecie i geneza
b. Podstawy doktrynalne
c. Podstawy prawne
d. Typologia form ustrojowych - periodyzacja
e. Struktura państwa
II. Państwo liberalne
a. Anglia (Wielka Brytania)
b. Stany Zjednoczone Ameryki
c. Francja (do 1792 roku)
III. Reżimy autorytarne XIX wieku
a. Cezaryzm demokratyczny (bonapartyzm)
b. Monarchie ograniczone
IV. Państwo liberalno – demokratyczne
a. Monarchia konstytucyjna
b. Republika parlamentarna i prezydencka
c. Republika ludowa
V. Państwa autorytarne i totalitarne XX wieku
a. Dyktatury rewolucyjne
b. Systemy autorytarne
c. Ustroje faszystowskie
d. Państwa tzw. Demokracji ludowej
VI. Modele powiązania między państwem, a kościołem
Podręczniki:
1. Leśnodorski, Pietrzak, Bardach „Historia ustroju i prawa polskiego”, wyd. po 1997
2. Sczaniecki „Powszechna historia państwa i prawa”
3. Krasowski „Historia ustroju państwa” <- nie poleca
Egzamin pisemny składający się z 5 pytań punktowanych w skali 0-1, punkty po 0.25. By zdać, należy uzyskać 2.75 pkt. 1 pytanie z antyku, 1 z feudalizmu i 3 z państw konstytucyjnych. Jedno z pytań polega na analizie źródeł.
Prawo publiczne zajmuje się państwem, jego ustrojem i systemami władzy, które kształtowały się i zmieniały na przestrzeni wieków.
Definicja państwa (trójelementowa autorstwa Giorga Jellinka)
Państwo to:
1. Terytorium (terytorialna forma wykonywania władzy państwowej: państwo unitarne, złożone)
2. Ludność zamieszkująca dane terytorium (udział ludności w wykonywaniu władzy państwowej; relacje między obywatelem i państwem)
3. Władza (system i organizacja władzy, ustrój państwa)
Ustrój państwa to zespół cech systemu władzy związany z typem państwa i formami wykonywania władzy państwowej: 1) forma terytorialna wykonywania władzy państwowej, 2) podmiot władzy państwowej, 3) forma organizacji aparatu państwowego (system organów władzy), 4) forma działania władzy państwowej (reżim)
Komentarz:
a. Związek państw (konfederacja) – związek suwerennych państw oparty na podstawie prawa międzynarodowego zawierany dla realizacji wspólnych celów tych państw, np. I Rzesza Niemiecka, unie polsko – litewskie [można zauważyć zależność przekształcenia konfederacji w federacje – droga między unią krewską, a unią lubelską], unia szkocko-angielska , konfederacja amerykańska do 1887
b. Państwo związkowe (federacja) jest zbudowane na podstawie prawa wewnętrznego, w której to jej członkowie zrzekają się części swojej suwerenności państwowej na rzecz państwa federalnego (federacje mogą różnić się wielkością suwerenności przekazanej na jej rzecz, np. USA - Niemcy). Dwuszczeblowa struktura: szczebel federalny (buduje się go z oddanej części suwerenności), szczebel członków federacji.
Gdy władze ma jednostka zawsze towarzyszy mu system scentralizowany (reżim autorytarny lub totalitarny). Gdy władze ma naród dochodzi do decentralizacji (reżim liberalny)
Wykład II
Teorie genezy państwa:
1. Marksowska teoria państwa - Pierwsze organizacje państwowe powstawały od V wieku p.n.e. na terenie Mezopotamii. Pierwsze pięć wieków Marks określił jako okres przedpaństwowy, w którym nie doszło do podziałów klasowych. W miarę rozwoju procesów gospodarczych mogło dochodzić do odkładania zasobów przez jednostki zdolniejsze. W ten sposób miało dochodzić do złamania równowagi w społeczeństwie i powstać miało społeczeństwo klasowe. Na gruncie tego wykształciło się państwo, które wyposażone w aparat przymusu, mogło kontrolować ludzi biedniejszych, gdyż władza należała do ludzi możnych. Wg Marksa państwo służyć miało jedynie bogatym. Ewolucja państwowa miała współgrać ze zmianami w klasach społecznych, które zachodziły na drodze rewolucji. Ostatnim etapem tego rozwoju miało stanowić socjalistyczne państwo socjalistyczne bez podziałów klasowych, a więc w gruncie rzeczy brak państwa (anarchizm).
2. Teoria państwa jako umowy społecznej– stworzona w XVIII wieku, a jej głównym teoretykiem był. J.J. Rousseae. Wychodził on z założenia, że na początku istniała epoka przedpaństwowa, która charakteryzowała się prawno naturalnym (ponadpozytywny, naturalny, podobny do praw fizyki) porządkiem funkcjonującym we wszechświecie, pozbawionym podziałów stanowych. Z czasem miało jednak dojść do wytworzenia się państwa – politycznej organizacji społeczeństwa, na zasadzie umowy społecznej. Jej podstawowymi założeniami były: 1) wszystkie jednostki tworzące państwo posiadają wszystkie naturalne prawa które są niezbywalne i gwarantowane przez państwo. Państwo ma wyznaczać granice wolności jednostki, by chronić wolność innej jednostki („Wolność to możność czynienia tego wszystkiego co nie szkodzi drugiemu”), 2) Państwo nadaje swoim obywatelom obowiązki, których przestrzegania wymaga.
3. Teoria najazdu – na drodze dokonywania podbojów terytorialnych przenoszone są na nowe tereny gotowe instytucje państwowe. Jako przykład może posłużyć Rosja, której Ruryk, z pochodzenia Norman, miał narzucić instytucję państwową. Potem, te teorie państwowe miały zostać narzucone na plemiona na wschód od Bugu, również przez Polan. Teoria ta była popularna w okresie międzywojennym, potem została jednak zdyskredytowana.
4. Teoria ewolucyjna – powstanie państwa było efektem wielu działań konsolidacyjnych, w których od rodu poprzez plemię i szczep miało dochodzić do stopniowego wytwarzania się w organizmy pierw protopaństwowe, a potem państwowe. Sprzyjało temu przejście do osiadłego trybu życia oraz zarządzanie inwestycje dla ogółu ludności, np. systemy irygacyjne w Starożytnym Egipcie, grody obronne Polan w Wielkopolsce w połowie X wieku wymuszone zagrożeniem Słowian Połabskich.
Dwie opcje rozwoju państw antycznych:
I. Terytorium
1. Wielkoterytorialne – Egipt Faraonów, Monarchie hellenistyczne, Cesarstwo Rzymskie. Władza była sprawowana poprzez rozbudowaną biurokrację.
2. Greckie polis, Rzymskie civitas – Ateny, Teby, Rzym w początkowym stadium rozwoju. Władza była sprawowana przez wszystkich obywateli, na co pozwalała mała liczba ludności. Również sprzyjał temu czynnik geograficzny - górzysty krajobraz naturalnie wydzielał granice poszczególnych polis.
II. Ludność
1. Ludzie wolni
a. Obywatele – konstrukcję statusu obywatela stworzyli Rzymianie: 1) status wolności (liberatlis) – konieczność bycia człowiekiem wolnym, 2) status rodzinny (familie) – konieczność przynależności do określonego rodu i podleganie władzy zwierzchnika tego rodu, 3) status cywilny (civitatis) – koniecznośc bycia obywatelem miasta [prawa publicznoprawne - ius supragium (uprawnienie do zajmowania urzędów państwowych), ius honorium (uprawnienie do zajmowania urzędów wykonawczych); prawa prywatnoprawne – ius comuni (zdolność do zawierania małżeństwa), ius commerci (zdolność bycia stroną umów), legis accio (zdolność bycia stroną procesu)]
b. Nieobywatele 1. W systemie greckim był obecny ekskluzywizm bycia obywatelem Polis. Tłumaczy się to ksenofobią Greków przed ludźmi obcymi. Uzyskanie obywatelstwa w procedurach innych niż urodzenie, było niemal nieosiągalne. Wpłynęło to na ukształtowanie się ich poglądów na państwo. Zakładali oni, że polis jest najdoskonalszym systemem państwowym – byli zamknięci na inne systemy. Arystoteles twierdzi, że państwo powinno być tak duże, jak daleko wzrok sięga (polis ateńskie – max. Terytorium – 1600 km2). Doprowadziło to do utworzenia ok. 300 różnych polis. Nieobywatelem był nie tyle więc cudzoziemiec, co ludność z innych miast.2. Rzym nigdy nie stawiał barier w zakresie nabywania obywatelstwa rzymskiego, co pozwoliło im budowania wielkiego państwa. Przykładem na to może być edykt Karakalli z 212 r., który przyznał obywatelstwo wszystkim wolnym obywatelom Cesarstwa Rzymskiego.
2. Niewolnicy, przedmiot prawa, a nie podmiot
I. Periodyzacja dziejów miast greckich (od 2 tyś. p.n.e.)
1. Periodyzacja cywilizacyjna
a. Kultura mykeńska (do XII w. p.n.e.)
b. Kultura dorycka (homeryck, wieki ciemne) (do VIII w. p.n.e.)
c. Kultura archaiczna (do V w. p.n.e.)
d. Kultura klasyczna
2. Periodyzacja ustrojowa
a. Monarchia - na czele państwa stoi król o władzy despotycznej (do IX w. p.n.e.)
b. Republika
II. Periodyzacja Rzymu (od 753 r. p.n.e., założenie przez Romulusa)
1. Monarchia (do 509 r. p.n.e – wygnanie Tarkwiniusza Pysznego)
2. Republika
a. Republika arystokratyczna (do 287 r. p.n.e.)
b. Republika oligarchiczna (do 31 r. p.n.e. – bitwa pod Akcjum)
3. Pryncypat (do 284 r. – panowanie Dioklecjana)
4. Dominat (do 476 r. – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego)
Instytucje ustrojowe:
A. Grecja:
1. Monarchia
a. Rady królewskie – o funkcji opiniodawczej funkcjonujące u boku króla
b. Zgromadzenia - wiec wszystkich obywateli, którzy poprzez aklamacje mieli akceptować decyzje królewskie
2. Republika – władza należała do arystokracji (Patrycjusze, szlachta rzymska), która sprawowała ją nad niearystokracją (plebejusze, metojkowie)
...
podpregierzem