Jan Turowski „Wielkie struktury społeczne”
ROZDZIAŁ I
Socjologia humanistyczna- zajmuje się związkami między jednostką, społeczeństwem i kulturą.
Humanistyczna- bo podstawą tych związków jest świadome działanie człowieka.
Społeczeństwo wg A.Comte’a i H.Spencer’a- system kulturowy, obejmujący całą rzeczywistość ponadorganiczną.
Comte- solidarność jednostek połączonych więzami kulturowymi- strukturą polityczną, obyczajami, językiem, religią, organizacją ekonomiczną.
Spencer- wszystkie zjawiska kultury
E.Durkheim- wszystkie zjawiska kultury są społeczne, bo sankcjonowane przez społeczne reguły. Doświadczenie i zachowanie człowieka jest na tyle specyficznie ludzkie, na ile jest społecznie regulowane przez sposoby myślenia, czucia i działania zewnętrzne wobec jednostki i poza jej wyłączną kompetencją. Jednostka i kultura- zalezą od kolektywnych wzorców współżycia społecznego, od symbolicznych przedstawień czy wyobrażeń zbiorowych tego, jak się myśli i działa.
M.Weber- typy idealne kulturowych motywów działań- są społeczne o ile są w swym przebiegu zorientowane wg działań innych. Jednostka- w swych działaniach kieruje się subiektywnym znaczeniem wypełnionym kulturową treścią motywów.
P.Sorokin.
Kultura- rzeczywistość superorganiczna, konstytuowana przez znaczenie niematerialne. Formy wyrażania się kultury:
- ideologiczną ( całość znaczeń, wartości i norm kultury)- symboliczna
- behawioralną (znaczące działania, w których kultura się manifestuje)- społeczna
- materialną (nośniki, dzięki którym jest eksternalizowana, utrwalana i przekazywana w socjalizacji)- materialna
jednostka- najmniejszy obszar kultury- nosiciel i czynnik wielości znaczeń. Jednostki- świadome osobowości, użytkownicy i twórcy znaczeń, wartości, norm za pomocą interakcji.
Społeczeństwo- porządek społeczno- kulturowy, obejmujący poziomy: zwykłe skupiska powiązane przez przyległość w czasie lub przestrzeni, czyste systemy znaczeń i systemy znaczeń w pełni ugruntowane- zobiektywizowane przez ich nośniki i realizowane w działaniach ludzi rządzących się motywami „z powodu” i „aby”.
3 typy kultury:
- sensualna- uznaje rzeczywistość zmysłową
- ideacjonalna- rzeczywistość idei dostępnych racjonalnej myśli
- idealistyczna- rzeczywistość ponadzmysłowa, ponadracjonalna, dostępna intuicji.
Społeczne- znaczy całość interakcji i stosunków społecznych.
Kulturowe- znaczenia, wartości, normy i ich materialne nośniki.
System kulturowy- to nie to samo, co system społeczny.
F.Znaniecki.
Kultura- nie może być ograniczona do wymiarów społecznych, bo to życie społeczne zależy od kultury.
Systemy kulturowe wartości nie są społeczne ani w treści, ani nie musza mieć społecznej formy stosunków społecznych., bo ludzie jako uczestnicy kultury są już połączeni.
Organizacja społeczna- nie tworzy związku między świadomymi jednostkami, ale wzmacnia te istniejące już. Ludzie tworzą różne zbiorowości: np. językowe, religijne.
Proces uspołecznienia zachodzi na gruncie wartości społecznych, powstają systemy społeczne jako specjalna klasa systemów kulturowych działań i wartości.
Wartości te- jednostki i grupy- nie są konkretnymi osobami ani zbiorowościami, lecz przedstawiają się tak, jak są dane w doświadczeniu działających partnerów.
Cechy wartości:
- podmiot doświadczający społecznych wartości może sam siebie ująć jako tą wartość
- proces w/w zachodzi nawzajem pomiędzy partnerami interakcji
- wartości społeczne są bardziej zmienne od kulturowych, bo są określane nie tylko przez doświadczenie działającego podmiotu, lecz także poprzez partnera- jednostkę lub grupę będącą uprzedmiotowioną wartością
- poziom społeczny jest wyższym poziomem obiektywizacji innych wartości kultury.
Wartości i działania społeczne- 4 złożone systemy społeczne odgraniczone od innych systemów kulturowych: stosunki społeczne oparte na interakcjach, role społ., grupy społ. i społeczeństwa ujęte jako wiele grup instytucjonalizowanych przez grupę dominującą np. społ. polityczne, narodowe, globalne, światowe.
T. Parsons.
Kulturowy determinizm- normy i wartości określają dobór środków do celów w sytuacji działania aktora.
Kategorie funkcjonalne- AGIL (adaptation- adaptacja, goal- cel, integration- integracja, latency- trwanie)- funkcje:
- dostosowywania się systemu do środowiska
- definiowania i osiągania celów
- regulowania związków części składowych
- trwania czy utrzymywania się systemu.
Kultura- pośredniczy w interakcji między aktorami, integruje osobowość i system społeczny, oraz niezależne istnienie w postaci wiedzy, symboli i idei.
3 aspekty systemu kultury:
- poznawczy- systemy wierzeń i idei
- ekspresywny- symbole wyrażające emocjonalny stosunek do obiektów
- oceniający- standardy moralne
System społeczny- wielu oddziałujących na siebie aktorów motywowanych do „uzyskiwania najlepszych gratyfikacji” i których stosunek do sytuacji oraz do innych określony jest za pomocą systemu symboli kulturowych.
Najważniejszy składnik- status- miejsce w systemie, z którym wiążą się normatywnie określone oczekiwania co do działań.
Syst. Społ.- całość, więcej niż suma jednostek. Jako całość kontroluje uczestnictwo aktora, zaspokajanie jego potrzeb, a także zachowania potencjalnie dewiacyjne. Z funkcji AGIL- przypisana jest tu funkcja integracyjna (I)
Osobowość- podporządkowana oddziaływaniu kulturowemu i systemowi społecznemu, zależna od socjalizacji (- dochodzi wtedy do internalizacji wartości, norm, oczekiwań związanych z rolami społ.).
Struktura osobowości- zespół potrzeb- dyspozycji, podstawowe popędy, przekształcone w socjalizacji, stają się motywacjami.
3 typy motywujących potrzeb- dyspozycji:
- poszukiwanie akceptacji w relacjach społecznych
- przestrzeganie kulturowych standardów zgodnie ze zinternalizowanymi wartościami
- wypełnianie oczekiwań związanych z rolą społeczną.
Z funkcji AGIL- osobowość – G- definiowanie i osiąganie celów.
H. Blumer.
Proces społeczny- podstawa tworzenia norm i reguł.
Jednostka- osoba nie suwerenna, ale pozostająca w relacjach z innymi, które umożliwiają humanizację i uspołecznienie. Świadomość- wyrasta z oddziaływania i komunikowania społecznego. Jednostka wyposażona w jaźń- ma zdolność udzielania wskazówek sobie i konwersacji z samą sobą, nie oddziałują na nią siły biologiczne ani psychiczne. Włączona w interakcyjny proces odwzajemniania gestów. Koncepcję siebie, obraz siebie i tożsamość przyjmuje w procesie przyjmowania i tworzenia ról.
Interakcje- symboliczne., nie tylko odzwierciedlenie czynników i determinantów strukturalnych (płci, wieku, wykształcenia, itp.), ale wyznaczanie kierunku działań jednostek.
Społeczeństwo- kolektywne działanie, nie organizacja społ., ustawiczny proces interakcyjny. Ważne niezinstytucjonalizowane działania połączone- ruchy społ., zachowania zbiorowe, problemy życia zbiorowego i działania niosące rozwiązania.
Kultura- rezydualny wymiar rzeczywistości społecznej- bo interakcje
A.Schutz.
Jednostka- ognisko świadomości intencjonalnej.
Świadomość- nie prywatna, introspekcyjna treść wewnątrz jednostki, dostępna innym na drodze empatii czy intuicji, lecz struktura intencjonalności; intersubiektywna świadomość osoby działającej.
Działanie- 3 wymiary czasowe:
- działanie w teraźniejszości
- zamierzone działanie w przyszłości
- zakończone działanie w przeszłości.
Działanie, czyn i znaczenie- ścisły związek. Znaczenie- czyn w czasie przyszłym dokonanym, a nie doczepione do działania.
Społeczeństwo- rozciąga się w czasie: teraźniejszości- świat współczesny nam, przeszłości- świat przodków, przyszłości- świat potomnych. Świat „my”- wspólny, intersubiektywny. Społeczeństwo- rozległa struktura poznawcza poddana typizacji- świat schematów służących do poznawania, definiowania rzeczywistości społ. – innych i ich działania. Najważniejsza- werbalna i niewerbalna komunikacja.
Grupy społ.- wspólnoty poznawcze, organizujące systemy znaczeń i systemy ważności swoich członków. Rozróżnia:
- grupy egzystencjalne- narzucające znaczenia
- grupy woluntarne- członkowie wspólnie wypracowują definicję sytuacji
kultura- skończone „prowincje” czy dziedziny znaczeń, w których porusza się świadomość intencjonalna.
Symbole- właściwe danej kulturze i narzędzie przechodzenia od społ. świata codziennego do innych rzeczywistości doświadczenia symbolicznego.
G. Trade- psychologizm.
Elementarne fakty społeczne- stany psychiczne jednostki, wywoływane oddziaływaniem 2 lub więcej jednostek na siebie.
Zjawiska społ.- z natury psychiczne, polegające na wzajemnym oddziaływaniu na siebie umysłów jednostek, odrzucenie istnienia swoistej rzeczywistości społ.
Inni przedstawiciele tego nurtu- zjawiska społ. nie tylko stany psychiczne jednostek, ale również spowodowane działaniem różnych sił psychicznych (uczuć, interesów, dążności czy instynktów).
Durkheim- poglądy przeciwne- do spółki z Comte’m, Spencerem, Marksem- socjologizm:
Społeczeństwo- jako całość, pierwotne w stosunku do jednostki, determinuje wszystkie działania życia i aktywności ludzkiej, nieredukowalne do swych elementów składowych i niesprowadzalne do poziomu jednostkowego.
Durkheim- wszelkie zjawiska należące do sfery psychicznej (ludzie sądy, opinie, normy)- są uwarunkowane społecznie i wytwarzane przez życie zbiorowe ludzi (nic, co ludzkie nie jest niespołeczne).
Fakt społ.- każdy sposób działania, ustalony lub nie, który może wywrzeć na jednostkę przymus z zewnątrz- sposób działania powszechny w danym społeczeństwie, mający istnienie własne, niezależne od swych przejawów w jednostkach. Cechy- obiektywność, „pozaosobowość”, powszechność.
Zjawiska społ.- zobiektywizowane, uniezależnione od jednostkowych świadomości i wewnętrznego doświadczenia jednostki. Wyraża się w- ponadjednostkowym istnieniu tzw. przedstawień zbiorowych (zewnętrznych w stosunku do jednostki, a których są one nosicielami) oraz wywieraniu determinującego ich wpływu na zachowania jednostki- nakaz traktowania faktów społ. jako rzeczy.
Świadomość społ.- składają się na nią wszystkie przedstawienia społ.
Simmel, Weber, Znaniecki- koncepcja zjawiska społ. rozumianego jako działanie społeczne.
Simmel- człowiek to- podmiot poznający i działający- bo poznanie i działanie są nierozerwalnie związane, są do siebie w stosunku wzajemnego oddziaływania.
Społeczeństwo- całość obdarzona świadomością, podstawowe wymogi życia społecznego- procesy uogólnienia, typizacji, rozumienia.
Weber- rzeczywistość społeczna- złożona z jednostek i polega na działaniach (ludzkie zachowania zarówno obiektywne i subiektywne).
Działanie społ.- takie, które zgodnie ze znaczeniem i sensem działającego lub działających i odnosi się do zachowania innych i jest na to zorientowane (takie, do którego jednostka przywiązuje subiektywne znaczenie i w swym działaniu bierze pod uwagę zachowanie innego).
Rzeczywistość społ.- znaczące i symboliczne interakcje między ludźmi.
Realny świat społ.- ludzie działający, interpretujący otaczającą rzeczywistość, nadają jej znaczenie i na podstawie tych znaczeń działają.
Fakty społ.- działania skierowane do innych ludzi, działania obserwowalne lub zaniechania, ale zorientowane na zachowania innych. ( za pomocą symboli, znaków, kodów)
Znaniecki- czynności społ.- działanie skierowane do innych ludzi jako uczestników współżycia, przedmiot czynności- jednostki i grupy, traktowane jako wartości społ.
Zjawiska społ.- w tym czynności, są obiektywnie takimi, jakimi są w doświadczeniu i działaniu ludzi.
Fakty społ.- część zjawisk kulturowych o charakterze obiektywnym; ważne jest jak ich doświadczają i jak je tworzą przez swe działania ludzie. Działania mają charakter intersubiektywny, są w określony sposób rozumiane i przyjmują charakter interakcji, natomiast wytwory kulturowe, wartości, wzory zachowań istnieją obiektywnie.
Wg interakcjonizmu symbolicznego- działania społ.- mają charakter twórczy, świadomy, negocjacyjny, uwzględniający działania drugiego partnera. Ludzie sami działają i rozumieją sens swych czynności. Interakcja- charakter symboliczny, dokonuje się za pomocą różnych znaków, symboli, narzędzi wg ustalonych schematów czy wzorów kulturowych, utrwalonych w świadomości zbiorowej i w praktyce dnia codziennego.
Simmel- rzeczywistość społ.- wynik wzajemnego oddziaływania.
Zjawiska społ.- pojawiają się, gdy jednostki nawiązują stosunki wzajemnego oddziaływania, tworzące się wskutek różnych treści działań: ekonomicznych, technicznych, prawnych. Wchodzą więc w styczności, stosunki, w różne grupy społeczne, biorą udział w różnych procesach społ., np. konkurencji, współzawodnictwa, adaptacji, a przede wszystkim w konfliktach społ.
Rodzaje zjawisk społ.:
- osobowość- zawiera strukturę czynników biogennych, psychogennych i socjogennych, wpływających na zachowania człowieka.
o Czynniki socjogenne:- zinternalizowane przez jednostkę wartości, normy i wzory zachowań (wzory ról społecznych, postawy jednostki względem innych elementów rzeczywistości)- to stwarza osobowość społ.
o Osobowość kształtuje się w trakcie socjalizacji
o Znajduje swój wyraz w systemie postaw
§ Postawa- względnie trwały układ dyspozycji jednostki do określonego zachowania się wobec danego przedmiotu postawy. Obejmuje 3 elementy:
· -względnie trwałe poglądy jednostki na dany przedmiot postawy (komponent poznawczy)
· względnie trwałe uczucia w stosunku do przedmiotu postawy(komponent emocjonalny)
· względnie trwałe dążności względem danego przedmiotu postawy(komponent behawioralny)
- styczności społ.- tj. świadomość jednego partnera, jednostki czy grupy o istnieniu drugiego partnera, uzewnętrznioną na pomocą jakiegoś narzędzia styczności możliwości wzajemnego oddziaływania (podjęcia interakcji). Rodzaje:
o bezpośrednie- gdy partnerzy znajdują się w tym samym miejscu, czasie
o pośrednie – dokonują się za pośrednictwem technicznych środków przekazu, gdy partnerzy nie są w tym samym miejscu i czasie
narzędzia styczności- wszystkie wytworzy przyrody i kultury (radio, telewizja, prasa, książki- mass media- pełnią tę funkcję)
- działania- interakcje społ.- świadome oddziaływanie lub działanie skierowane do innych ludzi jako uczestników współżycia społecznego (cel- wywarcie wpływu na osobowość lub zachowanie partnera). Wyrażane za pomocą symboli, gestów, znaków, języka werbalnego. Interakcja- wzajemne definiowanie, interpretowanie sytuacji, rozpoznanie wzajemne ról społ. i dostosowanie czynności. Wielość interakcji w życiu jednostkowym i zbiorowym.
- ...
Piffony