3.ARCHITEKTURA ROMAŃSKA
Przejście od tradycyjnego budownictwa starochrześcijańskiego do romańskiego nastąpiło przez sztukę przedromańską. (VIII-X w.). Przyjmuje się umownie że na początek stylu romańskiego ostatnie lata X w. Okres trwał przez cały Xi w.. Dojrzały styl romański z pierwszej połowy XII w. charakteryzuje się doskonała harmonią konstrukcji i formy. Druga połowa XII w. i pierwsza połowa XII w. to późny okres stylu, zwany niekiedy barokiem romańskim.
MATERIAŁY BUDOWLANE, KONSTRUKCJE I FORMA.
W Europie zachodniej podstawowym materiałem budowlanym był kamień łamany lub starannie obrabiany w kostkę. Na ziemiach polskich i Skandynawii początkowo przeważało drewno później ustępując miejsca kamieniowi. Pod konie XII w. zaczęło rozpowszechniać się w budownictwo ceglane. (zaprawy wapienne) Szkło stosowano w postaci gomółek-małych zielonkawych krążków z grubego szkła- łączonych paskami ołowiu. Dachy na ogół niezbyt strome, kryto dachówką, łupkiem, lub płytami kamiennymi.
3-1. Ściana romańska z kamienia: a) lico muru z dużych, starannie obrobionych ciosów, b) lico muru z dużymi ciosami w narożach i drobniejszymi kamieniami w tle, c) przekrój poprzeczny przez mur.
Sklepienie kolebkowe otrzymało gurty czyli łęki rozmieszczone w pewnych odstępach, oparte na wspornikach lub służkach - smukłych i wąskich kolumienkach przyściennych.
Przełomem stało się wprowadzenie żeber w sklepieniach krzyżowych. Żebra czyli profilowane łęki biegnące po krawędziach przenikania kolebek oparte były podobnie jak gurty na wspornikach lub służkach. W miejscu skrzyżowania się żeber w kluczu sklepienia umieszczano zwykle zwornik w kształcie ciosowego talerza lub tarczy herbowej.
3-5. Rzut kościoła romańskiego z wiązanym układem sklepień i zmiennym systemem podpór
3-3. Wzmocnienia sklepień kolebkowych gurtami: a) opartymi na wspornikach, b) opartymi na służkach,
c) wspornik / — gurt, 2 — wspornik, 3 — służka
Kolumny. Przysadziste trzony kolumn, na ogół gładkie i proste, w okresie późniejszym zdobiono ornamentyka geometryczną, plecionka lub spiralnym żłobkowaniem albo płaskimi figurami. Bazy uległy spłaszczeniu. W narożach kwadratowej płytki wspierającej bazę umieszczono rzeźbione elementy zwane szponami lub żabkami. Charakterystyczne w stylu romańskim głowice kostkowe występowały obok głowic o kształtach kielichowych lub figuralnych. Kwadratowy zarys rzutu poziomego filarów przybierał z czasem kształt krzyża lub jeszcze bogatszy, formowany przez wtopione w filar służki.
3-8. Przekroje słupów romańskich
3-7. Kolumny i służki romańskie: a) zdobione trzony kolumn, b) baza ze szponami (żabkami), c) głowica kostkowa, d) głowica kielichowa, e) głowica figuralna, f) głowice bliźnie
Okna.- małe, półkoliście przesklepione w grubych murach, ościeża ukośnie ścięte. Stosowano tez okna dwudzielne, trójdzielne, a nawet wielodzielne, w których sklepione nadproże wspierano na kolumienkach dzielących otwór. Nad wejściem do kościoła pojawiały się koliste okna, zwane rozetami.
3-9. Okna romańskie: a) jednodzielne, b) biforium, c) triforium,, d) rozeta
Otwory wejściowe były niewielkie i we wczesnej fazie rozwoju proste, półkoliście przesklepione, niekiedy obramowane para kolumienek.
Gzymsy romańskie wykonane były ze starannie obrobionego kamienia. Ich wysięg był niewielki a profile znacznie odbiegały od klasycznych. Pod gzymsami często umieszczano fryzy arkadowe.
Charakterystyczne rysunki przekrojów słupów, łęków, żeber i gzymsów romańskich łączą odcinki prostych z wycinkami kół.
Ściany kościołow zdobiono we wnętrzach freskami o nasyconych barwach, obwodząc postacie i przedmioty ciemnym konturem. Od XII w. nastąpił rozkwit witraży.
Architekturze najważniejszą range osiągnęło budownictwo sakralne, reprezentowane przez kościoły:
- bazylikowe - o wysokiej nawie głównej i niższych nawach bocznych.
-halowe- o jednakowej lub niewiele zróżnicowanej wysokości naw
-jednonawowe podłużne
-centralne(dośrodkowe)-na palnie koła, kwadratu lub krzyża greckiego.
3-11. Gzymsy romańskie: a) profile gzymsów, b) widok fryzów arkadkowych, często umieszczanych pod gzymsami
3-10. Portale romańskie: u góry — wczesny kościoła św. Wojciecha w Krakowie (fot. J. Bogusz), u dołu — schodkowy kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu (fot. z archiwum WSiP)
k22k83