SCHEMATY
Konstrukcja schematów opiera się na powszechnie znanych zasadach:
1. Zdefiniuj omawiany obiekt (proces).
2. Omów na podstawie reguł:
a) od części zewnętrznych do wnętrza,
b) od ogółu do szczegółu.
3. Podaj przykłady.
4. Wyciągnij wnioski (podsumuj).
SCHEMAT DEFINIOWANIA POJĘĆ
1. Nazwij pojęcie (oraz podaj ewentualne synonimy).
2. Omów zakres pojęcia (czyli określ, do jakiej kategorii ogólnej ono należy).
3. Podaj cechy wyróżniające pojęcia (czyli wyjaśnij, czym się ono różni od innych podobnych pojęć).
4. Podaj przykład.
SCHEMAT OMAWIANIA STRUKTUR KOMÓRKOWYCH
1. Omów cechy wyróżniające struktury komórkowej oraz jej występowanie.
2. Opisz budowę, wykonaj rysunek.
3. Podaj skład chemiczny (charakterystyczne związki).
4. Omów funkcje oraz podaj przykłady.
SCHEMAT OMAWIANIA ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH
1. Nazwij związek organiczny i podaj jego synonimy oraz omów cechy wyróżniające grupy, do której należy (zdefiniuj).
2. Omów skład chemiczny (pierwiastki).
3. Opisz budowę cząsteczki (wymień podjednostki związku organicznego, podaj wzór strukturalny).
4. Przedstaw podział grupy, do której należy związek organiczny, na podgrupy i podaj kryteria tego podziału.
5. Omów występowanie i funkcje oraz podaj przykłady.
SCHEMAT CHARAKTERYSTYKI PRZYSTOSOWAŃ
1. Przedstaw przystosowania w budowie zewnętrznej.
2. Przedstaw przystosowania w budowie wewnętrznej.
3. Przedstaw przystosowania w czynnościach życiowych.
SCHEMAT OMAWIANIA BUDOWY ROŚLIN
1. Podaj definicję grupy i cechy ją wyróżniające.
2. Przedstaw środowisko życia i podaj przykłady (ewentualnie przynależność systematyczną).
3. Omów budowę sporofitu:
a) podaj rozmiary,
b) opisz morfologię i budowę wewnętrzną (u organowców opisz organy wegetatywne),
c) scharakteryzuj typ i rozmieszczenie zarodni (u nasiennych – rozmieszczenie kwiatów).
4. Omów budowę gametofitu:
a) podaj wielkość (np. kilkucentymetrowy),
b) opisz budowę (zewnętrzną i wewnętrzną),
c) podaj lokalizację.
5. Scharakteryzuj sposoby rozmnażania się:
a) wegetatywne,
b) za pomocą zarodników,
c) płciowe.
6. Omów cykl życiowy.
7. Omów cechy przystosowawcze do środowiska życia.
8. Omów nowe ewolucyjne cechy (w stosunku do poprzednio poznanych grup).
9. Omów cechy wyróżniające jednostek taksonomicznych niższej rangi.
10. Przedstaw znaczenie w przyrodzie i gospodarce człowieka.
SCHEMAT ANALIZY ZWIĄZKU BUDOWY I FUNKCJI
1. Zdefiniuj obiekt analizy.
2. Przedstaw funkcje (czynności).
3. Wskaż te cechy budowy, które umożliwiają pełnienie wymienionych funkcji.
SCHEMAT OMAWIANIA CZYNNOŚCI ŻYCIOWYCH ZWIERZĄT
1. Omów funkcję układu (lub rolę procesu).
2. Przedstaw zasadę działania (lub mechanizm procesu).
3. Dokonaj przeglądu (zróżnicowania budowy układu u zwierząt).
4. Omów budowę i funkcjonowanie poszczególnych części (zwykle na przykładzie kręgowców – głównie człowieka).
5. Przedstaw sposoby regulacji działania układu (regulacja neurohormonalna).
6. Omów higienę układu (typowe schorzenia i sposoby zapobiegania im).
SCHEMAT OMAWIANIA BUDOWY PIERWOTNIAKÓW I ZWIERZĄT
2. Przedstaw środowisko i tryb życia grupy oraz podaj przykłady (ewentualnie przynależność systematyczną).
3. Omów budowę zewnętrzną:
a) wielkość, kształt, podział ciała na części,
b) pokrycie ciała,
c) organy ruchu, widoczne narządy zmysłów i ich rozmieszczenie.
4. Omów szkielet i aparat ruchu.
5. Omów budowę wewnętrzną:
a) Układ pokarmowy lub: a) pobieranie pokarmu,
b) Układ oddechowy lub: b) wymianę gazową,
c) Układ krwionośny lub: c) transpotr wewnątrzustrojowy,
d) Układ wydalniczy lub: d) wydalanie,
e) Układ nerwowy lub: e) koordynację czynności życiowych.
6. Scharakteryzuj sposoby rozmnażania i cykl życiowy.
7. Omów cechy wyróżniające jednostek taksonomicznych niższej rangi (gromad, rzędów).
8. Omów cechy przystosowawcze do środowiska i trybu życia.
9. Omów nowe ewolucyjnie cechy.
10. Przedstaw znaczenie w przyrodzie, gospodarce człowieka i nauce.
SCHEMAT PORÓWNYWANIA
1. Zdefiniuj porównywane kategorie, wskazując, co je łączy.
2. Wskaż podobieństwa i różnice (w kolejności wynikającej ze schematów omawiania porównywanych kategorii).
3. Wyciągnij wnioski (adekwatne do treści pytania – głównie uogólniając i wskazując najistotniejsze podobieństwa i różnice).
SCHEMAT OMAWIANIA PROCESÓW METABOLICZNYCH
1. Przedstaw definicję, istotę i cechy wyróżniające procesu.
2. Podaj lokalizację porocesu w obrębie: świata istot żywych, organizmu, komórki.
3. Omów zasadnicze etapy procesu, a w obrębie każdego z nich przedstaw:
a) istotę zachodzących przemian,
b) lokalizację,
c) przebieg (substraty, opis lub schemat, warunki zajścia procesu), fazy (etapy).
4. Wymień ostateczne efekty (produkty) procesu.
5. Wyjaśnij biologiczny sens procesu.
SCHEMAT PROJEKTOWANIA EKSPERYMENTU
1. Sformułuj problem badawczy (może być pytaniem).
2. Postaw hipotezę roboczą (przewidywany wynik – zdanie oznajmujące).
3. Opracuj plan doświadczenia (wybierz obiekt badania, materiał i metodę pracy, ustal, co jest próbą kontrolną, wykonaj projekt zestawu doświadczalnego – rysunek, zaproponuj sposób rejestracji i prezentacji wyników).
4. Wykonaj zestawienie zbiorcze wyników (tabelę i/lub wykres).
5. Określ, czy hipoteza została zweryfikowana pozytywnie (potwierdzona) czy nie.
6. Wyciągnij wnioski.
7. Zaproponuj inne sposoby weryfikacji hipotezy lub dalsze kierunki prac.
teacher20