1999'2.pdf

Pierwsze bezpilotowe aparaty cięższe od powietrza zdolne do wykonywania sterowanych lotów pojawiły się jeszcze

przed historycznym startem samolotu braci Wright. 6 maja 1896 bezpilotowy samolot Aerodrome No 5 zbudowany

przez dr. Samuela Pierpointa Langleya, wykonał nad rzeką Potomac pierwszy samodzielny lot, trwający ponad minu-

tę. Z kolei w Niemczech, we wrześniu 1903, swój dwupłatowy samolot o długości prawie 3,5 m, napędzany silnikiem

spalinowym o mocy 9,5 KM, oblatał Carl Jatho. Lot nie był jednak daleki, samolot niemieckiego konstruktora poko-

nał odległość zaledwie trzydziestu kilku metrów na wysokości ponad trzech metrów.

W pionierskich czasach lotnictwa problemem było nie tylko wzniesienie się w powietrze, ale także kontrolowanie

lotu, zarówno dużych, jak i małych samolotów. W wypadku bezpilotowców przełom dokonał się dopiero w latach

I wojny światowej, gdy Amerykanie Peter Cooper i Elmer A. Sperry skonstruowali automatyczny stabilizator żyrosko-

powy. Pierwszy lot wyposażonego w to urządzenie samolotu, odpowiednio przebudowanego, należącego do US Navy

Curtissa N-9, odbył się w grudniu 1917 nad Long Island. Eksperyment zakończył się sukcesem, ale nad polem walki

nowy samolot się nie pojawił.

PRZYSZŁOŚĆ LOTNICTWA?

TOMASZ HYPKI

Sterowany drogą radiową N-9 miał zasięg

80 km i mógł przenosić 135 kilogramów bomb,

ale trudno było sobie wyobrazić jego operacyj-

ne zastosowanie. Zrzut bomb na cel był nie-

możliwy bez pilota, a praktycznie stuprocento-

we ryzyko utraty drogiego samolotu całkowicie

podważało sens jego użycia. Potrzebna była

specjalna, tania konstrukcja pozbawiona zbęd-

nych instalacji, mogąca bezpośrednio razić cel.

Dojrzewanie

Taki właśnie, mały, o rozpiętości niewiele

ponad 3,5 m, samolot bezpilotowy skonstruował

Charles F. Kettering z amerykańskiej firmy Del-

co (później przejętej przez General Motors).

Zbudowany z drewna Kettering Bug, ważący

140 kg, mógł przenosić ładunek wybuchowy

o takiej samej masie. Po starcie ze specjalne-

go wózka kierował się nad cel zgodnie z ustalo-

nym jeszcze na ziemi programem. Gdy lot się

kończył, automatycznie składały się skrzydła

i Bug opadał pionowo na cel.

Samolot Ketteringa kosztował tylko 400

dolarów, więc nadawał się do masowej produk-

cji. Podjęto ją w ostatnich miesiącach wojny i

Bug znalazł się na froncie. Nie został jednak

użyty przed zakończeniem wojny, a produkcję

przerwano.

Od 1916 na bezpilotową powietrzną torpedą

pracowali także konstruktorzy brytyjscy z Royal

Aircraft Establishment (RAE), H. P. Folland

i A. M. Low. Ich jednopłatowy Aerial Target nie

uzyskał jednak zdolności operacyjnych przed

końcem wojny i prace nad bezpilotowcami w RAE

praktycznie przerwano do 1924. Wtedy to po-

wstał Larynx - bezpilotowiec dalekiego zasięgu

o rozmiarach normalnego samolotu, napędza-

ny silnikiem Rolls-Royce Lynx. W 1931 na bazie

doświadczeń z Larynxem przebudowano trzy sa-

moloty Fairey IIIF na sterowane radiem cele la-

tające Fairey Queen. Po udanych próbach prze-

prowadzonych na Gibraltarze przez bry-

tyjskich artylerzystów, RAF postanowił

zamówić większą liczbę podobnych ce-

lów, jednak zbudowanych na bazie szkol-

nego samolotu Tiger Moth.

Dwupłatowy, napędzany 130-konnym

silnikiem Gypsy Major, DH.82B Queen

Bee został oblatany w styczniu 1935. Sa-

molot mógł startować z pomocą specjal-

nie przebudowanego ośmiokołowego

podwozia z normalnego pasa startowe-

go lub katapulty okrętowej, a lądować

wodując na morzu. Seryjną produkcję

Queen Bee rozpoczęto na krótko przed

II wojną światową. Wyprodukowano aż

380 takich celów, o zasięgu ok. 500 km,

latających z prędkością 160 km/h, któ-

re pozostały w służbie do 1947. Pierwszą jed-

nostką używającą operacyjnie Queen Bee był

1 AACU (1 Anti-Aircraft Co-operation Unit) stacjo-

nujący w bazie Cleave na wybrzeżu Kornwalii.

RAF i Royal Navyjuż w czasie wojny planowa-

ły zastąpienie Queen Bee przez samolot szyb-

szy i mogący latać na większej wysokości, a więc

bardziej odpowiadający ówczesnym standardom.

Miał to być Airspeed Queen Wasp, oblatany

w 1937. Napędzany silnikiem gwiazdowym Chee-

tyjskimi - Program Dog. W Naval Air Factory (NAF)

w Filadelfii na zdalnie sterowane bezpilotowce

przebudowano wówczas dwa dwukadłubowe sa-

moloty Stearman Hammond JR-1. Pierwszy

z nich został oblatany w listopadzie 1937 w ba-

zie Cape May. Samolot był wówczas sterowany

przez pilota znajdującego się w lecącym obok

Jeden z pierwszych zdalnie sterowanych bezpilotowców

amerykańskich Curtiss N2C-2, zbudowany i oblatany

w 1937 na zamówienie US Navy

Zdjęcie: Maxwell White-NAWCWD

Curtiss TG-2. Kilka miesięcy później pierwszy

lot NOLO (no live operator) odbył kolejny bezpi-

lotowiec powstały w ramach programu - Curtiss

N2C-2. Tym razem był to samolot szturmowy,

przystosowany do atakowania celów naziem-

nych i nawodnych. We wrześniu 1938 przepro-

wadzono próbę zaatakowania z jego pomocą

okrętu. Pikując na USS Utah N2C-2 został jed-

nak trafiony przez pocisk przeciwlotniczy i ude-

rzył w wodę przed celem.

Hala montażowa pierwszego masowo produkowanego bsl Kettering Bug

Zdjęcie: archiwum

tach o mocy 380 KM

rozwijał prędkość

równą 270 km/h, ale

byt zbyt skomplikowa-

ny i drogi. Nie wszedł

więc do produkcji se-

ryjnej. Tylko 5 Queen

Wasp znalazło się w

1 AACU, gdzie były

używane od 1940 do

1943.

W USA prace nad

samolotami bezpilo-

towymi kontynuowała

przede wszystkim

marynarka wojenna.

W 1936 pod kierun-

kiem wiceadmirała

Delmara S. Fahrneya,

rozpoczęto - inspiro-

wany sukcesami bry-

Amerykańskie kariery

II wojna światowa spowodowała przyspiesze-

nie prac nad operacyjnymi bezpilotowcami ude-

rzeniowymi. W 1939 sformowano w San Diego

dywizjon VJ-3 (Utility Squadron Three), a w 1941

powstała kolejna jednostka - VJ-5, wyposażona

w latające cele i uderzeniowe samoloty bezpi-

lotowe. W kwietniu tego roku przeprowadzono

pierwszy prawdziwy atak zdalnie sterowanego

TG-2, uzbrojonego w torpedę z makietą głowi-

cy, na manewrujący niszczyciel. Pilotowany z sa-

molotu-matki bezpilotowiec zrzucił torpedę, któ-

ra trafiła cel wleczony przez okręt. Amerykanie

mogli uznać, że zyskali broń, która może służyć

do bezpiecznego atakowania nieprzyjacielskich

okrętów.

Sukcesy odniesione w czasie prób zachęci-

ły dowództwo US Navy do zamówienia 500 bez-

pilotowców i 170 samolotów z aparaturą do ich

sterowania. W ramach programu Option w 1942

powstał wówczas dwusilnikowy samolot bezpi-

lotowy TDN-1, rozwijający prędkość maksymalną

280 km/h, który mógł przenosić torpedę lub

900 kg bomb. Nie został on jednak użyty opera-

cyjnie, choć 164 samoloty tego typu znalazły

się w wyposażeniu jednostek treningowych

US Navy. Dopiero jego następca, TDR-1 został

wykorzystany w akcji bojowej. W lipcu 1944 czte-

ry bezpilotowce należące do STAG-1 {Special

Task Air Groupe One), każdy niosący pełny ładu-

nek bomb, po starcie z Wysp Salomona zaata-

kowały japoński statek Yamazuki Maru, uzysku-

jąc dwa bezpośrednie trafienia. Później, we wrze-

śniu i październiku, STAG-1 użył jeszcze 46

TDR-1 w rejonie Guadalcanal, także uzyskując

skuteczność trafień na poziomie 50%.

Innym sposobem uzyskania uderzeniowych

bezpilotowców, o znacznie większej sile rażenia,

było przebudowywanie bombowców i faszerowa-

nie ich materiałami wybuchowymi. W lipcu

1944, w ramach wspólnego programu USAAF

i Navy Anvil, tak właśnie zmodyfikowano bom-

bowce PB4Y-1 Liberator należące do SAU-1

(US Navy Special Air Unit One) stacjonującego

w brytyjskiej bazie Fersfield. Wyposażono je

w urządzenia zdalnego sterowania, telewizyjny

system naprowadzania na cel i wypełniono ma-

teriałami wybuchowymi o masie 11,5 tony z za-

miarem atakowania niemieckich wyrzutni lata-

jących bomb V-l. Przebudowane PB4Y-1 star-

towały z dwuosobową załogą na pokładzie, któ-

ra po osiągnięciu wysokości 600-700 metrów

wyskakiwała na spadochronach, a zdalne ste-

rowanie bezzałogowego bombowca przejmował

samolot-matka PV-1 Ventura. Niestety, już

w pierwszym locie opera-

cyjnym dwóm ochotnikom,

wśród których był brat

przyszłego prezydenta

USA - Joseph Kennedy Jr,

nie udało się opuścić sa-

molotu przed wybuchem.

Pierwsze, tragiczne nie-

powodzenie nie powstrzy-

mało jednak użycia bezpi-

lotowych bombowców

m.in. przeciw bazom nie-

mieckich okrętów podwod-

nych. Wkrótce w podobny

sposób przebudowano też

25 bombowców B-17. Do-

piero te, powstałe w ra-

mach programu Aphrodite,

bezpilotowce BQ-7 zostały

po raz pierwszy w historii

użyte do atakowania wy-

rzutni V-l rozmieszczonych na fran-

cuskim wybrzeżu.

Najwięcej bezpilotowych samo-

lotów w czasie II wojny światowej

potrzebowała US Army. Nie były

to jednak maszyny bojowe, a wy-

łącznie cele latające używane do

szkolenia artylerzystów. Praktycz-

nie jedynym ich dostawcą była fir-

ma Radioplanes założona w Hol-

lywood przez wywodzącego się

z aktorskiej rodziny Reginalda Den-

nyego, który zatrudnił kilku inży-

nierów pracujących wcześniej

u Lockheeda. W 1939 zbudowali

oni niezwykle prosty, napędzany dwucylindrowym

silnikiem rotacyjnym (jego zastosowanie redu-

kowało wpływ momentu obrotowego śmigła na

zachowanie samolotu), mały cel latający OQ-2A

Target (oznaczenie US Navy-TDD-1, Target Dro-

ne Denny). Półtoragalonowy zbiornik paliwa

umożliwiał blisko godzinny lot z prędkością ok.

140 km/h. Do sterowania wykorzystano apara-

turę radiową produkowano przez rozpoczynającą

wówczas działalność firmę Bendix. Start 0Q-2A

odbywał się z wykorzystaniem

sznurów gumowych, a powrót na

ziemię był możliwy dzięki spado-

chronowi o średnicy ponad 7 m.

W 1941 armia amerykańska

zamówiła aż 3800 Targetów, co

rozpoczęło długoletnią działalność

Radioplanes, kontynuowaną w póź-

niejszych latach przez jej sukceso-

ra - firmę Northrop (obecnie Nor-

throp Grumman), któ-

ra wyprodukowała

łącznie ponad 72 ty-

siące bezpilotowców

różnych typów. W

1943 powstał większy

i szybszy, ale też droż-

szy 0Q-3. Aby spełnić

wymagania ekono-

miczne, zastąpiono go

przez uproszczoną wersję - OQ-14,

kosztującą zaledwie 600 dolarów.

0Q-14 zbudowano w liczbie ponad

10 tysięcy egzemplarzy na zamówie-

nie US Army i Navy, a jego następ-

cy latają w USA do dzisiaj.

Z Radioplanes związana jest nie-

zwykła kariera dwojga najbardziej

chyba znanych w dziejach aktorów

amerykańskich. Ówczesny kapitan,

Ronald Reagan wysłał tam bowiem

podległego sobie fotografa, któ-

ry miał wykonać zdjęcia kobiet

pracujących na rzecz zwycię-

stwa. Fotografowi w oko wpadła

szczególnie piękna robotnica -

Norma Jean Dougherty. Seria

zdjęć wykonanych 26 czerwca

1945 okazała się początkiem jej

oszałamiającej kariery aktor-

skiej. W Hollywood przyjęła ona

pseudonim Marilyn Monroe...

W czasie wojny na Pacyfiku US Navy użyła bojowo kilku-

dziesięciu bsl TDR-1 do atakowania floty japońskiej

Zdjęcie: Maxwell White-NAWCWD

wa), znane głównie pod wspomnianą już nazwą

V-l. Napędzane pulsacyjnym silnikiem odrzuto-

wym Argus o ciągu 300 kG, niosąc głowicę o

masie 900 kg, leciały z prędkością ponad

700 km/h po starcie z 70-metrowej rampy star-

towej (właśnie te rampy były celem ataków

BQ-7). Niemcy wykorzystywali te stabilizowane

żyroskopowo i naprowadzane mechanizmem

programowanym przed startem pojazdy do ata-

kowania różnych celów, w tym przede wszyst-

Przebudowany na bezpilotowiec samolot myśliwski Hellcat,

przygotowywany do startu z pokładu lotniskowca USS Boxer

Pracowniczka firmy Radioplane

Norma Jean Dougherty, która

dzięki szczęśliwemu zbiegowi

okoliczności przeistoczyła się

wkrótce w Marylin Monroe

Zdjęcie: archiwum

Najbardziej rozpowszechniony cel latający z okresu II wojny świa-

towej Radioplane OQ-2 Target

Zdjęcie: US Navy

kim cywilnych, na Wyspach Brytyjskich. Pierw-

szy z ponad 5800 pocisków V-l skierowanych

na wyspy wystrzelono 13 czerwca 1944.

Ponieważ ówczesne myśliwce prawie dorów-

nywały prędkością latającym bombom, zdecy-

dowano się na ich wykorzystanie do zwalczania

V-l. Do tej walki RAF skierował specjalnie 11

dywizjonów myśliwskich, które zniszczyły prawie

1800 V-l. Latające bomby niszczono zarówno

ogniem z broni pokładowej, jak i mniej konwen-

cjonalnie, ale co najmniej równie skutecznie, po-

przez podważanie w równoległym locie końcó-

wek ich skrzydeł własnymi skrzydłami i wytrą-

canie w ten sposób z równowagi. Żyroskopowy

mechanizm sterujący V-l nie był sobie w stanie

poradzić z gwałtowną zmianą położenia, dzięki

czemu bomba w przypadkowy sposób spadała

na ziemię.

Brytyjczycy zwalczali zarówno lecące V-l, jak

i ich wyrzutnie. Ponieważ bombardowania roz-

mieszczonych na francuskim wybrzeżu ramp

okazały się stosunkowo skuteczne, Niemcy za-

częli wystrzeliwać latające bomby także spod

bombowców He 111. W ten sposób, z niskiej

wysokości, w nocy, w obawie przed brytyjskimi

radarami i myśliwcami, do stycznia 1945 wy-

strzelili blisko 1200 V-l. Tylko połowa z nich

przekroczyła brzeg angielski, a zaledwie co dzie-

siąty dotarł do celu.

W końcowym okresie wojny Niemcy stoso-

wali także kilka typów nie napędzanych bomb

kierowanych drogą radiową. Były wśród nich

bomby PG-400X (Fritz-X), które we wrześniu

Niemieckie bomby

latające

Amerykańskie bezpilotowce

biły rekordy masowości produk-

cji, jednak do historii II wojny

światowej przeszły przede

wszystkim konstrukcje niemiec-

kie. Najbardziej znaną z nich były

latające bomby Fieseler Fi 103

Vergeltungswaffe (broń odweto-

nych w ramach operacji Pa-

perclip do US Navy Pilotless

Aircraft Unit w Point Mugu

w Kalifornii. Tam właśnie ba-

dano i modyfikowano nie-

mieckie V-l nazywane Loon.

W Pont Mugu zaczęły też po-

wstawać bezpilotowe mody

fikacje wielu samolotów wy-

korzystywanych w różnych

eksperymentach. Kilka F6F

Hellcat przebudowanych na

zdalnie kierowane F6F-3K

w ramach operacji Crossro-

ads służyło do monitorowa-

nia amerykańskich testów

atomowych w latach 1946-

-47. Inne Hellcaty, F6F-5K

Wywodzący się z niemieckiego V-l bsl JB-2 Loon przed startem z

okrętu podwodnego USS Carbonerro. Loon różnił się od V-l zasto-

sowaniem zdalnego sterowania i przyspieszacza startowego na stały

materiał pędny. Posłużył do zdobycia doświadczeń wykorzystanych

później podczas projektowania amerykańskich bezpilotowców i ra-

kiet nowej generacji / Zdjęcie: US Navy

Loon jako pomnik w Pt Mugu

5823 latające bomby V-l wystrzelone na

Wielką Brytanię zabiły ponad 1000 ludzi, głów-

nie cywilów z największych brytyjskich miast

wykorzystano w czasie wojny koreań-

skiej. Sześć należących do GMU-90

(Guided Missile Unit 90) bezpilotow-

ców tego typu na przełomie sierpnia

i września zaatakowało cele w pół-

nocnej Korei. Hellcaty przenoszące

po 900 kb bomb były naprowadzane

z pokładów dwóch załogowych samo-

lotów AD-2Q Skyraider.

Wiosną 1951 w bazie USAF w Holloman ob-

latano prototyp jednego z najbardziej rozpo-

wszechnionych i wszechstronnych bezpilotow-

ców w historii światowe-

go lotnictwa. Był to Ryan

Q-2 Firebee - odrzutowy

bsl nowej generacji, wy-

korzystywany później

w kolejnych odmianach

jako cel latający, samo-

lot rozpoznawczy, a na-

wet nosiciel pocisków ra-

kietowych i głowicy nu-

klearnej. Szczególnie

dużą rolę odegrał on

w czasie wojny wietnam-

skiej.

Na początku lat 60.

Ryan Aeronautical (póź-

niej Teledyne Ryan) roz-

począł ściśle tajne stu-

dia nazwane Red Wagon,

nad modyfikacjami bsl Q-2C mającymi zmniej-

szyć jego odbicie radarowe. Były to jedne z pierw-

szych w historii prace nad obiektami nazywany-

mi dziś stealth. Wykorzystywano w nich specjal-

ne przesłony wlotu powietrza do silnika, pokry-

cia pochłaniające promieniowanie elektroma-

gnetyczne, odpowiednio też modyfikowano

kształty samolotu. Zdobyte doświadczenia wy-

korzystywano później w różnych bsl konstruowa-

nych w firmie Ryan, ale nie tylko.

Niemiecki zestaw uderzeniowy Mistel 2 skła-

dający się z wypełnionego ładunkiem wybucho-

wym zdalnie sterowanego Ju-88G i myśliwskie-

go Fw 190A, z którego pilot kierował atakiem

na wybrany cel

Q-2 różnych wersji, od sierpnia 1964 do grud-

nia 1975 wykonywały loty rozpoznawcze nad po-

łudniowymi Chinami, Wietnamem i innymi kra-

jami Azji Południowowschodniej w ramach ope-

racji Lightning Bugs. Wystrzeliwane spod skrzy-

deł transportowych DC-130 Hercules lecących

nad wodami międzynarodowymi, wracały nad za-

przyjaźniony z USA Tajwan, gdzie lądowały na

spadochronie. Łącznie Q-2 wykonały 78 tajnych

lotów rozpoznawczych nad Chinami, z których

wróciło ponad 60% z nich (zestrzelone lub roz-

1943 sześć Do 217K-2 z III/KG 100 zrzuciło

na okręty włoskie, zatapiając m.in. krążownik

Roma. Ponad 850 kierowanych bomb FZG-76

zrzucono z He 111H należących do stacjonują-

cej w Holandii KG 53 w ramach operacji Rum-

pel Kammer na cele w Wielkiej Brytanii. Sku-

teczność tych ataków była jednak niewielka.

Bardziej wyrafinowane, a tym samym celniejsze

były bomby Hs-293 zrzucane z He 111H

i He 177A-3 na mosty na Odrze w marcu 1945.

W końcowych dniach wojny do akcji wprowa-

dzono też zdalnie sterowane, bezpilotowe bom-

bowce Ju 88G, nazwane Mistel, nafaszerowa-

ne blisko 4 tonami materiałów wybuchowych.

Startowały one z umieszczonymi na grzbiecie

myśliwcami Bf 109 lub Fw 190, które w powie-

trzu oddzielały się i nakierowywały bombowce

na cel. Przed końcem wojny zbudowano ponad

100 Misteli, które atakowały m.in. Aliantów lą-

dujących na plażach Normandii. W ramach ope-

racji Eisenhammer uczestniczyły one także

w niszczeniu mostów na Odrze.

Po zakończeniu wojny rozwój amerykańskich

bezpilotowców przebiegał kilkoma drogami.

Nadal powstawały niewielkie cele latające,

takie jak Radioplane KD4G-1,...

...przebudowywano na cele latające wycofywa-

ne z linii samoloty bojowe, np. Sabre. Przebudo-

wała go firma Tracor specjalizująca się w takich

pracach, nadając mu oznaczenie QFS6F...

...Zaczęła też powstawać zupełnie nowa genera-

cja bsl o bardzo wysokich parametrach. Do ba-

dań technologii niezbędnych do ich powstania

posłużył m.in. North American X-10 - protoplasta

całej rodziny rakiet i szybkich bezpilotowców

Zdjęcie: Rockwell International

Po wojnie

Po zakończeniu wojny liderem rozwoju bez-

pilotowych statków latających (bsl) zostały Sta-

ny Zjednoczone, które też wielokrotnie używały

ich bojowo. Amerykanie wykorzystali przy tym

m.in. 12 specjalistów niemieckich przewiezio-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: