program_20100505_obrot_bezgotowkowy.pdf

Projekt z dnia 5 maja 2010 r.

Program rozwoju

obrotu bezgotówkowego

w Polsce

na lata 2010-2013

(projekt)

maj 2010 roku

Spis tre ś ci

Spis treści ................................................................................................................................... 2

Wstęp.......................................................................................................................................... 5

1 Charakterystyka obrotu gotówkowego i bezgotówkowego ............................................... 9

1.1 Definicja obrotu bezgotówkowego i gotówkowego................................................... 9

1.2 Rodzaje płatności bezgotówkowych i gotówkowych .............................................. 11

1.3 Mierniki obrotu bezgotówkowego i gotówkowego ................................................. 14

2 Diagnoza stanu obrotu bezgotówkowego i gotówkowego w Polsce ............................... 16

2.1 Regulacje prawne dotyczące obrotu bezgotówkowego i gotówkowego w Polsce .. 16

2.2 Infrastruktura polskiego systemu płatniczego.......................................................... 21

2.2.1 Instytucje świadczące usługi płatnicze............................................................. 21

2.2.2 Placówki instytucji świadczących usługi płatnicze.......................................... 23

2.2.3 Systemy autoryzacji i rozliczeń........................................................................ 27

2.2.4 Urządzenia akceptujące elektroniczne instrumenty płatnicze.......................... 28

2.2.5 Bankomaty ....................................................................................................... 29

2.3 Sposoby dokonywania płatności w Polsce............................................................... 32

2.3.1. Płatności dokonywane przez konsumentów........................................................... 33

2.3.2. Płatności dokonywane przez przedsiębiorstwa ..................................................... 38

2.3.3. Płatności dokonywane przez instytucje publiczne ................................................ 39

2.4 Wykorzystywanie gotówki do dokonywania płatności w Polsce ............................ 41

2.4.1 Podmioty zaangaŜowane w obrót gotówkowy................................................. 41

2.4.2 Podstawowe sposoby pozyskiwania gotówki i dokonywania nią płatności .... 42

2.4.3 Liczba płatności gotówkowych w Polsce i porównanie z innymi krajami Unii

Europejskiej...................................................................................................................... 45

2.4.4 Wartość i udział gotówki w agregatach podaŜy pieniądza w Polsce i

porównanie z innymi krajami Unii Europejskiej ............................................................. 46

2.4.5 Przesłanki dokonywania płatności w drodze gotówkowej............................... 47

2.4.6 Koszty obrotu gotówkowego ........................................................................... 48

2.5 Rachunki bankowe ................................................................................................... 52

2.5.1 Liczba rachunków bankowych w Polsce i porównanie z innymi krajami Unii

Europejskiej...................................................................................................................... 52

2.5.2 Przesłanki posiadania i braku posiadania rachunków bankowych................... 53

2.5.3 Rachunki bankowe z dostępem przez Internet ................................................. 55

2.5.4 Koszty posiadania rachunku bankowego dla klienta ....................................... 57

2.5.5 Posiadanie rachunku bankowego a problem wykluczenia finansowego ......... 58

2.6 Wykorzystywanie bezgotówkowych instrumentów płatniczych w Polsce.............. 59

2.6.1 Polecenie przelewu........................................................................................... 59

2.6.2 Polecenie zapłaty.............................................................................................. 61

2.6.3 Karty płatnicze ................................................................................................. 63

2.6.4 Inne innowacyjne instrumenty i usługi płatnicze ............................................. 67

2.7 Przestępstwa i incydenty związane z obrotem gotówkowym i bezgotówkowym ... 73

3 Aspekty międzynarodowe obrotu bezgotówkowego ....................................................... 76

3.1 Działania organów Unii Europejskiej oraz Europejskiego Banku Centralnego w

zakresie obrotu bezgotówkowego ........................................................................................ 76

3.2 SEPA ........................................................................................................................ 80

3.3 Rozwój obrotu bezgotówkowego jako czynnik zmniejszający koszty przyjęcia

wspólnej waluty euro ........................................................................................................... 82

3.4 Działania na rzecz rozwoju obrotu bezgotówkowego w innych krajach UE........... 85

4 Analiza SWOT obrotu bezgotówkowego ........................................................................ 95

5 Dokumenty powiązane ..................................................................................................... 99

6 Wizja obrotu bezgotówkowego w 2013 r. ..................................................................... 103

7 Cele strategiczne do zrealizowania do 2013 r. ............................................................... 104

7.1 Cel główny - upowszechnienie obrotu bezgotówkowego w Polsce ..................... 104

7.2 Cele szczegółowe ................................................................................................... 106

7.2.1 Cel szczegółowy nr 1: Zmniejszenie kosztów związanych z obsługą kasową i

obiegiem gotówki ........................................................................................................... 106

7.2.2 Cel szczegółowy nr 2 - Ograniczenie wykluczenia finansowego .................. 109

7.2.3 Cel szczegółowy nr 3 - Zwiększenie wykorzystania rachunków bankowych i

bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz zmniejszenie kosztów

bezgotówkowych usług płatniczych............................................................................... 110

7.2.4 Cel szczegółowy nr 4 - Rozbudowa infrastruktury związanej z obrotem

bezgotówkowym ............................................................................................................ 112

7.2.5 Cel szczegółowy nr 5 - Pogłębienie wiedzy o obrocie bezgotówkowym oraz

zwiększenie zaufania do usług bankowych.................................................................... 113

7.2.6 Cel szczegółowy nr 6 - Wsparcie realizacji krajowych i międzynarodowych

programów i projektów .................................................................................................. 114

8 Mapa Programu .............................................................................................................. 116

9 Program realizacji celów strategicznych – zakres proponowanych działań, podmioty

odpowiedzialne i harmonogram realizacji działań................................................................. 117

9.1 Działanie nr 1: Usunięcie barier regulacyjnych i wprowadzenie niezbędnych zmian

w obowiązujących przepisach prawnych ........................................................................... 117

9.2 Działanie nr 2: Działania na rzecz zastępowania kasowej obsługi oraz dokonywania

i akceptowania płatności gotówkowych w instytucjach sektora publicznego oraz w

podmiotach gospodarczych, w szczególności u masowych wierzycieli przez płatności

bezgotówkowe.................................................................................................................... 120

9.3 Działanie nr 3: Działania mające na celu ułatwienie warunków funkcjonowania

instrumentów dokonywania płatności o niskiej wartości, w tym kwalifikowanych jako

pieniądz elektroniczny........................................................................................................ 124

9.4 Działanie nr 4: Podjęcie działań mających na celu otwieranie i prowadzenie

bezpłatnych lub tanich rachunków bankowych i rozpoczęcie korzystania z

bezgotówkowych instrumentów płatniczych wśród osób o niskich dochodach, naleŜących

do kategorii osób starszych (powyŜej 65 roku Ŝycia), mieszkańców mniejszych miast i wsi,

osób niepełnosprawnych i osób bezrobotnych, a takŜe wśród młodzieŜy powyŜej 13 roku

Ŝycia i studentów nieposiadających dotąd rachunku bankowego. ..................................... 127

9.5 Działanie nr 5: Zwiększenie funkcjonalności, bezpieczeństwa i zakresu

wykorzystywania rachunków bankowych, kart płatniczych oraz innych bezgotówkowych

instrumentów płatniczych .................................................................................................. 129

9.6 Działanie nr 6: Standaryzowanie i promowanie bankowości elektronicznej,

dokonywania płatności za zakupy w Internecie oraz innowacyjnych instrumentów

płatniczych ......................................................................................................................... 133

9.7 Działanie nr 7: Zintensyfikowanie działań mających na celu upowszechnienie

polecenia zapłaty jako efektywnej metody regulowania płatności masowych .................. 136

9.8 Działanie nr 8: Wypracowanie wspólnych standardów funkcjonowania kart

miejskich oraz działania na rzecz rozwoju bezgotówkowego dokonywania mikropłatności

w samorządach lokalnych .................................................................................................. 139

9.9 Działanie nr 9: Dostosowanie polityki cenowej banków za usługi związane z

obrotem bezgotówkowym do zwiększonej liczby osób i podmiotów korzystających z tych

usług 141

9.10 Działanie nr 10: Zmiana struktury opłat interchange dla szczególnych rodzajów

akceptantów i płatności dokonywanych kartami płatniczymi oraz dostosowanie tych opłat

docelowo do poziomu średniego w Unii Europejskiej....................................................... 143

9.11 Działanie nr 11: Rozwój infrastruktury bankowej i płatniczej (m.in. bankomatów,

terminali POS, Internetu), umoŜliwiającej powszechne dokonywanie płatności

bezgotówkowych, w szczególności w instytucjach publicznych oraz placówkach handlowo

– usługowych z dominującą rolą mikropłatności oraz w mniejszych miejscowościach.... 145

9.12 Działanie nr 12: Zwiększenie bezpieczeństwa i zakresu funkcjonalności

bankomatów ....................................................................................................................... 148

9.13 Działanie nr 13: Rozwój terminali samoobsługowych pozwalających na dokonanie

płatności w lokalach banków z dostępem przez 24 godziny (na wzór bankomatów)........ 151

9.14 Działanie nr 14: Działania edukacyjne i promocyjne w zakresie obrotu

bezgotówkowego skierowane do: dzieci, młodzieŜy i studentów, nauczycieli, osób

starszych, osób niepełnosprawnych, osób o niskich dochodach lub bezrobotnych,

przedstawicieli samorządów lokalnych i regionalnych izb obrachunkowych, pracowników

banków, świadczeniodawców (pracodawców), sprzedawców/akceptantów

bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz poszerzenie wiedzy wśród klientów

banków na temat praw w zakresie bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz

bankowych usług płatniczych ............................................................................................ 153

9.15 Działanie nr 15: Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej, bankowości

elektronicznej i zakupów przez Internet oraz poszerzenie grona osób wykorzystujących

Internet dla dokonywania płatności.................................................................................... 155

9.16 Działanie 16: Działania banków mające na celu upraszczanie procedur bankowych

oraz bardziej przyjazne podejście bankowców do klienta, budowanie stałej relacji z

klientem, pozyskiwanie zaufania i jego pogłębianie.......................................................... 157

9.17 Działanie nr 17. Przeprowadzenie pogłębionych badań w zakresie obrotu

bezgotówkowego i upublicznienie ich wyników ............................................................... 162

9.18 Działanie nr 18: Uwzględnienie działań mających na celu zwiększenie obrotu

bezgotówkowego w krajowym planie przygotowania do przystąpienia Polski do strefy euro

…………………………………………………………………………………….163

9.19 Działanie nr 19: Wypracowanie efektywnych i bezpiecznych instrumentów

bezgotówkowych oraz przygotowanie odpowiedniej infrastruktury płatniczej dla

dokonywania wszelkiego rodzaju płatności przez kibiców uczestniczących w EURO 2012

164

9.20 Działanie nr 20: Kontynuowanie prac mających na celu wprowadzenie standardów

SEPA w sektorze bankowym ............................................................................................. 166

10 System monitorowania i zarządzania realizacją Programu........................................ 170

10.2. Aktualizacja i rozwój Programu................................................................................ 171

11 Finansowanie (Plan Finansowy) ................................................................................ 173

11.1 Źródła finansowania realizacji Programu .............................................................. 173

11.2 Struktura finansowania Programu .......................................................................... 174

Załącznik nr 1......................................................................................................................... 181

Załącznik nr 2......................................................................................................................... 185

Wst ę p

Przesłankami powstania Programu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce są czynniki

zarówno o charakterze zewnętrznym, jak i wewnętrznym. Do czynników zewnętrznych

naleŜy zaliczyć w szczególności rekomendację Europejskiego Banku Centralnego (EBC) z

2002 r., będącą jednym z podstawowych wniosków wynikających z dokonywanej przez EBC

oceny systemów płatniczych w krajach przygotowujących się do przystąpienia do Unii

Europejskiej. W świetle ww. rekomendacji EBC zalecał bankom centralnym i innym

właściwym władzom publicznym z tych krajów opracowanie i opublikowanie polityki w

zakresie rozwoju obrotu bezgotówkowego. Próby realizacji powyŜszej rekomendacji, m.in. w

postaci rekomendacji Rady ds. Systemu Płatniczego, organu opiniodawczo-doradczego przy

Zarządzie NBP, z 2003 r. oraz omawianych na tym forum programów rozwoju obrotu

bezgotówkowego, nie były jednak skuteczne. Do czynników o charakterze zewnętrznym

naleŜą ponadto: inne programy i dokumenty paneuropejskie (w tym Strategia Lizbońska,

Biała Księga oraz program SEPA) oraz powiązanie Programu rozwoju obrotu

bezgotówkowego z innymi waŜnymi krajowymi programami i strategiami (w szczególności

przystąpieniem Polski do strefy euro, „Strategią rozwoju społeczeństwa informacyjnego w

Polsce do roku 2013” czy „Programem działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i

usług na lata 2009-2010)”. Czynnikiem zewnętrznym jest równieŜ znacznie bardziej

zaawansowany rozwój poszczególnych kategorii związanych z obrotem bezgotówkowym

(takich jak np. rachunki bankowe, instrumenty płatnicze czy elementy infrastruktury

płatniczo-rozliczeniowej) w innych krajach Unii Europejskiej niŜ w Polsce (w rankingach

dotyczących ww. kategorii wśród krajów Unii Europejskiej Polska zajmuje często ostatnie lub

jedno z ostatnich miejsc). Czynnikiem o charakterze zewnętrznym, którego negatywne skutki

mogą być łagodzone przez działania zawarte w niniejszym Programie, jest równieŜ sytuacja

gospodarcza w Europie w latach 2008-2009 skutkująca m.in. zmniejszeniem tempa wzrostu

gospodarczego i spadkiem zaufania do instytucji bankowych. Głównym czynnikiem o

charakterze wewnętrznym jest przekonanie o korzyściach płynących z rozwoju obrotu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: