12

Anatomia grupy

I Uwagi wstępne

Znajomość anatomii grupy jest niezbędna dla dokonania analizy grupowego podejmowania decyzji (zob. wykład Grupowe podejmowanie decyzji).

II Pojęcie grupy

              Z licznych definicji grupy do częściej cytowanych należą dwie poniższe:

              G. Homans: Przez grupę należy rozumieć zbiór komunikujących się ze sobą przez pewien czas osób w liczbie pozwalającej wszystkim na komunikację bezpośrednią (twarzą w twarz), a nie przez pośredników.

D.J. Lawless: Grupę tworzą dwie lub więcej osoby, pomiędzy którymi zachodzą interakcje. Interakcje są tego rodzaju, że zachowanie każdego członka grupy wpływa na zachowanie każdego innego członka grupy oraz że członków grupy charakteryzuje wspólnota niektórych percepcji, przekonań, wartości i celów. Zamiast konstruować definicję grupy, można sporządzić listę jej charakterystycznych cech (essential characteristics). Czyni tak między innymi E.F. Harrison. Jego zdaniem grupę charakteryzuje:

-          interpersonalny konsensus (interpersonal consensus) w znaczeniu zgody / harmonii między członkami grupy odnośnie do aktualnej kwestii czy celu

-          interakcje między członkami grupy (interaction), warunkujące interpersonalny konsensus

-          komunikacja między członkami grupy (communication), wspierająca interakcje między nimi

-          wspólny interes (a common interest)

-          bliskość miejsca (proximity or nearness in place or location)

-          formalne lub nieformalne normy określające zachowania członków grupy (norms or informal rules)

-          struktura (a structure); struktura wyłania się, kiedy grupa istnieje przez pewien czas i powoduje przypisanie członkom grupy określonych ról

Powyższa lista cech prowadzi autora do następującej charakterystyki grupy: grupę tworzy pewna liczba osób, pozostających ze sobą w kontakcie. Przez bliskie interakcje i otwartą komunikację dążą one do interpersonalnego konsensusu, a nadto przyjmują i realizują role członkowskie zgodnie z akceptowanymi normami postępowania, co zapewnia osiągnięcie wspólnych celów grupy

III Teorie zachowania grupowego

              Istnieje wiele teorii zachowania grupowego, z których każda wskazuje na różne czynniki (zmienne) istotne dla osiągnięcia wspólnego celu czy interesu, który był podstawą powstania grupy.

1.      Teoria systemowa G. Homansa. Zdaniem autora zachowania członków grupy muszą być traktowane jako system zachowań, a nie zachowania odrębne i niepowiązane ze sobą. Trzy elementarne formy zachowania to czynność, interakcja i sentyment. Przykładami czynności są czytanie, pisanie, prowadzenie samochodu, a także – oczywiście – praca. Interakcja jest szczególnym przypadkiem czynności, a mianowicie czynnością skierowaną do innej osoby i biorącą pod uwagę reakcje czy wzajemne zachowanie tej osoby. Sentyment odnosi się do uczuć, postaw i przekonań. G. Homans podkreśla, że te trzy podstawowe rodzaje zachowań są ze sobą dynamicznie powiązane, tak że zmiana w jednym prowadzi do zmiany w pozostałych. Na przykład jeżeli zmieniają się czynności osoby, zmienia się również struktura jej interakcji. Z kolei zmiana sentymentów może wpłynąć na interakcje jednostki przez modyfikację struktury jej czynności.

2.                                 Teoria społecznej integracji P.M. Blaua. Teoria ta wyjaśnia, dlaczego i jak osoby zostają akceptowane jako członkowie grupy. Zdaniem autora warunkami członkostwa w grupie są atrakcyjność (attractiveness) i dostępność / przystępność (approachability). Potencjalny nowy członek musi najpierw wykazać się przed grupą posiadaniem osobistych cech wysoko cenionych przez grupę, a następnie z odpowiednią skromnością przekonać grupę o swojej osobistej przystępności (nota bene kandydat, który wydaje się grupie zbyt atrakcyjny, może zostać uznany za niedostępnego i stanowiącego zagrożenie dla ustalonych relacji w grupie, co powoduje, że nie zostanie zaakceptowany).

3.                                 Teoria wpływu społecznego H.C. Kelmana. Jej przedmiotem jest sposób wywierania wpływu przez grupę na jej poszczególnych członków. Zdaniem autora w relacjach grupowych zachodzą z różną intensywnością trzy procesy:

-                                    Uległość (compliance). W tym przypadku osoby, chcąc uzyskać pozytywne reakcje ze strony innych osób, przyjmują takie stanowisko czy poglądy, jakich te osoby od nich oczekują. Z procesem takim mamy do czynienia między innymi w grupach rówieśniczych.

-                                    Identyfikacja (identification). W tym przypadku osoby przyjmują stanowisko czy poglądy innych osób, ponieważ identyfikują się z tymi osobami. Z identyfikacją możemy mieć do czynienia w przypadku wpływu, jaki przywódca wywiera na swoich zwolenników.

-                                    Internalizacja (internalization). W tym przypadku osoby przyjmują stanowisko czy opinię innych osób, ponieważ to stanowisko czy opinia odpowiada ich poglądom lub rozwiązuje ich problem. Przykładem internalizacji może być wpływ, jaki lekarz wywiera na swoich pacjentów.

4.                                 Teoria dynamiki grupowej (teoria pola) K. Lewina.

              Teoria dynamiki grupowej zakłada, że grupa ma przestrzeń życiową, w której zajmuje miejsce w relacji do innych obiektów; jest zorientowana na cele i podejmuje działania w dążeniu do ich osiągnięcia, mogąc napotykać przeszkody w tych działaniach. Dokonując analizy zachowania grupowego, teoretycy pola koncentrują się zasadniczo na spójności, a dokładnie na siłach, które wiążą członków grupy między sobą i z grupą jako całością. Siły te obejmują:

- zadowolenie, jakie osoby uzyskują z bycia w grupie

- stopień bliskości lub ciepła, jaki członkowie grupy odczuwają wobec siebie nawzajem

- dumę odczuwaną przez członków będącą rezultatem ich członkostwa w grupie

- zdolność członków do stawienia czoła niebezpieczeństwom lub kryzysom, które dotykają ich jako grupę

- gotowość członków grupy do otwartego i uczciwego wyrażania swoich poglądów i uczuć

• W kontekście dynamiki grupowej spójność jest bezpośrednio powiązana ze zdolnością grupy do osiągnięcia takiego poziomu interpersonalnego konsensusu, który odpowiada członkom grupy i ich wspólnemu interesowi. Jednym ze wskaźników spójności jest to, jak grupa podejmuje decyzję. Jeżeli spójność grupy jest niska, jej członkowie będą prawdopodobnie podejmowali decyzję w drodze głosowania lub przez podążanie za przywódcą grupy. Jeżeli spójność jest wysoka, decyzja będzie prawdopodobnie odzwierciedlała jednogłośną akceptację członków grupy, nawet jeżeli niektórzy z nich mogą mieć pewne wątpliwości odnośnie do jej następstw.

5.                                 Teoria zachowania grupowego R.F. Balesa. Teoria ta dostarcza wartościowych narzędzi analizy zachowania grupowego (interaction-process analysis). W swoim analitycznym schemacie autor rozważa cztery podstawowe problemy, wobec których staje grupa:

-                                    Adaptacja do czynników znajdujących się poza grupą, a wywierających na nią wpływ. W konkretnym przypadku chodzi o potrzebę współpracy z inną grupą lub konieczność uwzględnienia celów większej organizacji, której grupa jest częścią.

-                                    Instrumentalna kontrola tych spraw w grupie, które są istotne dla osiągnięcia jej zadań. Tutaj chodzi na przykład o podział zadań czy podejmowanie decyzji.

-                                    Wyrażanie i zarządzanie uczuciami członków. Na przykład okazywanie radości lub niezadowolenia oraz eliminowanie osobistego lub interpersonalnego napięcia.

-                                    Rozwój i utrzymanie integracji między członkami grupy oraz między nimi a grupą jako całością.

• Jak pisze R.F. Bales, grupa radzi sobie z dwoma pierwszym problemami głównie przez zadawanie pytań i udzielanie odpowiedzi, a z pozostałymi na ogół przez okazywanie pozytywnych i negatywnych reakcji. (The problems of adaptation and instrumental control are handled primarily by the expression of questions and answers. [....] The problems of the expression and management of feelings and the development and maintenance of integration are dealt with largely by the expression of positive and negative reactions).

6.                                 Dwuwymiarowa teoria członkostwa J.M. Jacksona. Teoria ta opisuje i analizuje podstawy członkostwa grupowego. Zgodnie z nią członkostwo może być oparte na przyciąganiu (attraction), czyli sile popychającej osobę do przyłączenia się lub pozostania w grupie, albo na akceptacji (acceptance), definiowanej jako stopień, w jakim zdolności i zachowanie jednostki odpowiadają rolom zdefiniowanym w grupie. W grę wchodzą cztery rodzaje członkostwa:

-                                    członkostwo psychologiczne: pozytywne przyciąganie + pełna akceptacja

-                                    członkostwo preferencyjne: pozytywne przyciąganie + minimalna akceptacja

-                                    członkostwo marginalne: żadne lub niewielkie przyciąganie + pełna akceptacja

-                                    członkostwo alienacyjne: negatywne przyciąganie + negatywna akceptacja

IV Normy grupowe i konformizm

G. Homans: Norma jest ideą w umysłach członków grupy (an idea in the minds of a group’s members), która może zostać zwerbalizowana (that can be stated), aby określić, co członkowie grupy mają zrobić w danych okolicznościach. Społeczna pozycja w grupie poszczególnych jej członków zależy w dużym stopniu od tego, czy stosują się oni do ustalonych norm. Nonkonformizm jest karany, a konformizm – nagradzany.

1.        Konformizm zapewniają między innymi trzy procesy społeczne:

-            ...