Czarne Urwisko w Lutyni.pdf

Czarne Urwisko w Lutyni

Lokalizacja:

województwo dolnoœl¹skie

powiat k³odzki

gmina L¹dek Zdrój

miejscowoœæ Lutynia

Rejon geograiczny:

Sudety z Przedgórzem Sudeckim

Sudety Wschodnie

Góry Z³ote

5582

Jednostka geologiczna:

Sudety Œrodkowe

krystalinik L¹dka-Œnie¿nika

synklinorium L¹dka

Stronie Œl¹skie

3634

3636

„Czarne Urwisko” jest wyrobiskiem starego, nieczyn-

nego od dawna kamienio³omu bazaltów. Po³o¿one jest w

Górach Z³otych, w pó³nocnej czêœci Œnie¿nickiego Parku

Krajobrazowego. Znajduje siê pomiêdzy U³ê¿em a Luty-

ni¹ w pobli¿u Drogi Granicznej, lokalnej szosy ³¹cz¹cej

Lutyniê z po³o¿onym w odleg³oœci oko³o 1,5 km L¹dkiem

Zdrój. Stroma i urozmaicona œciana skalna o wysokoœci

dochodz¹cej do 70 m wcina siê we wschodnie zbocze

góry Strzybnik (720 m n.p.m.) w wid³ach Lutego Potoku

i Obszarniczki. Dostêp do dolnej czêœci urwiska utrudnia

blokowisko skalne i porastaj¹cy je kilkudziesiêcioletni las

mieszany, ograniczaj¹cy znacznie widocznoœæ i nadaj¹cy

obszarowi charakter skalnego uroczyska. W ods³oniêtej

i pozbawionej roœlinnoœci czêœci górnej widoczny jest w

ska³ach doœæ regularnie wykszta³cony i charakterystyczny

dla ska³ wulkanicznych termiczny cios s³upowy. Spêkania

wyznaczaj¹ce szeœcio-, piêcio- i czteroboczne pionowe

s³upy s¹ efektem rozrywaj¹cych naprê¿eñ pojawiaj¹cych siê

w stygn¹cej, kurcz¹cej siê masie ska³y wulkanicznej. Pod³o¿e

wychodni bazaltów o ponad kilometrowej d³ugoœci i 400 m

szerokoœci stanowi¹ prekambryjskie metamoriczne ³upki

³yszczykowe. Eksploatowane tu dawniej ska³y nale¿¹ do

tzw. dolnoœl¹skiej bazaltoidowej formacji wulkanicznej. W

ciemnej, prawie czarnej masie ska³ zwracaj¹ uwagê ró¿nej

wielkoœci skupienia i gniazda oliwkowozielonych kryszta³ów

oliwinu. S¹ to tzw. ksenolity, bêd¹ce fragmentami dunitów

(ska³ górnego p³aszcza Ziemi) wyrwanymi z niego i wynie-

sionymi przez przemieszczaj¹c¹ siê ku powierzchni magmê.

Oprócz porwaków oliwinowych znaleŸæ mo¿na tak¿e frag-

menty innych, g³ównie krystalicznych ska³ oraz drobne, czar-

ne kryszta³y piroksenów i skupienia szkliwa wulkanicznego.

W niewielkiej iloœci wystêpuj¹ tak¿e pêcherzykowate pustki

dokumentuj¹ce proces odgazowania lawy wylewaj¹cej siê

na powierzchniê. W szczytowej krawêdzi skarpy zlokalizo-

wana jest platforma stanowi¹ca wyj¹tkowo atrakcyjny punkt

widokowy. Umieszczona tu tablica informacyjna objaœnia

malownicz¹ panoramê masywu Œnie¿nika K³odzkiego i

otoczenia doliny Bia³ej L¹deckiej.

W okolicach L¹dka Zdroju znane s¹ jeszcze dwa

wyst¹pienia podobnych ska³ bazaltowych. W pobli¿u, po

drugiej stronie doliny, ska³y te eksploatowane s¹ w czynnym

kamienio³omie na stoku Twierdzy, w rejonie, gdzie znajduj¹

siê resztki szwedzkich szañców z okresu Wojny Trzydzie-

stoletniej. Drugi, nieczynny kamienio³om „Szary Kamieñ”,

stanowi¹cy obecnie strzelnicê sportow¹, znajduje siê przy

drodze z L¹dka Zdroju do Z³otego Stoku.

Bazaltowe ska³y rejonu L¹dka Zdroju dostarczaj¹

niezwykle cennych informacji naukowych i stanowi¹

wa¿ne obiekty dydaktyczne. Tutejsze wyst¹pienia wulka-

nitów nale¿¹ do ponad 300 stwierdzonych w obszarze

rozci¹gaj¹cym siê przez Dolny Œl¹sk po Górê Œwiêtej Anny

na Œl¹sku Opolskim. Jest to fragment œrodkowoeuropejskiej

prowincji wulkanicznej o przesz³o 700 km d³ugoœci

rozci¹gaj¹cej siê od Gór Eifel a¿ po Bramê Morawsk¹. W

trzeciorzêdzie, g³ównie w oligocenie i miocenie, w ci¹gu

oko³o 30 mln lat, zachodzi³y tu procesy wulkaniczne,

podczas których ze strefy górnego p³aszcza, z g³êbokoœci

ocenianej nawet na 90 km, wynoszone by³y magmy zasa-

dowe o urozmaiconym sk³adzie, z których powsta³y ró¿ne

odmiany ska³ bazaltoidowych, g³ównie tefryty i bazanity,

rzadziej foidyty, bazalty i trachybazalty.

Wysoka ranga geoturystyczna „Czarnego Urwiska”

wynika tak¿e z faktu wystêpowania w s¹siedztwie innych

cennych obiektów. S¹ to znajduj¹ce siê w Lutyni pozosta³oœci

po kopalni o³owiu i uranu oraz le¿¹ce oko³o 1 km na pó³noc,

w dolinie Lutego Potoku, dwie grupy efektownych, wysokich

do 30 m, ska³ek gnejsowych: Skalna Brama i Skalny W¹wóz.

Obiekt udostêpniaj¹ œcie¿ki dydaktyczne i trasa rowerowa.

W pobli¿u, przeciwleg³ym zboczem doliny, wzd³u¿ Drogi

Królewskiej przebiega ¿ó³ty szlak turystyczny prowadz¹cy

z L¹dka Zdroju do turystycznego przejœcia granicznego

Lutynia-Travna.

Lutynia

The Black Wall in Lutynia

The “Black Wall” is an old, inactive basalt quarry located

in the Golden Mts., in the northern part of the Œnie¿nik

Landscape Park. Steep rock wall, up to 70 meters high, cuts

into the eastern slope of the Strzybnik Mt. (720 meters

a.s.l.), at the conluence of the Luty and the Obszarniczka

streams.

In the upper, unvegetated part of the wall the regular,

columnar, thermal joint can be observed. The hexagonal,

pentagonal and quadrilateral, vertical columns are the effects

of stress ield appearing within the cooling lava.

The basalt exposure is over 1 kilometer long and 400

meters wide. In the basement the Precambrian mica schists

are present. Basalts are dark, almost black with aggregates and

nests of olive-green olivine crystals of various size. At the top

of the scarp a lookout platform was constructed from which

the visitors can appreciate a remarkable panorama.

Basalts from the L¹dek Zdrój area belong to the Lower

Silesian basaltoid formation, which includes over 300 sites

scattered over the Lower Silesia up to the St. Anna Hill in

the Opole Silesia. The Lower Silesian basaltoids are a part

of the Central-European volcanic province which extends

along over 700 kilometers, from the Eifel Mts. to the Morava

Gate. In this area volcanic processes have been taking place

during 30 Ma, in the Oligocene and the Miocene. The basic

magma source was located in the upper mantle, some 90

kilometers below surface. Ascending magma gave rise to a

variety of basaltoids: tephrites and basanites with less com-

mon foidites, basalts and trachybasalts. Top geotouristic rank

of this site results also from the presence of other valuable

objects in the vicinity: relics of lead and uranium mine in

Lutynia, and two groups of 30-meters-high, gneiss rocks

(Rock Gate and Rok Gorge) located about 1 kilometer

north, in the Luty Stream valley.

Wybrana literatura: 19, 87, 112, 181, 450

Autorzy karty stanowiska dokumentacyjnego i fotograii:

T. Bartuœ, W. Mastej (2005)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: