BEZROBOCIE
Bezrobociem w skali makro jest pozostawanie poza zatrudnieniem, na określonym obszarze geograficznym, znacznej liczby osób zdolnych do podjęcia pracy. Skala makro to poziom, na którym powstają i są rozwiązywane problemy społeczne i finansowe związane z bezrobociem: wpływ bezrobocia na przebieg procesów społecznych, możliwości sfinansowania wielkich programów zapobiegania skutkom bezrobocia, możliwości stwarzania udogodnień finansowych dla pracodawców tworzących nowe miejsca pracy, zagadnienia wpływu restrukturyzacji zatrudnienia i zwolnień grupowych na rynek pracy, wielkość, liczba i wartość wypłacanych zasiłków i innych należności.
Bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub zaniku innych umiejętności pozwalających objąć i utrzymać stanowisko. Z tego punktu widzenia praca do wzięcia jest zawsze – bo przecież inni pracują – to tylko nam brakuje czegoś, co powoduje, że pracodawcy nas omijają. Większość specjalistów uważa, że prawdziwe bezrobocie jest kryzysem kwalifikacji i jako takie staje się problemem, który należy rozpatrywać w skali indywidualnej i lokalnej.
Powyższe pojęcia odnoszą się do określania skali bezrobocia, które popularnie określamy jako “statystyka bezrobocia”, chociaż nie zawsze lub nie we wszystkich elementach jest ono związane z zastosowaniem metod statystycznych.
Bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.
Bezrobocie ukryte to pewna – nieokreślona – liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, które albo nie są zatrudnione de facto albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Najbardziej oczywistą reprezentacją bezrobocia ukrytego są zbędne ręce do pracy w gospodarstwach rolnych.
Spotykamy także inne określenia – na przykład definicje Międzynarodowej Organizacji Pracy, które honorowane są w badaniach statystycznych prowadzonych w krajach Europy w ramach systemu Eurostat. Wynikają z tego pewne różnice w poziomie bezrobocia obliczanego w Polsce według rejestrów urzędów pracy i według badań reprezentatywnych, w których zastosowano definicję MOP – badania takie prowadzi m.in. Główny Urząd Statystyczny w ramach programu BAEL.
Z punktu widzenia znaczenia wyników badań dla późniejszych analiz, obie definicje są uprawnione. Ważnym jest natomiast aby je odróżniać i wskazywać, z której korzystaliśmy przy ocenie poziomu bezrobocia.
Pierwszy i podstawowy miernik poziomu bezrobocia to podawana w procentach “stopa bezrobocia”. Jej wielkość, jak każdego wskaźniku procentowego, jest uzależniona od definicji wartości przyjmowanych do obliczeń.
Obliczając stopę bezrobocia rejestrowanego przyjmujemy, jako podstawę oceny liczby bezrobotnych, wartości uzyskane w trakcie rejestracji osób pozbawionych pracy w warunkach, które wspomniana na początku ustawa określa jako wymagane i wystarczające do uzyskania uprawnień osoby bezrobotnej.
Stopa bezrobocia to ukazywana w procentach relacja pomiędzy liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie określonych warunkach do podjęcia pracy).
Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku od 15 do 65 (kobiety do 60) roku życia – to znaczy także bezrobotnych. Osoby nie osiągające lub przekraczające wymienione granice wieku stanowią odrębne kategorie, nie związane z pojęciami bezrobocia.
Zatem: stopa bezrobocia = liczba bezrobotnych/liczba czynnych zawodowo*100.
Wskaźnik ten stosowany jest w badaniach bezrobocia rejestrowanego w urzędach pracy zgodnie z wymogami ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w prowadzonym co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny badaniu aktywności ekonomicznej ludności (BAEL), polegającym na ankietowaniu ogólnopolskiej próby gospodarstw domowych.
Natomiast wartość jaką przybiera obliczany wskaźnik jest uzależniona od przyjętych definicji bezrobocia. W przypadku BAEL stosowane są definicje zalecane przez Międzynarodową Organizację Pracy, zatem poziom bezrobocia według tego badania różni się od poziomu bezrobocia rejestrowanego.
Skala przedsięwzięć podejmowanych dla ograniczenia poziomu bezrobocia jest uzależniona od nasilenia zjawiska i od możliwości budżetu państwa różnie zatem przedstawia się w różnych latach.
Programy i projekty podejmowane przez służby zatrudnienia dla zapobieżenia lub ograniczenia poziomu bezrobocia wybranych, najbardziej zagrożonych, grup bezrobotnych określa się jako środki (instrumenty) aktywne. Należą do nich: szkolenia, subsydiowane zatrudnienie lub staż zawodowy, pożyczki na tworzenie miejsc pracy i różnego rodzaju ulgi dla zatrudniających osoby bezrobotne.
Programy te powinny prowadzić w krótszym lub dłuższym okresie do trwałego zatrudnienia i tak, w zależności od stopnia w jakim się temu celowi przysługują, określa się ich efektywność.
Obok programów i projektów aktywizujących osoby bezrobotne występują pasywne formy przeciwdziałania skutkom bezrobocia, do których należą zasiłki oraz różnego rodzaju świadczenia określone przez ustawę co do wysokości i okresu przysługiwania.
Zasiłki i świadczenia określa się także jako płatności obligatoryjne, co w praktyce oznacza, że ich wypłacenie ma pierwszeństwo przed wydatkami na instrumenty aktywne (zwane także fakultatywnymi). W konsekwencji zdarza się, że zasiłki i świadczenia swoją masą mogą znacznie ograniczać możliwości aktywnego przeciwdziałania skutkom bezrobocia, stąd znaczna uwaga przykładana do właściwego zbilansowania wydatków i zaplanowania działań aktywnych
Bezrobotni to:
· nie są zatrudnieni i nie wykonują innej pracy zarobkowej,
· są zdolni i gotowi do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, z zastrzeżeniem litery f) (poniżej),
· nie uczą się w szkole w systemie dziennym,
· są zarejestrowani we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy.
Uzyskanie statusu i uprawnień osoby bezrobotnej wymaga spełnienia szeregu warunków. W szczególności chodzi o to aby ubiegająca się o rejestrację osoba:
a) ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów, kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,
b) nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności, nie pobierała świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego,
c) nie była właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, lub nie podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe,
d) nie była właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych, chyba że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2,0 ha przeliczeniowych, ustalonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, na podstawie przepisów o podatku rolnym, lub nie podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie,
e) nie podjęła pozarolniczej działalności od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji do dnia wyrejestrowania tej działalności albo nie podlega - na podstawie odrębnych przepisów - obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników, lub zaopatrzenia emerytalnego,
f) będąc osobą niepełnosprawną, legitymowała się stanem zdrowia pozwalającym na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,
g) nie była tymczasowo aresztowaną lub nie odbywała kary pozbawienia wolności,
h) nie uzyskiwała miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia, z zastrzeżeniem lit. c),
i) nie pobierała, na podstawie przepisów o pomocy społecznej, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej.
obserwator223