Rozkwit średniowiecza.pdf

Rozkwit

średniowiecza

Przemiany gospodarcze i społeczne w Europie w XI–XIII w.

Zmiany demogra ﬁ czne. Od XI do końca XIII w. Europa przeżywała rozkwit go-

spodarczy. Objął on cały obszar cywilizacji zachodniej, chociaż poziom rozwoju gospo-

darki poszczególnych regionów Europy był zróżnicowany. Centra rozwoju znajdowały

się w północnych Włoszech, północnej Francji i Flandrii, w południowej części Anglii

oraz zachodniej i południowej części Niemiec. Procesy te powiązane były ściśle z przy-

rostem liczby ludności.

Ludność Europy w latach 1000–1300

1000 r. ok. 42 mln

1200 r. ok. 61 mln

1300 r. ok. 73 mln

Charakterystyczną cechą średniowiecznej Europy było

znaczne zróżnicowanie regionalne gęstości zaludnienia. Naj-

ludniejszym państwem Europy była Francja, mająca w koń-

cu XIII w. ok. 15 milionów ludności, co stanowiło ok. 20%

wszystkich mieszkańców Europy. Najwyższą liczbę miesz-

kańców na km 2 miały Włochy i Flandria. Gęstość zaludnie-

nia Francji, wobec jej dużego obszaru, była nieco niższa.

Gęstość zaludnienia różnych

ziem Europy w końcu XIII w.

Liczba

Kraj mieszkańców

na km 2

Włochy

Flandria

Wzrost produkcji rolnej i gospodarka czynszowa.

Ponieważ główną dziedziną średniowiecznej gospodarki

było rolnictwo, rozwój zależał przede wszystkim od sytuacji

wsi. W ciągu kilkuset lat wielkość produkcji rolnej powoli

rosła. Zdarzały się oczywiście lata nieurodzajów i klęsk, lecz

nie zmieniało to tendencji długoletniej. Przyrost produkcji

rolnej był następstwem:

• karczowania lasów i pozyskiwania nowych terenów pod

uprawę roli, a co za tym idzie – zwiększenia powierzchni

ziem uprawnych,

Francja

Nadrenia

Czechy

Polska

7–8

Węgry

7–8

Ruś

Skandynawia

www.wsip.com.pl

235

Rozkwit średniowiecza

• wprowadzania nowych, bardziej wydajnych i przynoszących większe plony metod

uprawy roli – przejście od dwupolówki (zob. s. 193) do trójpolówki,

• stosowania nowocześniejszych narzędzi rolniczych (pług koleśny z odkładnicą) oraz

nawożenia pól uprawnych.

Ponadto upowszechnienie młynów wodnych i wiatraków zwiększyło wydajność mielenia

zbóż i polepszyło jakość uzyskiwanej mąki.

Obok przemian technicznych bardzo ważne były

zachodzące na wsi przemiany organizacyjne i spo-

łeczne. Od XI–XII w. w państwach zachodniej Europy

ludność poddana zaczęła otrzymywać przywileje , zwa-

ne wolnościami , dzięki którym ograniczeniu ulegała jej

zależność osobista od pana. Coraz częściej zamiast da-

nin w naturze i pracy wyznaczano ludności wieśniaczej

czynsze , czyli daniny w pieniądzu.

Określenie stałej wysokości czynszu dawało wieś-

niakom silny bodziec do lepszej pracy oraz większą nie-

zależność od zmiennych czynników naturalnych i przy-

czyniało się do wzrostu poziomu ich życia. Jeśli zebrali

większe plony, przeznaczyć je mogli na własne potrzeby.

Mogli zwiększyć konsumpcję i wychować większą liczbę

dzieci – to właśnie leżało u podstaw europejskiego rozwoju demograﬁ cznego. Mogli też

sprzedać więcej towarów w mieście, kupić wyroby rzemieślnicze, w tym narzędzia, pozwa-

lające na dalsze zwiększanie plonów. Dzięki upowszechnieniu w XIII w. danin pienięż-

nych zależność osobista chłopów od panów uległa rozluźnieniu. Wieśniakom potrzebna

była bowiem swoboda, aby mogli udawać się do miasta i handlować swymi towarami.

Istnienie miast oraz handel pomiędzy wsią i miastem stanowiły nieodzowny warunek

wprowadzania czynszów. Chłopi mogli uzyskiwać pieniądze tylko dzięki sprzedaży

w mieście swych produktów. Z kolei miasta mogły roz-

wijać się tylko dzięki stałym dostawom żywności ze wsi.

Dlatego w okresie rozkwitu średniowiecza rozwinął się

handel lokalny, obsługujący miasto i jego bliskie wiej-

skie zaplecze.

Cała Europa pokryta była siecią niewielkich miast

i miasteczek, które w rozwoju wsi spełniały rolę najważ-

niejszą. Na tej gęstej sieci małych miast opierały swój

rozwój miasta średnie, obsługujące handel międzyregio-

nalny, i miasta wielkie, które dużą część zysków czerpały

z handlu dalekosiężnego. Podobnie jak handel, zróżni-

cowane było rzemiosło: od wytwarzającego produkty co-

dziennego użytku po wyrób przedmiotów luksusowych.

Dwupolówka i trójpolówka.

Wykres ilustruje, w jaki sposób przejście od dwupolówki do trójpolówki

zwiększyło obszar zasiewów bez powiększania areału ziem uprawnych,

zmniejszając tym samym obszar leżący odłogiem.

236

Trójpolówka – system po-

legający na podziale upra-

wianej ziemi na trzy części:

pole zbóż ozimych, jarych

i pozostawione odłogiem

(ugór). W ciągu trzech lat

jeden kawałek pola obsie-

wany był przemiennie –

w pierwszym roku zbożem

ozimym, w drugim zbo-

żem jarym, w trzecim leżał

odłogiem, służąc jako pa-

stwisko.

PRZYGOTUJ SIĘ DO MATURY

Zadanie 1. (3 pkt)

Przyjrzyj się poniższej mapie przedstawiającej terytoria składowe cesarstwa rzymskiego

(Rzeszy) ok. 1500 r. i wykonaj polecenia.

A . Na podstawie wiedzy

pozaźródłowej określ

pochodzenie nazwy

„cesarstwo rzymskie”

(w odniesieniu do

Rzeszy Niemieckiej) .

B . Na podstawie wiedzy

pozaźródłowej wyjaśnij

pojęcie „elektor”

odnoszące się

do dziejów Rzeszy.

C . Na podstawie mapy

wymień organizmy

polityczne, których

władcy byli elektorami.

Zadanie 2. (3 pkt)

Uzupełnij wiadomości o wielkich bitwach schyłku średniowiecza.

Bitwa

Strony walczące

Strona zwycięska Rok

Główne

następstwo/skutek

Anglicy–Francuzi

1346

Kulikowe Pole

Moskwa

Turcy–Serbowie

1389

Grunwald

352

Przygotuj się do matury

Zadanie 3. (5 pkt)

Przyjrzyj się tablicy genealogicznej ukazującej późnośredniowieczne związki trzech wiel-

kich dynastii europejskich i wykonaj polecenia.

Przemysł Ottokar II

= 1278

Rudolf I

= 1291

Wacław II

= 1305

Henryk VII

= 1313

Albrecht I

= 1308

Wacław III

= 1306

Elżbieta

Jan król

Czech = 1346

Fryderyk Piękny

= 1330

Albrecht II

= 1358

Karol IV

= 1378

Rudolf IV

= 1365

Albrecht III

= 1395

Leopold III

= 1386

Wacław IV

= 1419

Zygmunt

= 1437

Katarzyna

Albrecht IV

= 1404

Ernest

Elżbieta

Albrecht II (V)

= 1439

Fryderyk III

= 1493

Władysław I Pogrobowiec

= 1457

Maksymilian I

= 1519

A . Nazwij dynastie 1, 2 i 3.

B . Określ, co oznacza korona przy niektórych imionach przedstawicieli tych trzech

dynastii.

C . Wymień kraje, w których rządzili: Wacław II, Karol IV, Rudolf I.

Zadanie 4. (matura 2006, 3 pkt)

W tabeli – obok każdego z wydarzeń historycznych – dopisz literę oznaczającą fakt, który

został uznany za jego skutek (następstwo).

A . Utrata Pomorza Gdańskiego przez Władysława Łokietka

B . Koronacja Bolesława Chrobrego

C . Założenie Akademii Krakowskiej

D . Prusy Krzyżackie zostały lennem Polski

Wydarzenie

Skutek (następstwo)

1. Śmierć cesarza Henryka II

2. Zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Brandenburgię

3. Wojna trzynastoletnia

www.wsip.com.pl

353

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: