WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I BANKOWOŚCI W KRAKOWIE

BEZROBOCIE W POLSCE I W UNII EUROPEJSKIEJ

WSTĘP

Na naszych oczach zaczęła się wielka dyplomatyczna gra o to, na jakich warunkach Polska i inne kraje przystąpią do Unii Europejskiej i na jakich zasadach będą tam funkcjonować.

Polska odkryła, że Zachód-który wielokroć ją zdradził-nie jest tym królewiczem z bajki, o którym marzyła. Nasza europejska wspólnota boi się jak zarazy wszelkich różnic ekonomicznych, już teraz roztrząsanych przez naszych eurosceptyków. Z tego też powodu narzuca szczegółowe kryteria kandydatom chcącym przystąpić do UE. A Polska jest biedna. Średnią miesięczną pensję można porównać z najniższym zasiłkiem dla bezrobotnych we Francji. Bezrobocie na poziomie 18 proc. Co gorzej, jej dawne bogactwa- górnictwo, hutnictwo, przemysł zbrojeniowy- straciły znaczenie.

Ta praca ma za zadanie ukazać różnice  między unijnym rynkiem pracy, a naszym polskim, ale również ukazuje sposoby walki z bezrobociem wzorując się na unijnych rozwiązaniach. 

CZĘŚĆ PIERWSZA

Portugalskie przewodnictwo w UE

Już w trakcie portugalskiego przewodnictwa w UE (styczeń - czerwiec 2000 r.) do priorytetów prezydencji zaliczone zostały działania na rzecz zreformowania europejskiej polityki gospodarczej, społecznej i zatrudnienia oraz lepszej koordynacji współpracy państw członkowskich w tym zakresie. Podkreśla się, iż zmiany te są szczególnie ważne dla przyszłości UE, w kontekście takich wyzwań jak proces globalizacji, postęp technologiczny, a także rosnące zagrożenie marginalizacji niektórych grup społecznych. Problematyce rozwoju polityki gospodarczej i społecznej UE zostało poświęcone specjalne posiedzenie Rady Europejskiej: "Zatrudnienie, reforma gospodarcza i spójność socjalna - ku Europie innowacji i wiedzy", które odbyło się w trakcie prezydencji portugalskiej (Lizbona; 23 - 24 marca 2000 r.). Przedstawiciele państw członkowskich zgodnie stwierdzili, iż wspólnym strategicznym celem Unii na następne 10 lat powinno być przede wszystkim dążenie do stworzenia dynamicznie rozwijającej się, wysoce konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy, co z kolei gwarantowałoby zrównoważony rozwój gospodarczy, wzrost zatrudnienia i osiągnięcie spójności społecznej w państwach członkowskich. Założono, iż celem Unii powinno być utrzymanie, przez następne 10 lat, średniego wzrostu gospodarczego na poziomie 3% PKB, jak również osiągnięcie, do 2010 r., poziomu zatrudnienia w granicach 70%. Rada Europejska w Lizbonie w końcowych zaleceniach zobowiązała prezydencję francuską (lipiec - grudzień 2000 r.) do opracowania i przedstawienia Radzie Europejskiej w Nicei (7-9 grudnia 2000 r.) Europejskiej Agendy Społecznej - dokumentu wyznaczającego wspólne cele polityki społecznej państw UE na najbliższych pięć lat (2000-2005).

Prace nad Agendą zostały zainaugurowane na nieformalnym posiedzeniu Rady UE ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej (8 lipca 2000 r.). Na kolejnym posiedzeniu Rady (17 października 2000 r.) przedstawiciele prezydencji francuskiej przedstawili ustny raport prezentujący stanowiska poszczególnych instytucji europejskich oraz partnerów społecznych w odniesieniu do Agendy. Ostateczna wersja dokumentu, przekazanego Radzie Europejskiej w Nicei, została przyjęta przez Radę UE ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej na posiedzeniu w dniach 27 - 28 listopada 2000 r. Aż do ostatniego etapu prac nad Agendą, tj. listopadowego posiedzenia Rady UE ds. Zatrudnienia, tekst i wymowa dokumentu, przygotowanego przez prezydencję francuską wywoływała wiele dyskusji i kontrowersji wśród pozostałych państw członkowskich. Trzecia wersja dokumentu przedstawiona przez prezydencję Radzie UE 27 listopada 2000 r., nie uzyskała jednogłośnej akceptacji ministrów UE i prezydencja zmuszona była do kolejnej modyfikacji dokumentu (już w trakcie obrad Rady UE), który następnie został jednomyślnie przyjęty przez członków Rady UE i przekazany do zatwierdzenia Radzie Europejskiej w Nicei. W ostatecznym tekście dokumentu, pod wpływem protestów Wielkiej Brytanii i Hiszpanii, wyeliminowano dużą część postulowanych przez Francję działań legislacyjnych, do przyjęcia i wdrożenia, których zobowiązane byłyby wszystkie państwa członkowskie. W wyniku tych zmian dokument ma w dużym stopniu charakter deklaracyjny i ramowy, w którym główny nacisk kładzie się na współpracę krajów, wzajemną wymianę informacji i doświadczeń bez wiążących dla państw członkowskich zobowiązań oraz konieczności ujednolicania zasad prowadzenia poszczególnych działań.

Główne założenia Europejskiej Agendy Społecznej

Agenda stanowi pierwszy w historii integracji europejskiej dokument, w którym państwa członkowskie uzgodniły wspólne cele w zakresie polityki społecznej, w perspektywie kolejnych kilku lat. Z założenia Agenda ma brać pod uwagę różnorodność systemów i polityk społecznych realizowanych w państwach członkowskich, a w ramach kierunków wyznaczonych przez Agendę stosowne działania będą podejmowane w każdym z państw UE przez odpowiednie władze centralne, regionalne i lokalne w jak najszerszej współpracy z partnerami społecznymi. We wszystkich wymienionych w dokumencie obszarach proponuje się zarówno podjęcie konkretnych inicjatyw jak i definiuje ramowe kierunki działań.

W ramach Agendy zaproponowane zostały różnorodne instrumenty działania obejmujące m.in. inicjatywy ustawodawcze, realizowanie polityki strukturalnej oraz szerokie zastosowanie tzw. metody otwartej koordynacji, która do tej pory stosowana była jedynie w dziedzinie polityki zatrudnienia. Metoda ta służyć ma wymianie najlepszych rozwiązań między państwami członkowskimi oraz zapewnieniu większej spójności działań. Obejmuje ona m.in. opracowanie unijnych wytycznych wraz z harmonogramami działań; ustalenie jakościowych i ilościowych wskaźników pozwalających porównać sytuację w UE z państwami osiągającymi najlepsze wyniki; przełożenie wytycznych unijnych na polityki narodowe i regionalne z uwzględnieniem różnic między krajami i regionami oraz okresowe monitorowanie osiąganego postępu.

W odniesieniu do monitorowania realizacji zaleceń Agendy, Komisja Europejska została zobowiązana do corocznego opracowywania zbiorczego materiału w postaci tablicy wyników (scoreboard) informującej o postępie we wdrażaniu kolejnych założonych celów. Raport Komisji będzie następnie przedstawiany Radzie UE ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej oraz Radzie Europejskiej poświęconej rozwojowi polityki gospodarczej, społecznej i zatrudnienia, która od wiosny 2001 r. zbierać się będzie regularnie każdego roku

Do sześciu priorytetowych obszarów, w których podejmowane będą konkretne działania w ramach Agendy, zaliczono:

1.     tworzenie większej ilości wysokiej jakości miejsc pracy;

2.     dążenie do osiągnięcia równowagi między elastycznością a bezpieczeństwem socjalnym na rynku pracy;

3.     walka z ubóstwem i wszelkimi formami dyskryminacji;

4.     usprawnienie funkcjonowania systemów zabezpieczeń społecznych;

5.     wspieranie zasady równouprawnienia na rynku pracy;

6.     wzmacnianie polityki społecznej w kontekście rozszerzenia Unii i zewnętrznej polityki UE

Tworzenie większej ilości wysokiej jakości miejsc pracy

W Agendzie wskazuje się na znaczenie działań prowadzonych w ramach realizowanej przez państwa UE Europejskiej Strategii Zatrudnienia, zaznaczając, iż w 2002 r. opracowany zostanie kompleksowy przegląd i ocena jej dotychczasowego wpływu na europejski rynek pracy. Podkreślono również konieczność podejmowania działań na rzecz tzw. aktywnego zatrudnienia (m.in. inicjatywy na rzecz łączenia kariery zawodowej z prowadzeniem rodziny) i ułatwiania dostępu do pracy grupom w największym stopniu pozostającym poza unijnym rynkiem pracy (kobiety, osoby niepełnosprawne, mniejszości narodowe, osoby starsze). Komisja Europejska została zobowiązana do opracowania (przed 2002 r.) analizy porównawczej na temat czynników strukturalnych wpływających na wzrost poziomu zatrudnienia w państwach UE.

W Agendzie zwrócono się z apelem do rządów i partnerów społecznych z państw UE do zintensyfikowania wspólnych działań w zakresie prowadzenia kształcenia ustawicznego i szkoleń zawodowych oraz przedstawienia Radzie ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej, do końca 2001 r., informacji na temat rozwiązań prawnych przyjętych w tej dziedzinie na poziomie europejskim i narodowym. Zagadnieniu temu planuje się poświęcić specjalną konferencję w roku 2002.

W Agendzie podkreśla się, iż kluczowy wpływ na wzrost poziomu zatrudnienia na unijnym rynku pracy ma mobilność pracowników. W tym kontekście wskazano na konieczność podjęcia działań na rzecz ułatwiania zmiany miejsca pracy takich grup zawodowych i społecznych jak nauczyciele, pracownicy szkoleniowi oraz studenci. Wyraźnie zaznaczono, iż konieczne jest podjęcie działań na rzecz zachęcania obywateli UE do swobodnego przemieszczania się w ramach Unii w celu podjęcia pracy. Służyć temu mają m.in. nowe inicjatywy ustawodawcze (nowelizacja, do 2003 r., dyrektyw dotyczącej prawa pobytu), a także doskonalenie procesu wdrażania już obowiązujących uregulowań prawnych. Wskazano, iż celowym byłoby opracowanie raportu poświęconego związkom procesu migracji pracowników z realizowaną obecnie polityką zatrudnienia

Walka z ubóstwem i wszelkimi formami dyskryminacji

W Agendzie podkreślono, iż eliminowaniu zjawiska wyłączenia społecznego powinny służyć działania w ramach wspierania rozwoju tzw. społeczeństwa informacyjnego oraz realizacji Planu Działań Komisji Europejskiej w tej dziedzinie: "e-Europe 2002 - An information society for all", przyjętego na posiedzeniu Rady Europejskiej w Feira (czerwiec 2000 r.). Konieczna, zdaniem autorów Agendy, będzie również ocena funkcjonowania i roli Europejskiego Funduszu Socjalnego w walce ze zjawiskiem wyłączenia społecznego4.

W okresie jaki obejmuje Agenda przewidziano również przegląd stanu wdrażania przez poszczególne państwa członkowskie dyrektyw dotyczących walki z różnymi przejawami dyskryminacji oraz wspieranie wymiany doświadczeń w tej dziedzinie między poszczególnymi państwami.

W Agendzie wskazano, iż konieczne są bardziej efektywne działania na rzecz integracji obywateli krajów trzecich przebywających legalnie na terenie państw UE. W tym kontekście zwrócono uwagę na prowadzenie dialogu między poszczególnymi państwami Unii na temat realizacji narodowych polityk integracyjnych.

Usprawnienie funkcjonowania systemów zabezpieczeń społecznych

Podkreślono, iż w obliczu niekorzystnych zjawisk demograficznych (spadek przyrostu naturalnego, proces starzenia się społeczeństw) priorytetem jest zapewnienie równowagi funkcjonowania europejskich systemów zabezpieczeń społecznych. Na poziomie europejskim służyć temu ma zintensyfikowana współpraca między poszczególnymi państwami UE, polegająca głównie na wzajemnej wymianie doświadczeń oraz uzgodnieniu jednolitych kryteriów oceny postępu w tej dziedzinie. W Agendzie podkreślono, iż oczekuje się przedstawienia przez poszczególne państwa członkowskie informacji na temat funkcjonowania systemów zabezpieczeń społecznych przed posiedzeniem Rady Europejskiej w Sztokholmie (marzec 2001 r.). Z kolei, Rada ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej została zobowiązana do opracowania i przedstawienia Radzie Europejskiej w Goeteborgu (czerwiec 2001 r.) zbiorczego opracowania poświęconego tej problematyce. Przed 2003 r. przewiduje się również opracowanie kompleksowego raportu poświęconego sytuacji europejskich systemów opieki zdrowotnej, biorąc pod uwagę proces starzenia się społeczeństw państw UE.

Wspieranie zasady równouprawnienia na rynku pracy

W dokumencie wskazuje się, iż problematyka równouprawnienia ma charakter horyzontalny i powinna zostać włączona do możliwie największej liczby dziedzin, w których podejmowane będą działania w ramach Agendy (na etapie opracowywania działań, ich realizacji i późniejszej oceny).

Podstawę działań w tej dziedzinie stanowić powinna realizacja założeń dokumentu ramowego Komisji Europejskiej poświęconego tematyce równouprawnienia: "Towards a Community framework strategy on gender equality (2001 - 2005)"5.

W odniesieniu do działań legislacyjnych zakłada się przyjęcie przed 2003 r., dyrektywy w oparciu o art. 13 Traktatu ustanawiającego Wspólnoty Europejskie, w sprawie wspierania zasady równouprawnienia w dziedzinach innych niż zatrudnienie i kariera zawodowa.

Wzmacnianie polityki społecznej w kontekście rozszerzenia Unii i zewnętrznej polityki UE

W Agendzie wskazano, iż zagadnienia dotyczące polityki społecznej powinny stanowić przedmiot regularnej wymiany poglądów między partnerami z państw członkowskich i kandydujących. W tym kontekście zaznaczono, iż konieczne będzie wspieranie państw kandydujących przy przejmowaniu i realizowaniu przez nie w przyszłości założeń Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Zapowiedziano również działania w celu promowania rozwoju dialogu społecznego oraz działalności organizacji pozarządowych w państwach EŚiW.

CZĘŚĆ DRUGA

Dostęp polskich pracowników do rynku UE

Układ europejski umożliwia ograniczony dostęp polskich pracowników do rynku UE. Między innymi zostały uregulowane następujące kwestie:

ü      obywatele polscy legalnie zatrudnieni w krajach członkowskich UE oraz obywatele tych krajów zatrudnieni w Polsce nie będą, ze względu na obywatelstwo, dyskryminowani pod względem warunków pracy, wynagrodzenia lub zwalniania;

ü      najbliżsi członkowie rodzin legalnie zatrudnionych obywateli polskich mają prawo do podjęcia pracy na miejscowym rynku pracy i będą traktowani jak osoby miejscowe

ü      osoby posiadające obywatelstwo polskie, zatrudnione na terenie krajów członkowskich UE, mają prawo do kumulowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia czy zamieszkania w różnych krajach członkowskich w przypadku, gdy to będzie potrzebna do ustalenia świadczeń emerytalnych, inwalidzkich itp.

ü      możliwość uzyskania przez obywateli polskich prawa do pracy na terenie państw członkowskich będą uzależnione od sytuacji na rynku pracy w poszczególnych krajach – decyzje w tym względzie będą zapadały na szczeblu narodowym, a nie wspólnotowym;

ü      polskie przedsiębiorstwa i ich filie zakładane na obszarze UE mogą uzyskiwać zezwolenie na zatrudnienie polskich pracowników jako tzw. Personelu kluczowego lub wysokiej klasy specjalistów;

Ułatwienia w dostępie do rynku pracy stron Układu Europejskiego są bardzo skromne. W rezultacie skala rzeczywistego przepływu pracowników miedzy Polską a krajami członkowskimi UE zależy od decyzji tych krajów.

Dotychczas tylko Francja, Belgia i Niemcy zawarły z Polską dwustronne umowy określające warunki legalnego zatrudnienia obywateli polskich w tych krajach. Umowa z Francją z 20 maja 1992 r. dotyczy tylko zatrudnienia polskich pracowników sezonowych, bez określenia limitu zatrudnienia. Relatywnie największe znaczenie ma umowa z Niemcami z 1990 r. Przewiduje ona limit zatrudnienia w wysokości 35 tys. osób w podziale na kontyngenty branżowe. Większość tego limitu jest przewidziana w ramach kontraktów budowlanych. W ostatnich latach obserwuje się jednak proces zwężania działalności polskich firm budowlanych na terenie Niemiec, w wyniku działań podejmowanych przez administrację niemiecką w celu ochrony swojego rynku pracy.

Obecny dostęp do rynku pracy w „Piętnastce