Poglądy Herberta, Kodeńskiego, Montessori, Pestalozziego, Arystotelesa, Konarskiego, Spencera

1.) JOHANN FRIEDRICH HERBART - zajmował się szkolnictwem średnim w XIX w.

J.F. Herbart- niemiecki filozof, psycholog i pedagog- należał do reprezentantów klasycznej szkoły średniej

Swoje poglądy, oparte na etyce, pedagogice i psychologii zawarł w wielu pracach i książkach, które śmiało zaliczyć można do klasyki pedagogiki. Najważniejsze z nich to: "Allgemenine Pedagogik", "Umriss paedagogischer Vorlesungen" oraz "Psychologie als Wissenschaft, neu gegrundet auf Ehrfahrung, Metaphysik und Mathematik". Jego pedagogika zwana jest filozoficzną, a jej główne postulaty postaram się teraz przedstawić. Kolejno do ustanawiania zadań wychowania posługiwać należy się etyką, psychologia powinna mówić o strategiach i środkach potrzebnych do realizacji wzorów, a pedagogikę tworzą sposoby i prawidła, którymi należy się kierować w wychowaniu. Za cel wychowania obiera sobie Herbart wdrożenie cnót: wolności duchowej, życzliwości i słuszności.

Wychowanie podzielił na dwa etapy:

1.) rząd czyli karność- to ma być początkiem procesu wychowawczego. Rząd powinien przełamać przeciwstawianie się dziecka, przyzwyczaić go do dyscypliny. Na tym etapie środkami do osiągnięcia pożądanego efektu winny być groźby, kary, nakazy i zakazy, permanentna kontrola oraz dyscyplina kształtowana poprzez pracę. Gdy uczeń rozwinie się, wówczas wdrożone mu normy przekształcą się w nawyk i to rygorystyczne postępowanie nie będzie już konieczne.

2.) nauczanie wychowujące- Herbart sugeruje nauczanie języków obcych, literatury, retoryki, historii, nauk matematycznych, przyrodniczych i filozofii. Nauczanie powinno być jednocześnie poszerzaniem i rozwijaniem zamiłowań. Obowiązujące metody to" metoda wykładowa (początkowa), analityczna (kolejna) oraz syntetyczna (podsumowująca).

Prócz tego wyróżnił on 2 fazy nauczania: jasność, tzw. zagłębianie, gdzie nauczyciel tłumaczy uczniowi lekcję oraz kojarzenie zwane zagłębianiem postępującym, którego celem jest połączenie dotychczasowych wiadomości ucznia z tymi nowo nabytymi.

System to zgromadzenie i usystematyzowanie nowopoznanych wiadomości,

Metoda to zespół ogólnych prawideł, tez, konkluzji lub strategii postępowania.

3.) hodowanie jest wiązanie zgromadzonej wiedzy lub obrazów z działaniem. Celem tego etapu jest zahamowanie wszystkich namiętności, zachęta do pilnej, systematycznej pracy i racjonalnego myślenia. Stadium to dobiega końca o ile wychowanek nabiera umiejętności pokonania lenistwa, namiętności i lekkomyślności, kładąc nacisk na spokojne, roztropne i przyzwoite życie.

3.) MARIA MONTESSORI. Teoria i praktyka Nowego Wychowania.

Z zawodu lekarka, z zamiłowania pedagog. Całe swoje życie poświęciła wychowaniu dzieci, głównie upośledzonych umysłowo. Według niej osiągnięcie przez takie dzieci poziomu intelektualnego, takiego jak u dzieci zdrowych jest możliwe, lecz wymaga czasu. Długi czas próbowała znaleźć rozwiązanie wychowawcze dla dzieci robotników, które rodzice często pozostawiali samym sobie. Tworzyła domy dziecięce zapewniające dwudziestoczterogodzinną opiekę nad nimi.

Metoda wychowawcza Montessori zakłada silną i zdrową naturę dziecka. Zadaniem wychowania miał być samoistny rozwój tych przyrodzonych zdolności. Wychowawca powinien jedynie delikatnie kierować, pobudzać naturę dziecięcą do działalności twórczej. Już w piątym roku życia dzieci podejmowały próby liczenia i pisania. Zajmowały się one tym, na co miały ochotę- żadnych zajęć im nie narzucano. Nauczyciel miał jedynie sprawować kontrolę nad prawidłowym przebiegiem pracy i pomagać rozwiązywać trudniejsze problemy.

Początkowe ćwiczenia miały zapewnić koordynację wzrokowo- ruchową.

Po osiągnięciu tą metodą pierwszych sukcesów wprowadzono ją na kolejne szczeble szkolnictwa. Uczeń na początku roku dostawał plan zajęć, które powinien zrealizować, by pojąć wyznaczone zdolności.

Samodzielna praca w indywidualnym tempie przynosiła niesamowite efekty, Nikt nie denerwował się ocenami (takich nie było), ponieważ dopiero na końcu nauczyciel wystawiał jedną, końcową, opisową ocenę na podstawie całorocznej obserwacji wychowanka. Niewątpliwą zaletą szkół eksperymentalnych działających na zasadzie metody Montessori jest wychowanie bezstresowe, w którym główny nacisk kładziony jest na rozwój zamiłowań dziecka. Atutem była niewielka ilość przedmiotów, były bowiem podzielone na bloki tematyczne: np. humanistyczny, następnie przyrodniczy. Uczeń mógł zdawać egzamin końcowy kilkakrotnie, egzaminowano go dopóty, dopóki zdał.

Z czasem zaczęło powstawać coraz więcej szkół eksperymentalnych. Przeciwstawiały się one szkołom tradycyjnym, ponieważ zwracały uwagę na psychikę dziecka i jego przyrodzone zdolności. Na ich podstawie dostosowywały program szkolny do poziomu wychowanków.

Pedagogika Marii Montessori - zarys ogólny

Istota pedagogiki Marii Montessori polega na stwierdzeniu, że każde dziecko jest inne i powinno rozwijać się według stworzonych przez siebie indywidualnych planów rozwojowych. W planach tych zapisane są jego możliwości, kompetencje i umiejętności, umożliwiające mu naukę samodzielną i efektywniejszą.

Maria Montessori była prekursorką nowoczesnej pedagogiki „przenikniętej duchem miłości, humanitaryzmu i tolerancji”, w której najważniejsze miejsce zajmuje dziecko, doświadczające przez cały czas podmiotowości i współpodmiotowości. Podstawową formą jest tu zabawa i indywidualne zdobywanie doświadczeń przez dziecko. Pozwala na zorganizowanie przejścia od zabaw dziecięcych do elementów pracy. Opiera się na tym, co interesuje dziecko, pobudza jego ciekawość, sprzyja jego uniesieniom i sprawia mu satysfakcję, a tym samym prowadzi do sukcesu.

Maria Montessori wysuwała postulat wychowania naturalnego, co znaczy, że w wychowaniu należy uwzględniać naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje i naturalne tendencje występujące w zachowaniu wszelkich istot żywych. Była  przekonana, że poznawanie i opanowywanie rzeczywistości otaczającej człowieka dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale także przez emocje oraz instynkty. Jeżeli wychowanie będzie dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka, wtedy poczuje ono potrzebę zdobywania wiedzy.

Maria Montessori  zanalizowała cykl rozwojowy jednostki ludzkiej, wskazując, jakie czynniki i sytuacje mogą zakłócać ten rozwój, a jakie przyczyniają się do wzmocnienia potencjału życiowego człowieka. Zwróciła uwagę na powstawanie „wrażliwych faz”. Są to etapy rozwojowe:
1. faza na język (mówiony i pisany), na ruch, zachowania społeczne i porządek (od narodzin do szóstego roku życia); nazwała ją „absorbującym duchem”;
2. faza na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło , uczucia religijne, różne dziedziny nauki ( od 7 do 12 roku życia); dziecko zdobywa umiejętność „studiowania całości poprzez badanie detalu”;
3. faza na godność osobistą, odpowiedzialność, wiarę we własne siły ( od 13 do 18 roku życia)./1/

Z przedstawionych założeń wyłania się idea, że pedagogika powinna wzmacniać potencjał życiowy i brać pod uwagę potrzeby dziecka.

Maria Montessori to także odkrywca fenomenu „polaryzacji uwagi". Polaryzacja uwagi jest to proces psychiczny, będący konsekwencją głębokiej i długotrwałej koncentracji uwagi, w wyniku którego dziecko optymalizuje swój rozwój. Jak mówiła M. Montessori - to czas, w którym pogłębieniu i polepszeniu ulegają relacje ze światem rzeczy i ludzi. Budzi się jaźń. Dziecko staje się bardziej niezależne. Polaryzacja jest "fenomenem świadomości", który skutkuje poprzez związanie kompetencji rozwojowych z przedmiotem, z ruchem lub z procesem psychicznym. Prowadzi do normalizacji, a ta z kolei jest skutkiem przyzwyczajenia do skoncentrowanej pracy. Montessori dzieckiem „znormalizowanym” nazywa takie, które jest przyzwyczajone do skoncentrowanej pracy, wpływającej na zdobywanie bogatej wiedzy, samodzielności, odpowiedzialności za własne działania, wytrwałości i zdyscyplinowania./2/

Maria Montessori stworzyła następujące zasady pedagogiczne:
1) swobodny wybór – charakterystyczna zasada dla pedagogiki Marii Montessori. Obejmuje ona regułę wolnego wyboru zajęć, „swobodnej pracy”. W obrębie przygotowanego otoczenia dziecko wybiera sobie przedmiot działań i samo ustala tempo i czas uczenia się oraz stopień trudności. Również do dziecka należy wybór ewentualnego partnera. Ono zatem w istotnej mierze współdecyduje o przebiegu procesu kształcenia w przygotowanym do tego celu otoczeniu, samo kieruje swoim uczeniem się i działaniem. Stwarza to okazję do rozwijania się umiejętności korzystania z wolności. Nauczyciel i wychowawca musi wykonać ważne zadanie, bowiem jego praca pedagogiczna polega w znacznym
stopniu na umiejętnym przygotowaniu otoczenia, a więc na oddziaływaniu pośrednim. Otoczenie dziecka musi być tak zaaranżowane, aby posiadało ciekawe propozycje poznawcze, odpowiednie dla fazy rozwoju dziecka. Musi zaspokajać potrzeby rozwojowe i poznawcze, a także wszechstronnie rozwijać dziecko.
2) zasada swobodnego wyboru materiału - w sali przedszkolnej wszystkie materiały są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować.
3) zasada swobodnego wyboru miejsca pracy - dziecko pracuje tam, gdzie samo zdecyduje i gdzie pozwalają na to granice rozsądku nauczyciela i możliwości organizacyjnych. Dziecko nie ma obowiązku uczestniczenia w zajęciach grupowych, jeśli jest czymś ważnym zajęte.
4) zasada swobodnego wyboru czasu pracy - w związku z fazami chłonności decyzję o czasie pracy pozostawiamy dziecku.
5) zasada swobodnego wyboru formy pracy - lekcję podstawową przeprowadza się z każdym dzieckiem indywidualnie. Następnie zaczyna ono pracować samodzielnie. Wie, że ma prawo do pracy w ciszy, że nikt nie będzie mu przeszkadzał. Wie także, że nikt nie będzie mu pomagał, jeśli pomoc jest niepotrzebna. Samodzielnie wybrało sobie temat pracy, pracuje wtedy, kiedy zechciało, będzie pracowało tak długo, jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu
przyjemność.
6) zasada porządku - każdy przedmiot w klasie ma swoje miejsce - skąd został wzięty, tam zostaje odniesiony. Podobnie - każda osoba także ma swoje miejsce i wie, co do niej należy. To proste - dzieci kochają porządek. Porządek w otoczeniu - porządek w sercu.
7) zasada ograniczenia - pedagogika Montessori nie jest ani metodą partnerską, ani bezstresową. Dzieci nie mogą robić tego co chcą i nie są partnerami nauczyciela. Ograniczeniu, regułom i zasadom postępowania, podlegają wszystkie elementy życia grupy. Metoda Montessori jest metodą bezrepresyjną, dzieci robią to, co je interesuje i co nie przeszkadza innym.
8) zasada izolowania trudności - jeśli dziecko pracuje z różową wieżą po to, aby poznać lub uporządkować znane już sobie pojęcia związane z wielkością (choćby takie jak: duży-mały, mniejszy niż-większy niż, duży-większy-największy, mały-mniejszy-najmniejszy) ma do dyspozycji:
a) nauczyciela, który wie jak i kiedy w tym pomóc,
b) różową wieżę (która jest różowa).
Nie zajmuje się kolorami, bo do tego służy inny materiał - kolorowe tabliczki. Nie  zajmuje się długościami, grubościami, temperaturami, wagami, dźwiękami i in., bo do tego służą inne materiały; czerwone belki, brązowe schody, butelki termiczne, tabliczki baryczne, puszki szmerowe i in.
9) zasada transferu – materiał Montessori jest najpełniejszym zestawem pomocy dydaktycznych. Każdy z tych materiałów to “ogniwo”, logicznie powiązane w długi “łańcuch” . Każde “ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej. Informacje, kompetencje, umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie. Przenoszenie cech w obrębie materiału i przenoszenie umiejętności na otaczające dziecko środowisko, to właśnie zasada transferu.
10) zasada własnego działania i powtarzania - typowe dla nabywania nowych umiejętności jest intensywne zwrócenie się dziecka ku określonej dziedzinie ludzkich działań, a wraz z tym fenomen powtarzania. Założeniem jest, że dziecko rozwija się zgodnie z programem wyznaczonym własnymi zainteresowaniami, potrzebami, możliwościami intelektualnymi, fizycznymi, itp. Jeżeli ma potrzebę powtarzania czynności - akceptujemy to.
11) zasada samokontroli - materiał montessoriański jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom, samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle, w którym miejscu nastąpiła pomyłka i jak ten błąd naprawić./3/
Rolą nauczyciela jest wskazywać dziecku jak korzystać z materiału dydaktycznego, wprowadzać i respektować zasady swobody wyboru, rodzaju, czasu, miejsca i formy pracy, zasady stopniowania i izolowania trudności, porządku, transferu, własnego działania i powtarzania, samokontroli i ograniczenia.
Maria Montessori duże znaczenie przypisywała „lekcjom słownym”. Jest to kluczowy moment pracy z pomocami, gdyż nauczyciel staje się tu pośrednikiem, łącznikiem pomiędzy pomocą rozwojową a dzieckiem. Poprzez te lekcje dziecko przyswaja pojęcia i nazwy tkwiące w pomocy. Lekcja taka ma zawsze podobny przebieg, a opiera się na trzech etapach:
1) faza nazwania – asocjacji (skojarzenie konkretu z nazwą),
2) faza przyporządkowania – ćwiczeń,
3) faza kontroli./4/

Pojęcie przygotowanego otoczenia przejawiać się będzie na trzech płaszczyznach:
1. materialnej – odpowiednio wyposażona sala lekcyjna w sprzęty, pomoce rozwojowe oraz inne pomoce i przedmioty wspierające rozwój dziecka. Meble muszą być niskie, funkcjonalne i lekkie, tak, aby można je było aranżować według potrzeb dzieci. Sala będzie ozdobiona roślinami, akwariami, zbiorami przyrody nieożywionej. Klasa szkolna przypominać będzie raczej warsztat pracy – z miejscami na kąciki zainteresowań (twórczości, gazetki wychowawczej, zdobywania sprawności, regulaminu wyrażającego najważniejsze zasady prowadzenia rozmów w „kręgu dyskusyjnym”, biblioteczki pracy ucznia – zawierające teczki problemowe, albumy, ilustracje, fiszki autokorektywne, plany pracy, pomoce dydaktyczne z elementami samokontroli i samooceny). Wydzielone kąciki będą niewielkie, aby uczniowie mogli pracować zwróceni twarzami do siebie. Jeżeli zaistnieje taka możliwość, klasa powinna mieć swój komputer i drukarkę. Uczniowie powinni mieć również swobodny dostęp do komputera czy Internetu. Istotnym wyznacznikiem materialnego przygotowania otoczenia będą pomoce rozwojowe, które dzielą się na:
a) pomoce do praktycznych ćwiczeń,
b) pomoce zmysłowe,
c) pomoce do edukacji matematycznej,
d) pomoce do edukacji językowej,
e) pomoce do wychowania kosmicznego,
f) pomoce do wychowania religijnego.
Pomoce te są ‘’kluczem do świata”, zawsze prowadzą dziecko od konkretu do abstrakcji, od zagadnień łatwiejszych do trudniejszych, umożliwiają dziecku samokontrolę.
2. strukturalno-dynamicznej – określają ją pedagogiczne zasady, które dotyczą norm budowy materialnego aspektu otoczenia, w tym pomocy rozwojowych Montessori, zasad pracy z nimi oraz zasady porządku i wolności, która wyjaśnia koncepcję przygotowanego otoczenia we wszystkich jego ujęciach. Pedagogiczne zasady to:
a) zasada izolacji trudności (jeden główny problem do rozwiązania);
b) zasada kontroli błędów ( możliwość łatwego wychwycenia popełnionej pomyłki i dokonania korekty);
c) zasada stopniowania trudności i kontynuacji;
d) zasada porządku i wolności( „absorbujący duch”, „wrażliwe fazy”, „polaryzacja uwagi”, „normalizacja”).
3. osobowej - W myśl zasady montessoriańskiej „Pomóż mi zrobić to samemu” nauczyciel jest przewodnikiem i doradcą. Jego zaangażowanie w pracę z danym dzieckiem jest zróżnicowane. Zależy to od potrzeb, aktywności i samodzielności ucznia. Celem pracy nauczyciela jest pomoc w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości każdego dziecka, w zgodzie z obiektywnymi normami społecznymi. Robi to pomagając dziecku w osiągnięciu spontanicznej koncentracji, rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły, wypracowaniu zamiłowania do porządku i do pracy, wypracowaniu zamiłowania do ciszy i pracy indywidualnej, wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na swobodnej decyzji ,a nie na zewnętrznym przymusie, uniezależnianiu się od nagrody, osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa, formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez egoistycznej rywalizacji, umiłowania do rzeczywistości i otoczenia. Dziecko nie staje się idealnym, lecz osiąga optimum własnych możliwości rozwojowych./5/

Inny wartościowy element montessoriańskiej pedagogiki stanowią „lekcje ciszy”.
Ćwiczenia ciszy pomagają dziecku odnaleźć spokój. Kontrola ruchu, ruch medytacyjny i twórcza ekspresja ruchowa, powiązane wzajemnie z uspokojeniem są najlepszym sposobem do powstawania refleksji i możliwością uwewnętrzniania się. Lekcje i ćwiczenia ciszy mają duże znaczenie w wychowawczym rozwoju dziecka. Dzieci stają się spokojniejsze, zachowują się ciszej, łatwiej im się uczyć. Lekcja ciszy ułatwia nie tylko lepsze skupienie, bardziej efektywną pracę, ale pozwala dziecku na odkrycie swojego wnętrza. Służą temu między innymi krótkie ćwiczenia, oparte na wykonywaniu różnorodnych czynności bez wypowiadania słów.

PRZYPISY:
/1/ Małgorzata Miksza, „Zrozumieć Montessori” s.30
/2/ Barbara Stein, „Teoria i praktyka pedagogiki Marii Montessori w szkole podstawowej” s. 71-73
/3/ Małgorzata Miksza, „Zrozumieć Montessori” s. 55-56
/4/ tamże, s. 58

Maria Montesssori (1870 - 1952)

Maria Montessori - włoska lekarka i pedagog - urodziła się w 1870 roku. W wieku sześciu lat rozpoczęła edukację w szkole publicznej w Rzymie. Po jej ukończeniu kontynuowała naukę w średniej szkole technicznej, a następnie rozpoczęła studia medyczne, które skończyła z wyróżnieniem i podjęła pracę w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Rzymskiego.

Maria Montessori była aktywnym członkiem Narodowej Ligi Wychowania Dzieci Upośledzonych Umysłowo. Instytucja ta otworzyła w Rzymie Instytut Medyczno - Pedagogiczny, który zajmował się kształceniem nauczycieli w opiece i wychowaniu dzieci upośledzonych umysłowo. Zajęcia teoretyczne były połączone z ćwiczeniami i zajęciami praktycznymi. Funkcję dyrektora tej placówki objęła Maria Montessori, a w niedługim czasie okazało się, że dzieci upośledzone, które trafiły pod jej opiekę całkiem dobrze radziły sobie z nauką.

W 1907 roku Maria Montessori stworzyła w Rzymie Dom Dziecka (casa dei bambini) - placówkę wychowania przedszkolnego, której organizacja stała się przykładem i wzorem dla wielu reformatorów edukacji przedszkolnej. Pomimo pracy na Uniwersytecie Rzymskim i praktyki lekarskiej, starała się spędzać w swoim domu dziecka niemal każdą wolną chwilę. Placówka była zorganizowana według następujących zasad:

·         dzieci miały swobodny wybór materiałów dydaktycznych

·         w placówce obowiązywała dowolność miejsca i czasu pracy

·         w przedszkolu nie było nagród ani kar

·         ograniczenie działalności wychowawcy na rzecz samodzielności dzieci

·         wprowadzenie nauki czytania, pisania oraz podstaw matematyki

Metody wprowadzone przez Marię Montessori stały się bardzo popularne i zaczęły być stosowane nie tylko we Włoszech, ale także w Szwajcarii, Anglii i Stanach Zjednoczonych. Coraz więcej było także komitetów popierających stosowane przez nią metody.

W 1929 roku powstało Stowarzyszenie Marii Montessori. Pogłębiające się rządy faszystowskie w kilku krajach Europy oraz wybuch drugiej wojny światowej nie sprzyjały działaniom opartym na metodzie Montessori. Przykładem mogą być Niemcy, w których książki włoskiej lekarki były niszczone i palone. Po zakończeniu wojny Maria Montessori ponownie rozpoczęła działania mające na celu upowszechnienie jej metody. Jej starania przyniosły oczekiwany skutek. Wiele ośrodków zostało reaktywowanych, ale także zaczęły powstawać nowe szkoły, przedszkola, stowarzyszenia, placówki i ośrodki szkoleniowe oparte na jej metodzie. Maria Montessori zmarła w 1952 roku.

Kierowanie się w działaniach pedagogicznych założeniami Marii Montessori umożliwia dziecku wszechstronny i optymalny rozwój fizyczny, umysłowy, duchowy, społeczny i kulturowy. Pedagogika Montessori zapewnia także dziecku spontaniczną i twórczą aktywność, pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w zdobywaniu wiedzy, umiejętności i kompetencji, w kształtowaniu prawidłowego charakteru. Według Marii Montessori wszelkie działania wychowawcze powinny prowadzić do tego, aby dziecko miało szansę do prawidłowego rozwoju. Do najważniejszych działań pedagogicznych zaliczała:

·         rozwijanie w dziecku samodzielności i wiary we własne możliwości

·         wykształcenie w dziecku poszanowania do porządku i pracy

·         nauczenie dziecka umiejętności pracy w ciszy

·         wykształcenie w dziecku umiejętności pracy indywidualnej i zbiorowej

·         przekazanie dziecku umiejętności koncentracji podczas wykonywania określonego zadania

·         wykształcenie w dziecku posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie przymusie płynącym z zewnątrz

·         wykształcenie w dziecku takiej postawy, aby zrozumiało, że jego działania nie mogą być uzależnione od nagrody

·         rozwijanie w dziecku zamiłowania do pomocy innym

·         przekazanie dziecku szacunku do pracy innych osób

·         rozwijanie w dziecku umiejętności współpracy

·         pomoc w rozwijaniu indywidualnych uzdolnień dziecka

Założenia pedagogiki według Marii Montessori:

·         uczenie przez działanie - wychowankowie zdobywają wiedzę, kompetencje, umiejętności i doświadczenie poprzez własną spontaniczną aktywność; nauczyciele nie narzucają dziecku działań, ale jedynie współpracują w procesie wychowawczym

·         samodzielność - dzieci samodzielnie podejmują decyzję dotyczącą miejsca, rodzaju i czasu pracy; decyzja jest indywidualna lub podejmowana razem z partnerem; w ten sposób dzieci kształcą swoje indywidualne zdolności i nabierają doświadczenia w prawdziwej ocenie własnych umiejętności

·         koncentracja - wychowankowie uczą się dokładności i systematyczności podczas działania

·         lekcje ciszy - dzieci nabierają wprawy w umiejętności pracy w ciszy

·         porządek - dzieci nabywają umiejętności utrzymywaniu porządku w swoim otoczeniu

·         społeczne reguły - łączenie w grupy dzieci w różnym wieku (zazwyczaj trzy roczniki), co umożliwia wzajemne uczenie się od siebie; wykształcenie u dzieci świadomości, że nie wolno przeszkadzać, ranić i niszczyć

·         obserwacja - to podstawowa zasada umożliwiająca dorosłym zapoznanie się ze światem dziecka; wychowawca powinien z baczną uwaga i dużym szacunkiem obserwować dziecko, aby zauważyć ewentualne przeszkody w rozwoju; obserwacja daje możliwość bycie przewodnikiem dziecka

·         indywidualny tok rozwoju - każde dziecko powinno rozwijać się według indywidualnych możliwości i własnego tempa, powinno podejmować tylko te zadania, do których jest już przygotowane; każde dziecko zasługuje na życzliwość, uwagę i indywidualną opiekę wychowawcy

Istotnym elementem pedagogiki Marii Montessori jest autorski zestaw materiałów edukacyjnych. Pomoce dydaktyczne stosowane przez włoską lekarkę charakteryzują się kilkoma podstawowymi cechami:

·         są wykonane w sposób prosty, precyzyjny i estetyczny

·         ich wykonanie uwzględnia potrzebę stopniowania trudności

·         są przystosowane do konkretnych potrzeb rozwojowych wychowanka

·         charakteryzują się logiczną spójnością

·         ich wykonanie i sposób konstrukcji daje możliwość samodzielnej kontroli błędów i pomyłek

·         są oryginalne - w żadnym egzemplarzu nie powtarza się żaden element

Materiały dydaktyczne można podzielić na następujące kategorie:

·         materiał praktyczny - umożliwia wykonywanie ćwiczeń przydatnych w codziennym życiu; są to ćwiczenia związane np. ze zwyczajami społecznymi czy troską o środowisko

·         materiał sensoryczny - umożliwia poznanie zmysłowe, jest pomocny w wyzwalaniu aktywności intelektualnej

·         materiały do nauki różnych dziedzin wiedzy, np. języka, kultury, matematyki, przyrody

·         materiał artystyczny - jest pomocny w wyrażaniu aktywności plastycznej, muzycznej i zręcznościowej

·         materiał religijny - związany z nauką religii

W systemie wychowawczym Marii Maontessori bardzo duży nacisk kładzie się na środowisko dziecka i otoczenie, w jakim przebywa. Wszystko to, co otacza dziecko ma wpływ na jego rozwój. Zatem jedną z podstawowych ról wychowawcy jest stworzenie dziecku takiego otoczenia, które zapewni mu optymalny i harmonijny rozwój osobowości. Właściwe otoczenie sprawia, że dziecko szybciej, chętniej i skuteczniej się uczy, jest zadowolone i radosne. Wychowawca powinien zadbać o to, aby dziecko przebywało w takim otoczeniu, które zagwarantuje mu możliwość radosnego przechodzenia przez kolejne fazy rozwoju. W związku z tym wszelkie materiały i pomoce dydaktyczne powinny być uporządkowane tematycznie. Dziecko powinno mieć do nich łatwy dostęp i dlatego powinny być rozmieszczane w taki sposób, aby dziecko nie miało problemu w sięgnięciu po daną pomoc edukacyjną. W tak skonstruowanym otoczeniu wychowawca przyjmuje rolę pośrednika pomiędzy dzieckiem a jego otoczeniem. W ten sposób umożliwia dziecku samodzielne odkrywanie otaczającej go rzeczywistości.

Maria Montessori sformułowała zasady obowiązujące w jej placówkach. Główne założenia tych zasad to:

·         każdy wychowanek powinien mieć ustalony indywidualny poziom wymagań, dzięki czemu realizowany program kształcenia będzie dostosowany do indywidualnych możliwości każdego ucznia, jego umiejętności i zainteresowań

·         w żadnej placówce nie powinno się wprowadzać zasad współzawodnictwa i konkurowania

·         w placówkach nie obowiązują oceny, nie ma nagród i kar

·         proces wychowania powinien opierać się na samokontroli wychowanka

·         promocja z klasy do klasy nie opiera się na ocenie uzyskanej przez wychowanka z zakresu konkretnego przedmiotu

·         każdy wychowanek ma założoną kartę obserwacji, w której notuje między innymi czynności wykonywane przez niego w ciągu całego dnia