Poradnik Gazety Prawnej 40/2009 z 27.10.2009, str. 5
Ekonomiczno-finansowa ocena firmy
Stan prawny na 13 października 2009 r.
Aneta Mazur
wyślij pytanie
pgp@infor.pl
Zarządzanie firmami staje się dzisiaj coraz trudniejsze i coraz bardziej skomplikowane, tym samym niemal niemożliwe bez umiejętności czytania sprawozdań finansowych. Ocena kondycji finansowej polega na określeniu aktualnego stanu finansowego przedsiębiorstwa. Ocena ta jest niezbędna m.in. przy badaniu ryzyka kredytowego, fuzjach i przejęciach czy inwestycjach giełdowych. Przeprowadzając analizę sprawozdania finansowego, powinniśmy otrzymać odpowiedź na pytanie, czy działalność prowadzona przez firmę jest opłacalna, czy przynosi korzyści, czy dalsza kontynuacja działalności firmy ma sens. Umiejętna ocena sprawozdań finansowych powinna służyć także w prognozowaniu ewentualnych trudności ekonomicznych przedsiębiorstw.
W „Poradniku” znajdą Państwo informacje dotyczące wstępnej analizy sprawozdania finansowego oraz analizy wskaźnikowej. Pokazujemy także, w jaki sposób przekształcić bilans i rachunek zysków i strat w warianty analityczne, które dużo bardziej przydatne są w przeprowadzanej analizie finansowej niż te sporządzane według ustawy o rachunkowości. Prezentujemy najważniejsze, naszym zdaniem, wskaźniki z obszaru płynności, sprawności, rentowności, zadłużenia i pozycji rynkowej przedsiębiorstwa wraz z ich interpretacją. W „Poradniku” zamieszczamy też liczne przykłady prezentujące sposoby wyznaczania tych wskaźników. Mamy nadzieję, że pomogą one Państwu w ich interpretowaniu i praktycznym zastosowaniu.
Czym jest analiza finansowa
Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanym w analizie finansowej jest sprawozdanie finansowe, a w szczególności bilans, rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych.
Instrumenty analizy finansowej
Wśród głównych zagadnień analizy finansowej znajduje się analiza bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych, źródeł przychodów i kosztów oraz analiza wyniku finansowego. Analiza obejmuje także takie obszary jak: płynność, zadłużenie, rentowność czy sprawność działania. Podstawowymi instrumentami analizy finansowej są wskaźniki, które mogą przyjmować postać bezwzględną – wyrażoną w wartościach pieniężnych, bądź względną.
ZAPAMIĘTAJ
Analiza finansowa ma na celu pomiar wyników i ocenę kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Analiza ekonomiczna w uproszczeniu dotyczy gospodarki materiałowej, postępu technicznego czy też nowych uruchomień, które mają miejsce w firmie.
Sprawozdanie finansowe
Jednostki prowadzące i zamierzające kontynuować działalność gospodarczą zobowiązane są sporządzić na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych roczne sprawozdanie finansowe za rok obrotowy. Wymóg ten nakłada na nie ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223). Na roczne sprawozdanie finansowe składają się:
● wprowadzenie do sprawozdania finansowego,
● bilans,
● rachunek zysków i strat,
● dodatkowe informacje i objaśnienia.
Większe jednostki podlegające obowiązkowi rocznego badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta, działającego z upoważnienia podmiotu uprawnionego, do takiego badania sporządzają dodatkowo:
● zestawienie zmian w kapitale – funduszu własnym,
● rachunek przepływów pieniężnych.
Sprawozdanie finansowe musi być sporządzane w języku polskim i w walucie polskiej. Może jednak zawierać równolegle opisy w innym języku, a wartości mogą być wyrażone dodatkowo w walucie obcej.
Sporządzanie rachunku przepływu środków pieniężnych obowiązuje jednostki wymienione w art. 64 ustawy o rachunkowości, czyli jednostki, których sprawozdania podlegają obowiązkowemu badaniu. Ustawa o rachunkowości wskazuje, że badaniu rocznych sprawozdań finansowych podlegają:
● banki i ubezpieczyciele,
● jednostki działające na podstawie przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych,
● jednostki działające na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,
● spółki akcyjne,
● pozostałe jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie finansowe spełniły co najmniej dwa z trzech następujących warunków:
– średnioroczne zatrudnienie wynosi 50 osób,
– suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego jest równowartością w walucie polskiej 2 500 000 euro,
– przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy jest równowartością w walucie polskiej 5 000 000 euro.
W przypadkach określonych ustawą o rachunkowości (art. 49) do sprawozdania finansowego dołącza się także sprawozdanie z działalności jednostki. Sprawozdanie to stanowi jedynie uzupełnienie rocznego sprawozdania finansowego, nie stanowiąc jego części.
Szczegółowe dane z bilansu i rachunku zysków i strat pozwalają na ustalenie wskaźników finansowych, które służą ocenie sytuacji finansowej danego podmiotu. Dane sprawozdawcze bazują na okresie minionym, ale są przydatne do podjęcia decyzji przyszłościowych.
Sprawozdawczość finansowa ma na celu dostarczenie odbiorcom zewnętrznym informacji o stanie gospodarczym przedsiębiorstwa za pomocą sprawozdań finansowych. Wszystkie dane muszą pochodzić z ksiąg rachunkowych oraz wiernie odzwierciedlać sytuację finansową danej jednostki gospodarczej.
Podstawą do opracowania kompleksowej oceny są przede wszystkim powyżej wymienione dokumenty sprawozdawcze firmy. Natomiast wzbogaceniem informacji o firmie – uzupełniających w analizie finansowej – są dane zewnętrzne, takie jak:
● dane o umiejscowieniu przedsiębiorstwa,
● dane o rodzaju działalności,
● dane o sytuacji w branży,
● informacje prognozach rozwoju gospodarki,
● dane o powiązaniach kooperacyjnych,
● informacje sytuacji gospodarczej odbiorców.
Analiza ekonomiczno-finansowa sprawozdań finansowych jest podstawą do podejmowania decyzji zarówno tych o charakterze strategicznym (np. zmiana polityki bilansowej), jak i operatywnym. Zainteresowanych oceną ekonomiczno-finansową firmy przedstawiają tabele 1 i 2.
Analiza przeprowadzona w oparciu o informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych ma wiele cech pomocnych w podejmowaniu przez szefów firm decyzji. Tymi cechami są:
● możność jej sporządzenia w miarę szybko i tanio, ponadto
● wskazywanie na krytyczne obszary działania firmy, np. straty, wysoki poziom należności, zapasów, zobowiązań, na ewentualne niebezpieczeństwa w funkcjonowaniu firmy,
● przedstawianie danych historycznych, dotyczących okresów poprzednich; pozwalanie więc na analizowanie trendów.
NASZA RADA
Analizując sprawozdanie finansowe, powinniśmy otrzymać odpowiedź na pytanie, czy działalność prowadzona przez firmę jest opłacalna, czy przynosi korzyści, czy dalsza kontynuacja działalności firmy ma sens. Umiejętna ocena sprawozdań finansowych powinna służyć prognozowaniu trudności ekonomicznych przedsiębiorstw. Trudności te są głównie związane z zagrożeniem utraty płynności finansowej, poniesienia strat w działalności bieżącej, utratą możliwości zaciągania niezbędnych kredytów i pożyczek.
Tabela 1. Grupy zainteresowane oceną ekonomiczno-finansową firmy
Tabela 2. Zakres ocen/analizy sprawozdań finansowych
Analityczne formy sprawozdania finansowego
Bilans i rachunek zysków i strat, który sporządzony został zgodnie z wymogami prawnymi ma niestety ograniczoną wartość analityczną. Dla celów analiz dokonuje się jego przekształceń w tzw. formę analityczną. Przekształcenie formy sprawozdawczej w formę analityczną polega na:
● pominięciu szczegółowych pozycji bilansu oraz rachunku zysków i strat,
● pogrupowaniu i połączeniu w pozycje zbiorcze,
● wyeliminowaniu z bilansu pozycji ujmowanych dla celów rozliczeniowych,
● zastąpieniu poziomych układów bilansu oraz rachunku zysków i strat układami pionowymi.
Dla celów analitycznych mamy więc bilans składający się z czterech podstawowych części: majątku trwałego i majątku obrotowego w aktywach, oraz kapitałów własnych i kapitałów obcych w pasywach.
Aktywa w bilansie analitycznym szereguje się w kolejności od najmniej do najbardziej płynnych. Pasywa natomiast szeregowane są według stopnia ich wymagalności.
W praktyce przygotowując bilans analityczny można dokonać jeszcze następujących wyłączeń:
Tabela 3. Przekształcenie bilansu dla celów analitycznych
Poniższy schemat obrazuje układ bilansu dla celów analitycznych1.
Bilans w układzie analitycznym ma następującą postać:
Tabela 4. Analityczna postać bilansu2
Analityczny rachunek zysków i strat
Analityczny rachunek zysków i strat jest pewną uproszczoną wersją rachunku sprawozdawczego. To uproszczenie polega na agregacji danych pozycji szczegółowych w pozycje o większej pojemności informacyjnej oraz ustalenie cząstkowych wyników finansowych, czyli:
● wyniku z pozostałej działalności operacyjnej (pozostałe przychody operacyjne minus pozostałe koszty operacyjne),
● wyniku z działalności finansowej (przychody finansowe – koszty finansowe).
Tabela 5. Korekty w porównawczym i kalkulacyjnym rachunku zysków i strat3
Tabela 6. Analityczny układ porównawczego rachunku zysków i strat4
Tabela 7. Analityczny układ kalkulacyjnego rachunku zysków i strat5
ZGODNIE Z PRAWEM
Art. 4 ustawy o rachunkowości
1. Jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy.
2. Zdarzenia, w tym operacje gospodarcze, ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną.
(...)
Wstępna analiza sprawozdania finansowego
Wstępna analiza sprawozdania finansowego dotyczy bilansu oraz rachunku zysków i strat. Jednym z podstawowych sposobów oceny (analizy wstępnej) jest pozioma i pionowa analiza.
Cechy analizy pionowej i poziomej
Analiza może nie tylko dotyczyć porównań w czasie, ale także porównań z planem sporządzanym na dany rok/okres. Plany finansowe obejmują zwykle planowany rachunek zysków i strat oraz planowany bilans na koniec roku. Należy jednak pamiętać, że plany to dokumenty wewnętrzne firmy, niepodlegające publikowaniu. Analiza wykonania planu może być zatem przeprowadzona tylko wewnątrz przedsiębiorstwa.
Zaletą takiej analizy jest to, że w krótkim czasie można zorientować się w sytuacji firmy a przez co podjąć konkretne i ważne decyzje dotyczące obecnej sytuacji, jak i dalszego kierunku rozwoju. Wadą natomiast jest to, że czasami trudno jest określić czy poziom danego wskaźnika jest prawidłowy czy nie. Wzorce okazują się być nie zawsze przystające do danej branży.
Tabela 8. Analiza pionowa i pozioma sprawozdań finansowych
Analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje dwa etapy:
● wstępną analizę bilansu,
● wskaźnikową analizę bilansu – będącą rozwinięciem analizy wstępnej, polegającą na badaniu wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy elementami aktywów i pasywów.
Wstępna analiza bilansu
Bilans przedsiębiorstwa jest podstawowym elementem sprawozdania finansowego. Prezentuje on stan majątku przedsiębiorstwa oraz źródła jego finansowania na dany dzień, czyli obraz sytuacji majątkowo-kapitałowej przedsiębiorstwa. Wstępna analiza ma na celu ocenę tej sytuacji, jak również wskazanie kierunku dalszych, bardziej szczegółowych analiz.
Wstępna analiza bilansu to umiejętność czytania bilansu, polegająca na znajomości treści poszczególnych pozycji bilansu, badaniu zmian i proporcji tych pozycji oraz ustalenie, ich wpływu na gospodarkę finansową przedsiębiorstwa.
Tabela 9. Wstępna analiza bilansu
Tabela 10. Analiza bilansu w ujęciu statycznym i dynamicznym
Struktura aktywów różni się w przedsiębiorstwach w zależności od branży. Przykładowo firmy produkcyjne mają zwykle wysoki udział aktywów trwałych, a firmy handlowe charakteryzują się wysokim udziałem aktywów obrotowych. W różnych branżach gospodarki przedsiębiorstwa utrzymują różną dynamikę rozwoju. Zwykle też większe firmy charakteryzują się wolniejszym tempem wzrostu od mniejszych.
Analiza dynamiki pozycji bilansowych
Analiza dynamiki danej pozycji bilansowej może obejmować:
● krok 1: zmianę stanu bezwzględną – różnica pomiędzy poziomami badanej wielkości/pozycji w okresach, np. należności na początek roku wynosiły 1 mln zł, zaś na koniec roku 1,5 mln zł; oznacza to, że należności wzrosły o 0,5 mln zł,
● krok 2: tempo zmian (zmianę względną) – określa stosunek zmiany bezwzględnej (zmiany stanu) do poziomu badanej wielkości/pozycji w okresie bazowym, wyrażany zwykle w procentach, np. tempo wzrostu należności wynosi: (0,5 mln : 1 mln) x x 100% = 100%,
● krok 3: wskaźnik dynamiki – jest relacją poziomu wielkości/pozycji w okresie badanym do poziomu wielkości/zjawiska w okresie bazowym, np. dynamika należności wynosi (0,5 mln : 1 mln) x 100% = 50%.
Pożądanym zjawiskiem jest systematyczny wzrost sumy bilansowej, świadczący o rozwoju przedsiębiorstwa. Należy jednak mieć na uwadze zachowanie właściwych proporcji poszczególnych pozycji bilansowych.
Tabela 11. Obszary analizy pionowej aktywów i pasywów bilansu
Analiza dynamiki ma sens, o ile dokonuje się porównania równych co do długości okresów: miesięcy, kwartałów, lat itd. Jeśli dysponujemy danymi za okresy o nierównej długości, wówczas niemożliwa jest prawidłowa analiza dynamiki. Wskaźniki dynamiki można obliczyć w sposób następujący:
PRZYKŁAD
Dane dla firmy KORA SA są następujące:
Tabela 12. Dane dla firmy KORA SA
Wyniki analizy pionowej i poziomej można ująć w postaci poniższej tabeli. Zestawia się dane na koniec roku bieżącego w porównaniu z rokiem poprzednim.
Tabela 13. Wyniki analizy pionowej i poziomej bilansu
Ocena struktury majątkowej
Struktura aktywów informuje o sposobie zaangażowania kapitałów przedsiębiorstwa. Obszary badania aktywów prezentuje poniższa tabela.
Tabela 14. Badanie struktury aktywów – obszary analizy
W badaniu struktury aktywów podstawowe znaczenie mają wskaźniki zaprezentowane w poniższej tabeli.
Tabela 15. Badanie struktury aktywów obrotowych przedsiębiorstwa
Tabela 16. Wybrane wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitały własne i obciążenia obcymi źródłami finansowania
Jako najważniejsze spośród wskaźników zamieszczonych w powyższej tabeli uznaje się: wskaźnik udziału kapitału własnego w pasywach ogółem oraz wskaźnik udziału zobowiązań długoterminowych w pasywach. Udział zobowiązań w strukturze źródeł finansowania ukazuje stopień obciążenia przedsiębiorstwa kosztami korzystania z tych źródeł.
Do wskaźników struktury kapitału wrócimy jeszcze przy okazji omawiania analizy zadłużenia firmy.
Bilans jest zestawieniem sporządzonym na dany moment, np. na ostatni dzień miesiąca czy na ostatni dzień kwartału. Z tego powodu stosunkowo łatwo można kształtować niektóre jego pozycje.
Ocena struktury kapitałowej
Wskaźniki struktury kapitału dostarczają informacji o udziale kapitałów własnych i obcych w finansowaniu majątku oraz o relacjach zachodzących między nimi. Pasywa, czyli źródła finansowania majątku, dzielą się na źródła obce i źródła własne. Proporcje pomiędzy kapitałami własnymi a kapitałami obcymi są szczególnie brane pod uwagę przez kredytodawców, czyli przez banki, ale także i przez kontrahentów, którzy udzielają wysokich kredytów kupieckich danej firmie.
Struktura pasywów zależy nie tyle od charakteru samej działalności, ale od polityki finansowej firmy. Firma może kredytować się zobowiązaniami u dostawców poprzez wynegocjowanie długich terminów płatności, może też angażować więcej własnych środków płacąc gotówką (np. nie ma tak dużej siły przebicia na rynku, ani zbyt długiego doświadczenia na zdobycie zaufania, w związku z czym zmuszona jest niejako płacić gotówką). Brak własnych środków może z kolei wymuszać zaciąganie kredytów w banku.
Tabela 17. Skrócony bilans analityczny przedsiębiorstwa
Duży udział kapitałów własnych w całym kapitale, czyli w pasywach, oznacza nie tylko duży zakres samofinansowania, ale przede wszystkim i mocną pozycję finansową. Daje obraz o finansowej sile firmy. Szczególną uwagę należy zwrócić w szczególności na udział zysku w kapitale własnym oraz udział zobowiązań w kapitale własnym, czyli względną równowagę pomiędzy kapitałami własnymi a kapitałami obcymi.
Jeśli zaś chodzi o kapitały obce to obejmują one zobowiązania długoterminowe i krótkoterminowe. Zobowiązania długoterminowe mają termin wymagalności dłuższy niż 1 rok, natomiast zobowiązania krótkoterminowe (nazywane czasami bieżącymi) mają termin wymagalności 1 rok lub krótsze.
Art. 45 ust. 2 ustawy o rachunkowości
Sprawozdanie finansowe składa się z:
1) bilansu;
2) rachunku zysków i strat;
3) informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.
Wstępna analiza rachunku zysków i strat
Rachunek zysków i strat jest obok bilansu jednym z najważniejszych elementów sprawozdania finansowego. Rachunek w odróżnieniu od bilansu, który jest fotografią przedsiębiorstwa, przedstawiając dane na pewien określony moment, obejmuje okres sprawozdawczy zawarty pomiędzy datami dwóch kolejnych bilansów.
Rachunek zysków i strat przeciwstawia przychodom i zyskom nadzwyczajnym koszty i straty nadzwyczajne, ukazując powstawanie wyniku finansowego. Analiza rachunku zysków i strat, podobnie jak analiza bilansu, może być przeprowadzona zarówno w układzie pionowym jak i poziomym.
Tabela 18. Wstępna analiza bilansu
Wstępną analizę rachunku zysków i strat firmy przeprowadza się w oparciu o jego wersję analityczną (którą prezentowaliśmy już wcześniej). Ułatwia to formułowanie ocen o kształtowaniu się poszczególnych wielkości rachunku zysków i strat w przeszłości oraz o przewidywanych rozmiarach przychodów, kosztów, wynikach finansowych i rentowności.
Analizy przychodów i kosztów można dokonać w ramach wyodrębnionych w rachunku zysków i strat rodzajów działalności. Analizujemy więc z jednej strony strukturę przychodów, a z drugiej analogicznie strukturę kosztów.
Tabela 19. Analiza kosztów i przychodów w rachunku zysków i strat
Tabela 20. Analiza kosztów
Analizując przychody ze sprzedaży, można określić udział:
● wyniku z poszczególnych rodzajów działalności w globalnych przychodach ze sprzedaży,
● kosztów poszczególnych rodzajów działalności w przychodach całkowitych.
Do analizy struktury przychodów i kosztów może posłużyć poniższe zestawienie.
Tabela 21. Zestawienie struktury przychodów i kosztów
Tabela 22. Zestawienie przychodów i kosztów
Szczegółowa analiza każdej z pozycji potrzebna jest szczególnie w zakresie tych elementów rachunku zysków i strat wpływających negatywnie na wynik finansowy lub wskazujących na pogorszenie w stosunku do poprzedniego okresu.
Analiza struktury procentowej rachunku zysków i strat pozwala na zorientowanie się w przebiegu realnych procesów zachodzących w przedsiębiorstwie, jak na przykład w zmianie struktury kosztów. Nie pozwala jednak określić tempa rozwoju firmy. Zadaniem analityka będzie więc w tym przypadku spróbować wyodrębnić jak największą liczbę trendów i określić przyczyny występowania zmian.
Analiza wyniku finansowego
Kolejnym etapem analizy rachunku zysków i strat jest przyjrzenie się wynikowi finansowemu firmy. Przypominamy, że na wynik finansowy składają się:
● wynik na działalności operacyjnej (w tym wynik na sprzedaży i wynik na pozostałej działalności operacyjnej, chodzi tu o przychody związane z działalnością statutową),
● wynik na operacjach finansowych,
● wynik na operacjach nadzwyczajnych,
● obowiązkowe obciążenie wyniku finansowego.
Najistotniejszy jest wynik na działalności podstawowej, czyli pierwsza z powyższych kategorii. Pomocny do analizy może okazać się poniższy wzór zestawienia wyników cząstkowych i porównanie ich w czasie6.
Tabela 23. Zestawienie wyników cząstkowych za okres 2007–2009
W analizie struktury wyniku brutto określa się udział:
● wyniku z działalności operacyjnej,
● wyniku z pozostałej działalności operacyjnej,
● wyniku z działalności finansowej,
● wyniku zdarzeń nadzwyczajnych.
Wstępna analiza rachunku zysków i strat polega na badaniu dynamiki i struktury wielkości strumieni reprezentujących poszczególne przychody, koszty i wynik finansowy oraz ocenie relacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami wyniku finansowego. Zmiany zysku netto są bowiem wynikiem zmian poszczególnych kategorii wyniku finansowego.
Szczegółowa analiza wyniku firmy powinna dotyczyć przede wszystkim podstawowej działalności operacyjnej. Należałoby więc określić strukturę:
● wyniku ze sprzedaży,
● przychodów ze sprzedaży,
● kosztów działalności operacyjnej.
A zatem, podsumowując, wstępna analiza rachunku zysków i strat daje ogólne pojęcie o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz o tendencjach i kierunkach, w których się ono rozwija. Analityk, uzyskawszy wstępne informacje o kondycji firmy, może przejść do następnego etapu analizy finansowej, jakim jest analiza wskaźnikowa.
Art. 47 ustawy o rachunkowości
1. W rachunku zysków i strat wykazuje się oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni rok obrotowy.
...
Milagros210