Okładka i układ graficzny całości KRZYSZTOF DOBROWOLSKI
Redaktor
MICHAŁ CZAJKA
Skład i łamanie elektroniczne BOGDAN NAWROCKI
a Copyright by Wydawnictwo "Wiedza Powszechna" Warszawa 1995
Wstęp
Niniejsze dzieło obejmuje wydarzenia militarne (wojny, bitwy, powstania, starcia zbrojne), które miały miejsce w krajach całego świata, w okresie od starożytności do 1990 r. włącznie. Wydarzenia historyczne o dużym znaczeniu są dostatecznie spopularyzowan
Hasła zostały ułożone w porządku alfabetycznym według nazw miejsc wydarzeń. Przeważnie są to nazwy miejscowości, czasami także nazwy rzek, krain geograficznych, państw, a w wypadku bitew morskich również nazwy biorących udział w bitwie okrętów. Aby ułatwi
ISBN 214-1046-4
Wykaz skrotow , 1. Bitwa morska w Zatoce Abukir
1VI I I 1798r.
Egipska wyprawa Bonapartego w 1798-99r
A amia krt.mar. kapitan W 1798r.Francuzi przygotowali wyprawę
adm. admirał marynarki do Egiptu,będącego prowincją imperium os-
APanc. Armia LDPanc. Lekka mańskiego, zamierzając uczynić z niego bazę
Pancerna Dywizja
arcyks. arcyksiążę Pancerna do kolonialnych podbojów na wschodzie.19
BK Brygada m. miasto, 1798r.wyruszyła w najgłębszej tajemnicy z Tu-
Kawalerii miejscowość lonu ekspedycja - 200transportowców z 40000
BPanc. Brygada marsz. marszałek żołnierzy pod eskortą 13okrętów liniowych,
Pancerna m.in. między innymi 7fregat i 35mniejszych okrętów,pod dowódz-
BPZmot. Brygada mjr major
Piechoty mln milion twem adm.F.Brueysa.12VI Francuzi zajęli
Zmotoryzowa- ok. okoto Maltę i obrabowali skarbiec Zakonu Kawalerów
nej płd. południe, Maltańskich,a 1VII wylądowali w Egipcie,pod
bryg. brygadier południowy Aleksandrią.
ckm ciężki karabin ptk pułkownik
maszynowy ptn. pótaoc, Flota angielska adm.H.Nelsona (14okrętów
D Dywizja północny
liniowych),poszukująca od dwóch miesięcy ftoty
DK Dywizja phv. półwysep
Kawaleru pp pułk piechoty francuskiej,odkryła ją 1VIII stojącą na kotwi-
DP Dywizja por. porucznik cach w Zatoce Abukir (Abu Qir).Adm.Brueys
Piechoty ppanc. prieciwpan- nie mógł się zdecydować,czy walczyć w zatoce,
DPanc. Dywizja cerny _ czy wyjść w morze.Część okrętów angielskich
Pancerna ppłk podpułkownik zaatakowała Francuzów z morza,a część weszła
DPDes. Dywizja ppor. podporucznik aęda,abrzeże,a ustawione w jedną linię rów-
Powietrzno- prow. prowineja
-Desantowa pseud. pseudonim noległą do wybrzeża okręty,biorąc je w dwa
DZmot. Dywizja rez. rezerwa ognie.
Zmotoryzowa- rkm ręczny karabin
na maszynowy Francuzi ponieśli klęskę; ocalały jedynie dwa
feldmarsz.feldmarszałek rtm. rotmistrz okręty liniowe i dwie fregaty.Pod ogniem
GA Grupa Armu rz. rzeka
wyleciał w powietrze flagowy "Orient",z ta-
gen. generał tys. tysiące ką siłą,że w sąsiednich okrętach puściły nity;
hr. hrabia wiceadm. wiceadmirał
wraz z nim poszedł na dno zrabowany skarb
KC Komitet wicehr. wicehrabia
Centralny w. wietki,wyspa maltański.W walce zatopiono 5okr tów fran-
km kilometr właśc. właściwie cuskich 9poddało się.Francuzi stracili 1700
kmdr komandor wsch. wschód, zabitych,ok.1500rannych i 2000jeńców,a An-
kontradm.kontradmirał wschodni glicy - 2okręty uszkodzone,218zabitych i 678
KP Korpus zach. zachód,
Piechoty zachodni rannych.
KPanc. Korpus zat. zatoka
Pauceruy Bitwa pod Abunjeim,w Trypolitanii
kpt. kapitan 12/13XII 1940r zob.405
2. Nalot na zakłady metalowe w Abu Zaabal w Egipcie -12 II 1970 r.
Po wojnie arabsko-izraelskiej 5-10 VI 1967 r. pomimo obowiązującego zawieszenia broni mnożyły się akty dywersji ze strony arabskiej i odwetowe ze strony Izraela oraz obustronne działania lotnictwa, szczególnie w rejonie Kanału Sueskiego. W jednej z tych
3. Bitwa nad rz. Acheloos - 20 VIII 917
Wojna bułgarsko - bizantyjska w 913-917
W 913 r. bułgarski car Symeon I wraz ze sprzymierzonymi Węgrami i Pieczyngami wtargnął na terytorium Bizancjum i dotarł pod Konstantynopol, który obległ. Widząc brak szans na zdobycie potężnej twierdzy jaką było miasto - wszczął rokowania pokojowe, wkrótc
Bitwę rozpoczęli 20 VIII 917 r. Bizantyjczycy atakiem jazdy na lewe skrzydło bułgarskie. Atak ten został po zaciętej walce odparty i wówczas jazda bułgarska, stojąca w rezerwie z dala od prawego skrzydła, obeszła walczących i uderzyła na bizantyjski obóz,
płn., płd. i mierzeją na wsch., do Anchialo. Pogrom był kompletny; Leon Fokas zdołał ujść i schronił się do twierdzy Neseber.
4. Bitwa pod Adrianopolem -14 IV 1205
Panujący w Bizancjum od 1204 r. Łacinnicy zostali znienawidzeni przez ludność za ucisk i grabieże; gdy wiosną 1205 r. wojska ich udały się do Małej Azji i na Peloponez - ludność Tracji powstała, mordując łacińskie garnizony, względnie zmuszając je do ucie
14 IV 1205 r. doszło do bitwy - Kumanowie zaatakowali obóz łacinników, a następnie pozorowali ucieczkę. Gromada rycerzy z hr. Ludwikiem de Blois na czele ruszyła w pogoń i wpadła w zasadzkę, a wówczas cesarz Baldwin pospieszył z oddziałem na pomoc. W bitw
5. Zajęcie Adrianopola przez Turków w 1361 r.
Za sułtana Murada I podbój Płw. Bałkańskiego wszedł w decydującą fazę. Murad skierował główne uderzenie przeciwko południowym krajom słowiańskim, a ani Serbia, ani rozbita na drobne państewka Bułgaria, ani osłabione wewnętrznymi
walkami Cesarstwo Bizantyjskie nie były zdolne do stawienia skutecznego oporu.
W 1361 r. sułtan Murad wysłał beglerbega Lala Szahina na zdobycie drugiego co do wielkości miasta bizantyjskiego - twierdzy Adrianopol. Na wieść o nadciąganiu armii tureckiej dowódca garnizonu twierdzy, Hadrianos wyruszył z wojskiem naprzeciw niej. W bitw
6. Odbicie Adrianopola przez Turków23 VII 1913
II wojna bałkańska w 1913
W I wojnie bałkańskiej, w 1912/13 r. Turcja utraciła swoje posiadłości europejskie z wyjątkiem Konstantynopola, który obroniła na przedpolu miasta, na linii umocnień Czataldży. W II wojnie bałkańskiej Serbii, Czarnogóry, Grecji i Rumunii z Bułgarią, rozpo
7. Bitwa pod Adua -1 III 1896
Wojne włosko-etiopska w 1895/96 r.
Włosi, dążąc do podboju Etiopii, zajęli w 1895 r. dwa jej nadgraniczne miasta: Aduę i Makalle, co doprowadziło do wybuchu wojny. Włoski korpus generała O. Baratieriego -16 519 żołnierzy i 56 dział, idący z Erytrei na podbój Etiopii, został 1 III 1896 r.
Armia włoska maszerowała trzema kolumnami: środkowa - gen. G. Arimondi, z dowództwem korpusu - 2495 żołnierzy i 12 dział, lewa - gen. i M. Albertoni - 4076 żołnierzy i 14 dział i prawa' gen. V Dabormida - 3800 żołnierzy i 12 dział.
Rezerwą - 4150 żołnierzy z 12 działami - dowodził gen. G. Ellena. Kolumny nie utrzymywały ze I sobą łączności, a dowództwo nie znało siły przeciwnika. Gen. Baratieri obiecywał przywieźć do Rzymu Menelika w klatce.
Etiopczycy uderzyli o godz. 5'o na lewą kolumnę i po pięciogodzinnej walce rozbili je biorąc gen. Albertoniego do niewoli. W pościgu uderzyli na kolumnę środkową, wspartą przez rezerwę; po zaciętej walce, w której padł gen. ArimondiWłosi rozpierzchli się
broniła się przez 11 godzin, ale gdy poległ gen. Dabormida, a nadbiegli uciekający żołnierze gen. Albertoniego - wszyscy rzucili się do ucieczki. W 24 godziny uciekinierzy przebyli 105 km, przybywając do Addi Kaje w Erytrei.
Włosi stracili ok.11 000 zabitych i rannych i wszystkie działa, a Etiopczycy ok. 4000 zabitych i 6000 rannych. Klęska ta zmusiła Włochy do uznania niepodległości Etiopu.
10 11
8. Wojna domowa i interwencja radziecka w Afganistanie w 1978-92
Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu (LDPA) dokonała 27 IV 1978 r. zbrojnego przewrotu; prezydent S. M. Daud, jego rodzina i współpracownicy zostali zamordowani. Władzę objęła Rada Rewolucyjna, na czele której stanął N. M. Taraki. Nowe władze oparły si
Rządy terroru, walka z religią i starodawnymi obyczajami ustosunkowały wrogo społeczeństwo do władz, wobec czego dla ratowania sytuacji LDPA usunęła Tarakiego (uduszono go), a władzę objął 11 IX 1979 r. szef urzędu bezpieczeństwa - H. Amin, stając na czel
28 XII 1979 r. Amin został zastrzelony, a władzę przejął przybyły z wojskami radzieckimi Babrak Karmal; oświadczył on, że poprzednia władza
miała charakter represyjny i doprowadziła do głębokich podziałów w społeczeństwie. Rosjanie zreorganizowali armię rządową, zaopatczyli ją w nowoczesny sprzęt wojenny i wspólnie rozpoczęli działania przeciw partyzantom. W całym kraju toczyły się zacięte wa
W XI 1986 r. B. Karmal został odsunięty od władzy. 3 I 1987 r. Rada Rewolucyjna uchwaliła deklarację o pojednaniu narodowym, zapowiedziała wstrzymanie ognia od 15 I 1987 r. orazpowszechną amnestię, a sekretarz Rady Rewolucyjnej M. Nadżib zaapelował do mud
12 13
Straty wojsk radzieckich wyniosły 13 000 zabitych i ok. 30 000 rannych, a wojsk rządowych ok. 248 000 zabitych i rannych. Z kraju uszło ok. 5 mln ludzi, a poległo ok.1 mln osób cywilnych.
9. Wojna angielsko-burska w Płd. Afryce w 1899-1902
Anglia, dążąca do aneksji republik burskich, Oranu i Transwalu, sprowokowała wojnę, żądając praw dla kolonistów angielskich i odmawiając uznania niepodległości republik.11 X 1899 r. Burowie rozpoczęli działania prewencyjne, wkroczyli do Natalu, Beczuany
18 II Anglicy zmusili do kapitulacji gen. P Cronje z 4500 żołnierzami,13 III po pobiciu oddziałów gen. L. Bothy zajęli stolicę Oranii - Bloemfontein, a 5 VI stolicę Transwalu - Pretorię. Burowie poniósłszy wielkie straty przeszli z resztą wojsk - ok. 20
Potyczka pod Ain Zara (okręg Trypolis) w LibIi - 4 XII 1924 r zob. 403
14
10. Bitwa morska pod Akcjum - 2 IX 31 r. p.n.e.
Walka o władzg w Imperium Rzymskim w 44-30 r p.n.e.
Rywalizacja o pełnię władzy w Rzymie po śmierci Juliusza Cezara między jego adoptowanym synem Gajuszem Oktawiuszem, a pierwszą osobą po Cezarze, jego najbliższym stronnikiem, Markiem Antoniuszem, po długim okresie napięć doprowadziła do wojny. Antoniusz,
Odcięcie dowozu lądem oraz choroby i wzrastające dezercje skłoniły - po kilku miesiącach oczekiwania - Antoniusza do przyjęcia bitwy. Uprzednio, z powodu braku załóg, kazał spalić 140 galer egipskich, a z resztą, z 22 000 legionistów na pokładach, wyszedł
15
na pokładach oprócz marynarzy 8 legionów i 5 kohort, rozdzielił swe siły również na trzy eskadry, z których skrzydłowe wyciągnęły nieprzyjaciela na otwarte morze i tam, wykorzystując swą ruchliwość i nie dopuszczając do abordażu, łamały wiosła i zapalały
11. Bitwa nad rzeką Alamana - 7 IX 1821
Gracka wojna wyzwoleńcza w 1821-29
Bajram Pasza szedł z 7000 żołnierzy z Tessalii do Środkowej Grecji, gdzie zamierzał połączyć się z Mehmed Paszą i Omerem Brioni Paszą i razem z nimi iść na Przesmyk Kotyncki i Arkadię. Grecy
- 2300 ludzi pod dowództwem G. Dikaiosa - obsadzili wszystkie przejścia w górach prowadzące do Attyki zajęli stanowiska przy Basilika, która to pozycja panowała nad drogą do Liwadi, natomiast Odysseus obsadził góry Parnasu. 5 IX 1821 r. Turcy dotarli do
16
12. Bitwa pod EI Alamein - 23 X-a XI 1942 r.
II wojna światowa w 1939-45
Po przełamaniu w połowie czerwca 1942 r. przez wojska niemiecko-włoskie, dowodzone przez gen. E. Rommla, pasa brytyjskich umocnionych rejonów ("boksów") od El Gazala do Bir Hakeimbrytyjska 8 A gen. N. M. Ritchie, straciwszy 10 000 żołnierzy, 550 czołgów
Obie strony wzmacniały pospiesznie swe siły, w X 1942 r. Rommel posiadał 6 dywizji piechoty, 5 dywizji pancernych,1 dywizję piechoty zmotoryzowanej i 1 brygadę, łącznie 80 000 żołnierzy, 540 czolgów,1219 dział i 350 samolotów, a Montgomery - 230 000 żołni
17
kir, przegranej przez Rommla, rozpoczął on 3 XI odwrót.
Straty niemiecko-włoskie wyniosły 59 000 żołnierzy (w tym 34 000 Niemców) zabitych, rannych i jeńców, oraz ok. 500 czołgów 400 dział, a brytyjskie -13 500 żołnierzy i 432 czołgi. Odwrót Rommla przeprowadzony został po mistrzowsku, bez strat.
13. Oswobodzenie Albanii w 1944 r.
Po agresji niemieckiej na ZSRR Komunistyczna Partia Albanu zainicjowała w końcu 1941 r. rueh narodowowyzwoleńczy. W ciągu 1942 r. powstało kilkadziesiąt oddziałów partyzanckich liczących łącznie ok.10 000 ludzi: toczyli oni walki z okupantami. W III 1943
14 VI 1944 r. wszystkie oddziały UNC rozpoczęły akcje zaczepne, zmuszając Niemców do opuszczenia szeregu miast; po 3 miesiącach walk wyzwolono 3/4 terytorium Albanii. 3 X 1944 r. Niemcy, na rozkaz dowództwa, zaczęli się wycofywać z płd. części Płw. Bałkań
18
14. Bitwa na równinie Albulena w Albanii7 IX 1457
Walki wyzwoleńcze w Albanu w 1443-60
W 1456 r. naczelnik straży pogranicznej - Georg Stres Balsha zdradził Albanię i oddał Turkom pograniczną fortecę - Modricę. W kilka tygodni potem przeszedł na stronę Turków jeden z najbliższych doradców władcy Albanu, Skanderbega
- Gamza Kastriota. W końcu wiosny 1457 r. 80-tysięczna armia turecka, pod dowództwem Isaaka Evrenoz Beja, wkroczyła do Albanii, prowadzona przez Gamzę Kastriota, mianowanego przez sułtana namiestnikiem Kruji. Skanderbeg, nie mając sił na stawienie czoła
15. Oblężenie Alesji w Galii w 52 r. p.n.e.
Gdy jesienią 53 r. p.n.e. Cezar, po pokonaniu ludów belgijskich wrócił do Italii - na ziemiach celtyckich wybuchło powstanie, rozpoczęte masakrą kupców italskich w Cenabum (Orlean). Rewolta rozszerzyła się na prawie całe terytorium Galu, a na jej czele st
19
z 6 legionami ruszył do kraju Arwernów, wzdłuż rz. Elaver (Allier); Wercyngetoryks posuwał się równolegle, po drugim brzegu rzeki. Cezar, pozorując dalszy marsz, przeprawił się potajemnie na drugi brzeg i ruszył w pościg za uchodzącymi Galami.
Wercyngetoryks, widząc, że nie ujdzie, zamknął się w Alesji (obecnie Alise-Sainte-Reine), warownym mieście Mandubiów, położonym na wysokim wzgórzu i opasanym przez dwie rzeki. Miał on 80 000 wojowników i żywności na miesiąc, liczył na odsiecz. Rzymianie
16. Powstanie w Algierii - e V 1945
8 V 1945 r. w wielu miastach Algierii odbywały się manifestacje z okazji zwycięstwa państw sprzymierzonych nad Niemcami. W departamencie Constantine, w m. Setif pochód szedł aleją Clemenceau, niesiono w nim flagi o barwach narodowych i transparenty z hasł
20
tów, a gdy stawiano opór - zastrzeliłjednego z Algierczyków. Był to sygnał, na który wypadła z bocznych ulic policja, strzelając do tłumu; wybuchła panika, padli zabici i ranni. Policja zaatakowała także spokojne manifestacje w miastach Guelma i Kherrata,
17. Walka o niepodległość Algierii w 1954-1962
Już od V 1945 r. naród algierski żądał zniesienia jarzma kolonialnego i uznania niepodległości, a krwawe represje Francuzów spowodowały powstanie ruchu aporu. W III 1954 r. utworzono Komitet Rewolucyjny Jedności i Akcji z Ahmedem Ben Bellą na czele, który
21
Algierczyków, a ok.10 000 uwięziono. Powstańcy, wspomagani przez Maroko i Tunezję, robili wypady ze swoich baz w górach, atakowali patrole, posterunki i obozowiska, prowadzili akcje dywersyjne, staczali bitwy.19 IX 1958 r. Narodowy Komitet Rewolucji Algie
1 e. Bitwa pod Aljubarrota -14 VIII 1385
Najazd kastylijski na Portugalig w 1384/85
Gdy następcą zmarłego króla Portugalii, Ferdynanda I, wybrano Jana I (mistrza zakonu Avis)pretendujący do tronu król Kastylu, Jan I wtargnął do Portugalii i szedł przez Coimbrę na Lizbonę. Armia portugalska, dowodzona przez króla Jana I i sławnego rycerza
22
stoku płaskowyżu i osłonił ją przed atakiem jazdy palisadą i wilczymi dołami. Pewna siebie kastylijska straż przednia uderzyła na pozycję portugalską, wbijając się klinem w jej środek, ale po krótkiej walce została otoczona i zniszczona, co spowodowało pa
19. Bitwa morska okrętów: "Alliance""Atalanta" i "Trepassy" 28 V 1781
Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82
W styczniu 1781 r. amerykańska kaperska fregata "Alliance" (32 działa), dowodzona przez kpt. J. Barry'ego, przewiozła do Francji wysokiego urzędnika ambasady amerykańskiej w Paryżu J: Lawrensa. W drodze powrotnej, gdy 28 V fregata znajdowała się przy płd.
20. Bitwa nad rz. Alma - 20 IX 1854 r.
Wojna krymska w 1853-56
...
Metaloman