2_pedagogika.pdf

Metody badań stosowane w pedagogice

Wstęp

1. Metody badań stosowane w pedagogice według Tadeusza Pilcha

2. Metody badań stosowane w pedagogice według Krzysztofa Rubachy

2.1. Metody jakościowe

2.2. Metody ilościowe

2.3. Strategie łączenia badań jakościowych z ilościowymi i ich relacje z typami badań w pedagogice

3. Metody badań stosowane w pedagogice według Stefana Kunowskiego

3.1. Charakterystyka metod przyrodniczych

3.2. Charakterystyka metod humanistycznych

Podsumowanie

Wstęp

Kontynuując wykład z metateorii, w module tym omówimy metody badań stosowane w

pedagogice. Podobnie jak w poprzednim module i tu porównamy poglądy trzech wcześniej

wymienionych pedagogów — Tadeusza Pilcha, Krzysztofa Rubachy oraz Stefana

Kunowskiego — dotyczące metod stosowanych w pedagogice.

Zanim jednak przejdziemy do charakterystyki poglądów omawianych pedagogów kilka słów

wprowadzających. Przede wszystkim trzeba wyjaśnić, co oznacza sam termin metoda .

Metoda jest to wyraz pochodzenia greckiego i oznacza on ustalony sposób dochodzenia do

celu poznania (definicja według Kunowskiego). Zbiór metod i reguł postępowania

badawczego, charakterystycznych dla danej dyscypliny naukowej to metodologia .

Metody badań można podzielić najogólniej na:

— aprioryczno-dedukcyjne,

— empiryczno-indukcyjne,

— humanistyczne,

— przyrodnicze,

— teoretyczne,

— praktyczne.

Metody badań stosowane w pedagogice

Z tego krótkiego zestawienia już wyraźnie widać, że metoda naukowa „nie jest ani jedna, ani

prosta, przeciwnie tworzy rożne kombinacje metod, które należy dostosować do przedmiotu

i celu badań.” (Kamiński, 1988: 219).

Wróćmy jednak do charakterystyki metod. A zatem, metody aprioryczno-dedukcyjne to takie,

które można określić jako czysto teoretyczne, czyli odnoszące się do umysłu, a więc są to

sposoby tworzenia konstrukcji myślowych; poszukiwania relacji i dokonywania operacji

in abstracto (abstrakcyjnych, umysłowych). Przeciwieństwem tych metod są metody

empiryczno-indukcyjne, a więc te, które odnoszą się do świata realnego, to znaczy do tego,

który istnieje poza nami, wychodzą od zaobserwowanych szczegółów, by w ostateczności

doprowadzić do uogólnień.

Podział na metody humanistyczne i przyrodnicze bierze się ze specyfiki tych dwu form

rzeczywistości. Rzeczywistość humanistyczna różni się od rzeczywistości przyrodniczej tym,

że występujące w niej zjawiska często mają charakter jednorazowy, niepowtarzalny, gdy

tymczasem w przyrodzie powtarzalność jest najczęściej regułą. Posłużmy się prostym

przykładem jeśli połączę tlen i wodór w odpowiednich stosunkach, to otrzymam wodę. I tak

jest zawsze, gdy spełnione zostaną określone warunki, natomiast w przypadku bardzo

podobnych do siebie osób pod względem genetycznym, żyjących w tych samych

środowiskach nie mogę już z tak dużym prawdopodobieństwem, jak w przypadku tleniu

i wodoru, określić, jaki będzie końcowy wynik rozwoju tych dwu, prawie identycznych osób.

Można w tym momencie postawić pytanie:

Jak sądzicie, dlaczego tak się dzieje?

Co powoduje tą pewność w przypadku zjawisk przyrody, a co jej brak w przypadku zjawisk

dotyczących rzeczywistości humanistycznej?

A oto nasza odpowiedź. Zjawiska, które dotyczą rzeczywistości humanistycznej mają

charakter prawdopodobny, t o znaczy, że pewne zachowanie ludzkie może wystąpić, ale

wcale nie musi. Dzieje się tak dlatego, że człowiek dysponuje wo l nością czyli możliwością

dokonywania wyborów. Posługując się pewną przenośnią, można powiedzieć, że ani tlen,

ani wodór nie mogą „podjąć decyzji”, czy się połączyć ze sobą, czy nie. One po prostu

muszą tego dokonać, bo są do tego z d ete rmi no wa n e. Inaczej jest z człowiekiem.

Metody badań stosowane w pedagogice

Ta zasadnicza różnica pomiędzy przyrodą a humanistyką, polegająca na nieidentyczności

podobnych zjawisk humanistycznych powoduje, że odmienna jest strategia badawcza

w badaniach humanistycznych i przyrodniczych.

Metody można podzielić również ze względu na rodzaj działalności, która bywa teoretyczna

bądź praktyczna. Mimo pewnej kontrowersyjności, podział ten jest często stosowany.

Najczęściej dokonuje się go ze względu na cel nauki. Według tego podziału nauki

teoretyczne za cel mają poznanie dla samego poznania, a więc ich celem jest myślowa

spekulacja, zaś nauki praktyczne za cel stawiają sobie konkretne działanie, czyli dotyczą

tego, co ma być wykonane. Wykonanie ma najczęściej dwie formy, a mianowicie tą, która

odnosi się do postępowania jako takiego oraz taką, w trakcie której zostaje wytworzone coś

nowego. Nauki praktyczne dotyczą tego, co może nastąpić pod wpływem celowych, a więc

opartych na wartościowaniu działań ludzkich. To, co powinno być wykonane, badamy przy

pomocy dwu grup metod, pierwsza grupa zaczerpnięta jest z aksjologii (nauka

o wartościach) druga z prakseologii (nauka o skutecznym działaniu). W pierwszym wypadku

metody badań służą do poszukiwania uzasadnienia — dlaczego coś powinno być wykonane,

uczynione, w drugim metody badań mają dopomóc w poszukiwaniu optymalnie skutecznych

środków realizowania tego, co ma być wykonane.

Aby uczynić przedstawiony tekst bardziej przejrzystym, poglądowym, spróbujemy

zasadnicze treści zawarte we wstępie ukazać na schemacie z rys. 1.

METODY - ustalone sposoby

dochodzenia do celu poznania

empiryczno-

indukcyjne

humanistyczne

teoretyczne

aprioryczno-

indukcyjne

przyrodnicze

praktyczne

Rysunek 1. Podział metod w badaniach naukowych

Metody badań stosowane w pedagogice

Schemat ten ułatwi nam szybsze zapamiętywanie przedstawionych treści oraz późniejsze

analizowanie poglądów metodologicznych wybranych pedagogów, do czego zapraszamy

w kolejnych częściach tego modułu.

1. Metody badań stosowane w pedagogice

według Tadeusza Pilcha

Tadeusz Pilch o metodach pedagogicznych pisał w rozdziale poświęconym metodologii

badań pedagogicznych. W rozdziale tym, oprócz interesującego nas zagadnienia, omówił

proces poznania naukowego, metodologiczną charakterystykę pedagogiki, problemy

badawcze i wreszcie w podrozdziale czwartym pisał o metodach i technikach badań. Zatem

omawia on metody badań w kontekście całej, szeroko uwzględnionej procedury badawczej.

Metodę przeciwstawia technice i pisze: „w naukach społecznych nie ma zgodności

w określeniach, czym jest metoda badań, a czym technika badawcza” ( Pedagogika.

Podręcznik akademicki ,1978: 53), co jednak według Pilcha nie zwalnia badacza z obowiązku

uściślenia tych pojęć. I tak według niego:

metoda —„ zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych,

obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego

problemu badawczego”;

technika — „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi

na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”. (tamże: 54).

Warto dodać, że Pilch definicje te podaje za Aleksandrem Kamińskim.

Wśród najważniejszych metod pedagogicznych Pilch wymienia:

 eksperyment pedagogiczny;

 monografię pedagogiczną;

 metodę indywidualnych przypadków;

 metodę sondażu diagnostycznego.

A oto definicje tych metod podane przez omawianego autora:

Metody badań stosowane w pedagogice

Eksperyment pedagogiczny — „metoda naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości

(wychowawczej), polegająca na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez

wprowadzenie do nich jakiegoś jednego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.”

(definicja Władysława Zaczyńskiego cytowana przez Pilcha) (tamże: 55).

Monografia pedagogiczna — „metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w

rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej i która prowadzi do

gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz do

opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.” (tamże: 57).

Metoda indywidualnych przypadków — „polega na analizie jednostkowych losów ludzi uwikłanych w

określone sytuacje wychowawcze lub analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej, ujmowanych

poprzez pryzmat indywidualnych biografii ludzi z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub

zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.” (tamże: 59).

Metoda sondażu diagnostycznego — „jest to sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i

funkcjonalnych zjawisk wychowawczych, instytucjonalnie niezlokalizowanych, na podstawie badań

specjalnie dobranej grupy reprezentującej populację ogólną, w której występują badane zjawiska.”

(tamże: 61).

Spróbujmy teraz metodologiczne poglądy Pilcha ująć bardziej lakonicznie — w postaci

schematu .

METODY

monografia

pedagogiczna

sondaż

diagnostyczny

eksperyment

indywidualny

przypadek

Rysunek 2. Podział metod w pedagogice według Tadeusza Pilcha

Uzupełnieniem rysunku będzie podsumowanie tego, co ogólnie na temat metod

stosowanych w pedagogice sądzi Pilch. I tak:

1. Ujmuje on metody badań w pedagogice na tle całego procesu badawczego (szeroko

ujętej metodologii badań).

2. Przeciwstawia metodę technice badań.

3. Wymienia cztery podstawowe metody badawcze, a mianowicie:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: