niemcy.pdf

SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE – STAN

OBECNY I PLANOWANE REFORMY

NIEMCY

1. Populacja uczących się i język nauczania

W 2002 r. liczba osób w wieku do 29 lat wynosiła 26 761 235 (32,5% ludności), a kształceniem

obowiązkowym było objętych 8 962 815 dzieci i młodzieży. Językiem nauczania jest niemiecki.

2. Administracja i finansowanie edukacji

W 2003 r. 94% uczniów uczęszczało do szkół publicznych, a pozostałe 6% - do szkół utrzymywanych

ze środków prywatnych.

W Republice Federalnej Niemiec zakres odpowiedzialności za system edukacji wynika z federalnej

struktury państwa. Zgodnie z Ustawą zasadniczą ( Grundgesetz ), za ustawodawstwo i administrację

oświatową odpowiadają przede wszystkim kraje związkowe – Landy (w systemie obejmującym

ministerstwa edukacji, kultury i nauki na szczeblu Landów, władze regionalne

( Bezirksregierung/Oberschulamt ) i władze nadzorujące szkoły na niższym szczeblu ( Schulamt )).

Dotyczy to w szczególności systemu szkolnego, szkolnictwa wyższego i kształcenia

dorosłych/kształcenia ustawicznego. Zadania rządu federalnego w dziedzinie edukacji, które zostały

określone w Ustawie zasadniczej ( Grundgesetz ), obejmują m.in. ustanawianie przepisów

wyznaczających ogólne ramy funkcjonowania szkolnictwa wyższego oraz pomoc finansową na

kształcenie/szkolenie indywidualnych osób, włącznie z promowaniem młodszej kadry naukowej.

Ustawa zasadnicza określa również formy współpracy pomiędzy szczeblem federalnym i Landami, np.

w zakresie planowania edukacji i promowania badań.

Do zadań władz nadzorujących szkoły w każdym Landzie należy przeprowadzanie inspekcji oraz

sprawowanie nadzoru pedagogicznego, nadzoru w zakresie zgodności działań z przepisami i nadzoru

w sprawach kadrowych w systemie szkolnym. W każdej szkole działa rada pedagogiczna

odpowiedzialna za sprawy dydaktyczne oraz rada szkoły (złożona z nauczycieli, rodziców i uczniów),

która ustanawia przepisy szkolne i zasady dyscypliny. Zakres uprawnień tych rad jest różny, zależnie

od Landu.

Jeśli chodzi o kształcenie w ramach tzw. duales System (dualnego systemu kształcenia zawodowego

– w zakładzie pracy i szkole), którym objęte są dwie trzecie młodzieży, kształcenie w zakładzie pracy

jest finansowane przez firmy, a komponent szkolny przez Landy. Zajęcia w zakładzie pracy odbywają

się zgodnie z koordynowanymi na szczeblu krajowym zasadami kształcenia, a programy nauczania

dotyczące zajęć szkolnych są zgodnie z tymi zasadami opracowywane przez Landy.

Kształcenie zawodowe w zakładzie pracy nadzorują stowarzyszenia prawa publicznego (np. izby

przemysłu i handlu, izby rzemieślnicze itp.).

3. Edukacja przedszkolna

W większości Landów za edukację przedszkolną odpowiadają ministerstwa ds. socjalnych. Dzieci w

wieku od 3 do 6 lat mogą uczęszczać do Kindergärten , które są prowadzone głównie przez instytucje

niepubliczne (przede wszystkim kościoły i stowarzyszenia opieki społecznej), przy czym w kosztach

obowiązkowo partycypują również rodzice, pomimo znacznych dotacji publicznych przyznawanych

tym placówkom i finansowania z innych źródeł.

2003

Wiek: 3 lata

Wiek: 4 lata

Wiek: 5 lat

Edukacja przedszkolna

58,9%

83,8%

89,8%

4. Kształcenie obowiązkowe

a) Etapy

Grundschule (szkoła podstawowa)

Wiek: 6-10 lat

(6-12, Berlin i Brandenburgia)

Szkoły średnie I stopnia:

- Orientierungsstufe (faza „orientacji” w różnych rodzajach szkół

lub jako odrębna jednostka organizacyjna)

- Gymnasium / Realschule / Hauptschule / Gesamtschule /Rodzaje

szkół prowadzące kilka cykli kształcenia, np. Mittelschule

Wiek: 10-12 lat

Wiek: 10/12-15/16 lat

Szkoły średnie II stopnia (zob. pkt 5)

Wiek: 15/16-18/19 lat

Kształcenie w pełnym wymiarze jest obowiązkowe w wieku od 6 do 15 lub 16 lat (zależnie od Landu),

a kształcenie w niepełnym wymiarze jest obowiązkowe do wieku 18 lat dla osób, które nie uczęszczają

do szkoły w pełnym wymiarze.

b) Kryteriaprzyjęć

Na ogół dzieci przyjmuje się do Grundschule od 6 lat. Dzieci objęte obowiązkiem nauki szkolnej

wstępują do jednakowej dla wszystkich lokalnej szkoły podstawowej. Przejście ze szkoły podstawowej

do jednej z kilku rodzajów szkół średnich odbywa się zgodnie z różnymi przepisami, zależnie od

ustawodawstwa danego Landu. O wyborze szkoły średniej I stopnia decydują rodzice, na podstawie

oceny dokonanej przez szkołę podstawową. Przyjęcie do różnych szkół średnich może być

uzależnione od wyników w nauce i/lub decyzji władz edukacyjnych. Kształcenie obowiązkowe jest w

całości bezpłatne.

c) Dzienny/tygodniowy/rocznywymiarzajęć

Rok szkolny obejmuje od 188 dni (pięciodniowy tydzień nauki szkolnej) do 208 dni (sześciodniowy

tydzień nauki szkolnej) w okresie od sierpnia do lipca. Dzienny i tygodniowy wymiar zajęć szkolnych

ustalają poszczególne Landy. Szkoły są czynne przez pięć lub sześć dni w tygodniu (w większości

przed południem). Każdy tydzień składa się z 19-28 lekcji w szkole podstawowej i 28-30 lekcji w

szkole średniej. Lekcja trwa 45 minut. Średni minimalny roczny wymiar zajęć dydaktycznych w roku

szkolnym 2002/2003wynosił 698 godzin w szkolnictwie podstawowym i od 875 do 987 godzin,

zależnie od rodzaju szkoły, w szkolnictwie średnim I stopnia.

d) Wielkość klas/podział uczniów na klasy

W 2002 r. klasy w szkołach podstawowych liczyły średnio 22 uczniów, a w szkołach średnich I stopnia

– średnio 24,5 ucznia, zależnie od rodzaju szkoły i Landu. Uczniów dzieli się na ogół na klasy według

wieku, a na poziomie średnim tworzy się również grupy w ramach niektórych przedmiotów. Klasy szkół

podstawowych mają początkowo jednego nauczyciela do wszystkich przedmiotów, natomiast w

szkołach średnich uczą nauczyciele przedmiotu.

e) Programyitreści nauczania

Ministerstwa w Landach ustalają program nauczania, zalecają metody nauczania i zatwierdzają

podręczniki. Do przedmiotów nauczanych w szkole podstawowej należą: czytanie, pisanie, arytmetyka,

Sachunterricht – wprowadzenie do przedmiotów przyrodniczych i społecznych, wychowanie plastyczne,

wychowanie muzyczne, wychowanie fizyczne i religia. Programy nauczania na poziomie średnim zależą

od rodzaju placówki, ale zwykle stanowią kontynuację przedmiotów ze szkoły podstawowej i obejmują co

najmniej jeden język obcy oraz przedmioty przyrodnicze i społeczne.

f) Ocena, promocja i kwalifikacje

Na wszystkich poziomach powszechną praktyką jest ocena ciągła, prowadzona w oparciu o

wypowiedzi pisemne i ustne. Niektórzy uczniowie muszą powtarzać klasę. Uczniowie, który osiągnęli

zadawalający poziom na zakończenie nauki w szkole średniej I stopnia, otrzymują świadectwo

ukończenia szkoły. W większości przypadków oceny dokonuje nauczyciel.

5. Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne

a) Rodzajekształcenia

Kształcenie ogólne na poziomie średnim II stopnia ( Gymnasiale Oberstufe ) w

następujących rodzajach szkół:

Gymnasium / Berufliches Gymnasium / Fachgymnasium / Gesamtschule

16-18/19 lat

Kształcenie zawodowe

Berufsfachschule (szkoła zawodowa prowadząca kształcenie w pełnym wymiarze) 15/16-18 lat

Fachoberschule (szkoła zawodowa prowadząca kształcenie w pełnym wymiarze) 16-18 lat

Berufsoberschule (szkoła zawodowa prowadząca kształcenie w pełnym wymiarze) 18-19 lat

Duales System (System dualny: kształcenie w szkole zawodowej w niepełnym

wymiarze i kształcenie w zakładzie pracy w niepełnym wymiarze)

15/16-18/19 lat

b) Kryteriaprzyjęć

Warunkiem przyjęcia do gymnasiale Oberstufe (II stopień w Gymnasium ) jest posiadanie świadectwa

ukończenia szkoły średniej I stopnia z zadawalającymi ocenami. Warunki przyjęć do szkół zawodowych

kształcących w pełnym wymiarze zależą od rodzaju wybranej szkoły.

Duales System jest otwarty dla wszystkich absolwentów szkół średnich I stopnia, niezależnie od

wyników w nauce.

c) Programyitreści nauczania

Programy nauczania są zróżnicowane i zależne od rodzaju kształcenia na poziomie średnim II

stopnia. Uczniowie gymnasiale Oberstufe obowiązkowo uczą się przedmiotów z następujących trzech

grup: języki/literatura/przedmioty humanistyczne, przedmioty społeczne oraz matematyka/przedmioty

przyrodnicze/technika. Programy kształcenia zawodowego w Berufsfachschulen obejmują język

niemiecki, przedmioty społeczne, matematykę, przedmioty przyrodnicze, język obcy i wychowanie

fizyczne oraz przedmioty zawodowe.

Kształcenie zawodowe w duales System przygotowuje do pracy w 350 zawodach we wszystkich

dziedzinach gospodarki, zgodnie z ustalanymi na szczeblu krajowym zasadami kształcenia (komponent w

zakładzie pracy) i według programów nauczania ustalonych przez Landy (zajęcia w szkole).

d) Ocena, promocja i kwalifikacje

Uczniowie, którzy zdali maturę ( Abiturprüfung ), otrzymują Zeugnis der Allgemeinen Hochschulreife –

świadectwo uprawniające do podjęcia studiów wyższych. Szkoły zawodowe w pełnym wymiarze

przygotowują uczniów do wykonywania określonego zawodu lub podjęcia studiów ( Zuegnis der

Fachgebundenen Hochschulreife i Fachhochschulreife ). Kandydaci z duales System zdają egzamin

końcowy przed komisją egzaminacyjną, złożoną z przedstawicieli właściwych organów (izb

rzemieślniczych, izb przemysłu i handlu, izb wolnych zawodów lub innych stowarzyszeń prawa

publicznego) i otrzymują świadectwo końcowe od właściwego organu. Równolegle Berufsschule

wydaje świadectwo ukończenia szkoły, jeżeli uczeń/praktykant uzyskał co najmniej dostateczne oceny

ze wszystkich przedmiotów.

6. Szkolnictwo wyższe

a) Rodzajeuczelni

System szkolnictwa wyższego obejmuje uczelnie i inne placówki, które prowadzą studia

przygotowujące do podjęcia pracy w określonym zawodzie. Do uczelni zalicza się: Universitäten

(uniwersytety) i równorzędne uczelnie ( Technische Hochschulen / Universitäten , Pädagogische

Hochschulen , Theologische Hochschulen ), Kunsthochschulen (kolegia sztuk pięknych),

Musikhochschulen (kolegia muzyczne) i Fachhochschulen (uczelnie prowadzące studia w dziedzinach

nauk stosowanych). Do szkolnictwa wyższego należą również Berufsakademie , funkcjonujące w

niektórych Landach, które łączą kształcenie akademickie w Studienakademie z praktycznym

kształceniem zawodowym w zakładzie pracy, zgodnie z zasadą systemu dualnego.

b) Warunkiwstępu

Zeugnis der Allgemeinen Hochschulreife uprawnia posiadacza do podjęcia studiów na wszystkich

kierunkach we wszystkich uczelniach. Zuegnis der Fachgebundenen Hochschulreife uprawnia do

podjęcia studiów na określonych kierunkach na uniwersytecie lub równorzędnej uczelni. Warunkiem

przyjęcia na studia w kolegiach sztuk pięknych i kolegiach muzycznych jest na ogół posiadanie

Zeugnis der Allgemeinen Hochschulreife i dokumentów potwierdzających zdolności artystyczne.

Warunkiem wstępnym przyjęcia do Fachhochschule lub Berufsakademie jest posiadanie

Fachhochschulreife lub Allgemeine / Fachgebundene Hochschulreife . Wszyscy kandydaci, którzy

spełniają wymogi wstępne, zostają zapisani na wybrane studia i nie stosuje się żadnych specjalnych

procedur selekcji.

Jeżeli na niektórych kierunkach liczba kandydatów przekracza liczbę dostępnych miejsc, miejsca

przydziela się na podstawie selekcji, którą przeprowadza się na szczeblu krajowym/regionalnym lub w

danej uczelni. Głównymi kryteriami są: średnia ocen uzyskanych przez kandydata, podana na

świadectwie kwalifikującym do podjęcia studiów, oraz okres czasu pomiędzy otrzymaniem świadectwa

i złożeniem podania o przyjęcie na studia. Stosuje się również takie dodatkowe procedury, jak

wywiady i sprawdziany z określonych przedmiotów. Od 2005 r. nauka w uczelniach finansowanych ze

środków publicznych jest nadal bezpłatna na poziomie studiów prowadzących do pierwszego tytułu

zawodowego, który uprawnia do podjęcia pracy w danym zawodzie, jak również na poziomie

następnego cyklu studiów, prowadzącego do drugiego tytułu zawodowego. Nie wyklucza to jednak

możliwości pobierania opłat administracyjnych za rejestrację i czesnego za dodatkowe zajęcia, czy

opłat od studentów nie uzyskujących zaliczeń w ustalonych terminach.

c) Kwalifikacje

Kwalifikacje uzyskiwane w szkolnictwie wyższym są uzależnione od czasu trwania i rodzaju studiów.

Studia na uniwersytecie lub w równorzędnej uczelni kończą się egzaminem akademickim (egzaminem

dyplomowym ( Diplom-Prüfung ) lub magisterskim ( Magister-Prüfung )), egzaminem państwowym,

egzaminem eklezjastycznym (w dziedzinie teologii) lub egzaminem artystycznym. W celu

dostosowania systemu szkolnictwa wyższego do struktury tytułów zawodowych, która opiera się na

dwustopniowości, od 1998 r. we wszystkich uczelniach wprowadza się nowy system studiów

licencjackich/inżynierskich i magisterskich.

Studia w Fachhochschulen prowadzą do tytułu zawodowego „dyplomowany” – Diplom ( FH ) oraz

tytułów licencjata/inżyniera i magistra. Studenci, którzy zdali egzamin w Berufsakademien , mogą

otrzymać tytuł Diplom (do którego dodaje się skrót BA – od Berufsakademie ) lub tytuł zawodowy

licencjata/inżyniera.

Uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora mają Universitäten (uniwersytety) i

równorzędne uczelnie. Absolwenci Fachhochschule , posiadający tytuł zawodowy magistra lub Diplom

( FH ), mogą zostać przyjęci na studia doktoranckie na uniwersytecie, po spełnieniu określonych

dodatkowych wymogów.

7. Kształcenie specjalne

Kształcenie prowadzi się głównie w szkołach specjalnych, ale wprowadzono również programy

służące integracji uczniów i studentów ze specjalnymi potrzebami w szkolnictwie ogólnodostępnym. W

2002 r. do odrębnych szkół uczęszczało jedynie nieco ponad 4,8% wszystkich uczniów szkół

podstawowych i średnich, a coraz większa liczba uczniów ze specjalnymi potrzebami kształciła się w

środowiskach integracyjnych (13,3% wszystkich uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi). W

dualnym systemie kształcenia zawodowego pomoc, uregulowaną prawnie ( Sozialgesetzbuch III ),

zapewnia się młodzieży mającej specjalne problemy w nauce lub społecznie upośledzonej (np. pomoc

w kształceniu w miejscu pracy lub kształceniu zawodowym w placówkach poza miejscem pracy). W

2002 r. pomoc tego rodzaju otrzymało 8,8% z ok. 1,62 mln uczniów/praktykantów.

8. Nauczyciele

Cała kadra zajmująca się edukacją przedszkolną posiada średnie wykształcenie. Nauczyciele szkół

podstawowych i średnich kształcą się na uniwersytetach oraz w kolegiach sztuk pięknych i kolegiach

muzycznych; zdają oni pierwszy i drugi Staatsprüfung (egzamin państwowy), na ogół z dwóch

przedmiotów i pedagogiki. Nauczyciele szkół podstawowych są nauczycielami przedmiotów

zintegrowanych, a nauczyciele szkół średnich specjalizują się w określonych przedmiotach.

Nauczyciele są na ogół zatrudniani przez Land i mają z reguły status urzędnika państwowego.

9. Aktualne reformy i debaty w dziedzinie edukacji

Ze względu na federalną strukturę Niemiec, dyskusje o reformach prowadzi się zarówno na szczeblu

Landów, jak i na szczeblu federalnym. Wprawdzie za wdrażanie reform w podległych im systemach

odpowiadają zasadniczo poszczególne Landy, współpracują one ze sobą w ramach

Kultusministerkonferenz (Konferencji Ministrów Edukacji i Kultury) w sprawach mających istotne

znaczenie dla wszystkich Landów, przygotowując podstawy do reform edukacyjnych w formie

wspólnych zaleceń. Forum dyskusyjnym dla wszystkich spraw związanych z edukacją, dotyczących

zarówno rządu federalnego, jak i Landów, jest Bund-Länder Kommission für Bildungsplanung und

Forschungsförderung (Komisja Bund-Länder ds. Planowania Edukacji i Promowania Badań), w

ramach której współpraca między szczeblem federalnym i Landami odbywa się zgodnie z art. 91b

Konstytucji Niemiec. Jednym ze stałych organów doradczych Federacji i Landów jest również

Wissenschaftsrat (Rada Naukowa), która opracowuje zalecenia dotyczące treści programowych i

struktury uczelni oraz rozwoju nauki i badań.

Poniższy przegląd przedstawia wyłącznie te reformy, które mają szczególnie istotne znaczenie i

dotyczą szczebla federalnego.

Najważniejsze obszary/aspekty reform w fazie przygotowywania lub planowania

• Zapewnianie jakości kształcenia w szkołach, wprowadzenie standardów wymagań

obowiązujących wszystkie Landy oraz wprowadzenie składanych regularnie przez rząd

federalny i Landy raportów dotyczących niemieckiego systemu edukacji

• Działania służące zmniejszeniu zależności pomiędzy statusem społecznym i materialnym

uczniów a ich wynikami w nauce

• Wspieranie edukacji wczesnoszkolnej i zapewnienie lepszej pomocy indywidualnej uczniom

• Wprowadzenie całodziennych zajęć i opieki w szkołach

• Wspieranie kształcenia dzieci z rodzin migrantów, zwłaszcza w aspekcie nauki języka

niemieckiego

• Podnoszenie poziomu umiejętności czytania oraz umiejętności z zakresu matematyki i nauk

ścisłych

• Tworzenie przyszłościowo ukierunkowanych programów kształcenia nauczycieli

• Wzmacnianie autonomii uczelni w powiązaniu z ewaluacją, mechanizmami finansowania

uzależnionego od efektywności, zmianą ustawy o służbie cywilnej

• Realizacja celów Procesu Bolońskiego poprzez wprowadzanie nowego systemu studiów

dwustopniowych, z tytułami zawodowymi licencjata/inżyniera i magistra

• Podnoszenie międzynarodowej atrakcyjności Niemiec jako miejsca studiowania

• Rozwój konkurencyjnych w skali międzynarodowej i sprawnie funkcjonujących uczelni oraz

sieci placówek prowadzących wysokiej jakości badania naukowe

• Promowanie nowej generacji nauczycieli akademickich i naukowców

• Reforma procedur przyjmowania na studia w uczelniach (przydział miejsc na studiach)

• Kształcenie na odległość i nowoczesne media w dydaktyce w szkolnictwie wyższym

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: