UNIWERSYTET MIKO�AJA KOPERNIKA SKRYPTY I TEKSTY POMOCNICZE ZDZIS�AW D�BROWSKI TEORETYCZNE PODSTAWY OPIEKI I WYCHOWANIA PRZEZ OPIEK� ., WYDANIE DRUGIE POPRAWIONE I UZUPE�NIONE TORU� 1987 Skrypt przeinaczony dla student�w III i IV roku pedagogiki ISBN 83-231-0139-6 ZP UMK, zam. 307/87, nak�. 1000 x-50 egz., ark. wYd. 2g, P-12, cena z� 520; DYA(3I WST~PNE DO WYDA MA PIERWSZEGO 520; Opieka jest w �yciu ludzi jedni z funda~mentalnpoh, a rownocze�nie wyaooe zr�znioowanpoh dziedzin dzia�alno�oi migdzyludzkiej i spo�ecznej. Warunkuje zaohowanie ~yois, jego jako$� i rczw�j. Jest mniej lub bardziej wyra�nie u�wiadamian� oczywisto�ci~ naszego �ycia, od urodzenia a� po zgon. Spotykamy si� z ni� jako podopiecznl, pe�ni~oy rol� opiekun�w i obserwatorzy. Tak typowa przede wazpatkim dla rodziny, wysz�a w dzisiejszej dobie daleko poza jej granios, staj�c si� w znacznym zakresie dzia�alno�oi� profesjonaix~�, wymagaj~o� wy2szego speojalistycznego przygotowania. Posiadaj~oa w przesz�o�oi w znaczrxej misrze charakter f3lantropijnp i woluntarystycznp, traktowana jest wsp�cze�nie przede wszystkim w moralno-grawnpoh kategoriaoh obowi~zku, powinno�oi i uprawnie�. Jej znaczenie wzrasta wraz ze �wiadomo�oiq,, iz stanowi ona w rzeczywista�oi nie tylko ko~eczny warunek aktualizaoji, w�a�oiwego przebiegu i efektyw�. po�ci wychowania, ale ponadto jest i mo�o by� - w daleko wi�kszym stopniu w por�wnaniu ze stanem obecnym - najbardziej naturalnym, a r�wnoeze�ni.e skutecznym instrumentem celowego i �wia3omego kszta�towania asobowo�oi podopiecznyoh lub - ina.czej m�wi�c - ze na jej gz~unoi.e i poprzez nil mo�emy urzeczywistnia� wychowanie przez opiek�. Na tym tle zs~rysowuj� sig podstawowe pytania.. Czy i jaki i jest t.soretyczny model. funkcjonowania tych dziedzin? Czym jest opieka i wpohowanie przez opiek�?`Dotychczas publikacj(r) ns.ukov.e w naszym kraju nie tylko nie przynosz~ dostatecznej, zadowalaj�cej odpowiedzi na. te pytania, ale co gorsze, stawiaj, cz�sto dezorientuj�ee i mylne drogowskazy na tej drodze. 4 Na pojmowaniu i interpretacji spieki oi�cy od lat - z(r) wszystkimi tego ujemnymi konsekwencjami - przede wszystkim ograruczanie jej zakresu do dzia�a� usuwaj�opoh zagro~enia, skuthui. z�ego losu oraz doprowadzaj�cyoh do "normy" stany patologiczne lub tek uto~samianie jej z wychowaniem, czy tek na.dawanie jej zbyt szerokiego znaczenia, ogarniaj�cego r�ne dziedziny �yoia i dzia�alno�oi. W podobnym stanie wi(r)lcznaczno�oi, niejasno�oi i sprzsczno�oi pczostaje interpretaoja poj�oia "opieka wyohowawcza", kt�r� przeoiwetawia si� opieoe materialnej (niewyohowawczej) oraz poj�oia "wyohowanie opieku�cze", kt�re sprowadzane jest najez�ai(r)j do wszelkiego wychowania ma.j~oego walory opieku�czo�oi lub do wszelkiej "pczadydaktycznej opieki" (M. Jakubowskie 1966). W konaekwenoji ta refleksja teoretyczna, kt�ra identyfikuje si� aktualnie z "pedagogiki opieku�cz~" zawiera zbyt szerok�, niejednorodn~, "z pogranicza" r�~nyah dyscyplin panoram� tre�oiow�, kojarz~og si� bardziej z przys.�owiow~ "wiet$. Babel" nil z jakim� racjonalnym modelem tej dyscypliny. Istotne ograniczenia zaznaczaj~ si� r�wniej w traktowaniu problematyki opieku�czo-wychowawczej za graniog. Pocz~wszy od M. Riahmond zaw�~a si� j� do interwencyjne-kompenaaopjnego'zakresu, a wi�c usuwania powsta�ych zagro~e� lub zapobiegania im, przy czym modna w nim wyr�~ni� dwojakie podaj�oia: - pierwsze polega na poazukiwaniu i wdrapaniu praktycznych rczwi�za� w opiece nad dzie�mi pczbawionymi opieki rodzinnej, wyprasowywanych na podstawi(r) wskaza� payohologii, teorii wychowania i pczytywnych wzor�w opinki rodzimej (dotyczy to zw�aszcza takich kraj�w, jak Austria, Czeahos�owaoja, Szwajcaria, Holandia, RI`N, Szwecja) - drugie koncentruje si� na rczpatrywaniu opieki w kategosiaah prawnych (jak ra przyk�ad "opieka i popieczitislstwo" w "Piedagogiezeskoj F.hoik�opiedii", 19b6) a zw�aszcza odpowiedzialno�ei kompensacyjnej opiekuzLa za podopiecznego, wymaga� stawianyoh opiekunowi i sprawowanej przez niego opiece oraz "kwalifikaoji" podopiecznego. Modna tek m�wi� o zarysowuj~ycej si� tendenoji do waloryzacji opieku�czej wychowania (W. Suehomli�ski, 19?8 ) . 5 igra- ~ Z *a~c nakre�lonego t�a wynika teuat tej praap. Jej~tre�oi tlci stanowi, akromne~ pr�b� odpowiedzi na postawione wyje j pytan3.a w me "I postani zarysu teorii opieki i wyohowania przez opiek�. Jako opia niewyazerpuj~,oy wymaga� b�dzie wi�c zwi�kszonego wysi3ku w jego reoepaji, oo traktowa� modna r�wnocze�nie jako zale*� i wa.. d� tej pracy. Jest to wszelako dylemat wszelkich "zarps�w'. Czo�owe miejaoe zajmuje w niej aparatura poj�oiowa opraoowywan,a w prze�wiadczsniu, i~ stanowi ona absolutn� pods*aw� dla dalszych krok�w w tym kierunku. Nie mniejsze znaczenie przywi.$zywane jest tu do struktury opisywanyoh zjawisk, ioh uwarunkowa� i funko,ji. My�l przewodni� opraoowywanyoh modeli by3o to, �aby z jednaj strony, odzwi(r)roisdla.�p one mo�liwie wiernie "norc~.lng" rzeczywisto�b, realny stan rzeczy, a z drugiej, przy zwi�zaniu z nimi okre�lonyoh postulat�w, sta�y si� modelami - wzoroami.o niew3rg�rowanyoh, realia*peznpoh para(r)etraah, a wi�c xeby spe�nia�y funkcj� nomotetpczn� i idiograficzn~y. S*�d te~~stopie� roalizaaji tego za�o�enia stanowi podstawowa kryterium dla oo(r)ny diagnoatycznej i prak*ycznej funkcji oal.ej prasy. S~, to wi�c tre�oi~ kt�re modna uz�a� za zasadnicze dla wszelkiej ogbln(r)j reflokaji teoretycznej nad dzia�alno�ai~ opieku�czo-wyahowawaz~" a w tym dla konstruowania programu studi�w na kierunku "Pedagogika opieku�cza". Powinny one doatarczy� zaintereaowanym zenadniczyah element�w wiedzy og�lnej z tego zakrasu, wyja8niaj~oej przade wszystkim oharakter, specyfik� i g��wne mechanizmy procesu opieku�czo-wychowawczego, stanowi~oej podstaw� i punkt wyj�oia dla przyswajania i opraoowywania tre�ci o oharaktsrze bardziej szczeg�owym, poohodnym, metodycznym. Og8lny tok rczwa�a� wymaga� .r�wnocze�nis odwo�ywania si� w pewnym zakresie do pFaktyki opieku�czo-wyohowawazej, najaz�aiej w domu dziwoka, kt�ry zosta� potraktowany - niezale�nnis od jego wad - jako.na.jbardziej reprezentatywna instytucja oa�kowitej opieki xak3.ado~,rej i stad og�lniejsze uatalen3a i wnioski z tego terenu odnosz� si� w dudym stopniu dc ixsnyah plaab~tek opieku�czych oraz'rodz3.ny. Wypada tek wspomnie�, xe nieooenione znaczenie dla tr(r)�oi i charakteru taj pracy mia�a wieloletnia pr�ktyka opisku�azo-wychowawcza autora w domaoh dzieoka i nadzorze metodycznym nad tego typu plac�wkami,a w ostatnim okresie w nauczan3.u - w szkol� 6 niot�ie wy�szym - teoretpcznyoh podstaw i metodyki p;�aop opieku�czo-wyohowawczej. Zbgdns jest ohyba wykazywanie i dowodzenie tego znaczenia. Warte podkre�lenia jest wazak2e to, ~e pra.ktpka ta i wyniesione z niej do~�wiadczenie upowa~nia�y w du�ej mierz(r), a nawet zobowi~zywa3p do wyra2enia wyja�niajgoyoh je, og�lnyoh twierdze� i pogl~d�w na, jeazcze "niedotartych �oie�kaeh" tego odcinka wiedzy, a nadto pczwala�y na podj~oie skromnej pr�by przezwwpoi~~senia narzuconych jej in etatu nascendi ogrenicza$. UWAGI WST~pIdE DO wYDAMa DRUGIEGO ~�Ca�kowite wyczerpanie si� nakiadu pierwszego wydania tego skryptu, czas, jaki odt~d up3yn~3, wr kt�rym nast~pi� doatrzegalny postpp w twerzenin si� i rczwoju pedagogiki opiekuufczej, a r�wnocze~nie niezbywalne aapotr�ebowanie ze strony dydaktyki azke�y ry~azej v zakresie speajalno~oi opieku$czo-wychowawczej - ~rytwerzy3p w sumie konieczno~� drugiego, poprawionego i poszerzonego jego wydanie. Autor w miar� mo~liwo�oi atssa� ais uczyni� zado�� wyre~gan7vm obiektywnie zmianom na lepsze i uznpe3nieniov, ohooia~ nie ndaZo si� to w pe3ni i pczostaje w znaczns~ jeszcze mierze jako zob(r)wi~zanie i zamierzenie do realizacji na przyaz�o��. Stad tek wypada w tym kr�tkim wproaradzeniu odpowiedzie� cho�by najog�lniej na naat�puj~oe pytania. Co, w por�wnaniu do wydania pierXezego tego skryptu, pczostaje i zaehoiruje si� jako trwa~�evr niniejszrs, drugim jego wgdaniu? Jakie zosta�y dokonane w niv zmiany na lepsze? Jakie nawa sledentp wgrowadzona do jego treBoi? Co pczostaje do uzupe3.nienia w ewentualnym naat�pu~ wydam lnb w oeobapoh czgiaiowpoh opracowaniach? Ot� zaohownj~ pik tu wezpatkie podataynowe idee, koncepcje, zaio�enia, zasady i poj~oia oo do rczumienia i interpretowania opieki i wychowania przez-opiek�..~tytrzymaly one nie tylko ps�bg czasu - a jest to na jpewtii.e jsza pr�ba pra~rdy - ale oo wipoe j, przenikng.�y do~szeregu prac innych autor�w (wida� to w pewnej mierze mi�dzy innymi w optowazayoh dalej p~raoaoh A. Kelma "Forwp opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej", wyd. I~, oraz J. Jundzi3.� "Zarys pedagogiki opieku�czej", wy<1. II, gdzie mi�dzy in 7 nyri rczumienie opieki zwiano juk z zaspokajani.et wielorakioh potszeb podopieaznyoh). M�wi�o dokiadnis~, przyj$te w wydaniu pierwszym rczumienia opieka., jeb atruktux-y i wychowaxczyoh aspekt�v, relaoji mi$dzy opieki a w~ahaw:nier, zasad opieka 1 wgchovania przez opiek� oraz og�lnej kwcwapoji swtodologicznaj pedagogiki opieku~5czej,zostaje w pe�ni utrzyrane w arydaniu drugir. R�wnoczs�n3e dojrza�a k~anieczno�~� dokonan3,a d~�ah iatotnyoh zmian tesminologioxnyoh - i stad takle tytuiu skryptu przez pfizyporz~dko~~anie dwom wa�kie po~~oio~a i~.poh nazw, ze vszystkiri_tego ietotnyai. nR.atgpatwari. Po pierwsze, zrezygnoxanp caikowioie z t(r)r~nu "potrzeby opiekn$czo" dis cznaczaniet * y c h e p o � r 8 d e a � o � o i p o t r z e b j t dn o a t k i, k t 6 r y o h n i a j e s t o n e z d o 1n a s a m o d z i a i n i e z a s p o k a j a � i r e g u 1 o w a � - rezwrruje~o go tylko dor wysa~av3suswoisto~ wtal~oiwo�oi dyspczyoyjnej podniotu opieki, jako jeno potrseby aktTwno�oi opieku�czej - gdy� jest on tutaj soran~cznie aprzeczny i nieadekwatny do tre�oi, kt�ra aiai omacza�. Dlatego tst aaast$piono go tarriner "pot~r~by ponadpodriote~rs". Po dmgio, torain "vryohouanis opieku~�cze" w w4,akia rczumieniu, cznacza jog w y o h .o sr a n i e n a g r u n o ~. e o p i e k 3 1 p o p r z e z o p i e k g zast~plono prost~rr i jedncznmc...
dzidzia2603