05.10.2007 r.
GENEZA GOSPODARKI RYNKOWEJ
Skutki wielkich odkryć geograficznych:
- zdobycie kolonii -> zdobyto nowe rynki zbytu, tanią siłę roboczą, dostęp do większej ilości surowców
- upowszechnienie się większej ilości dóbr konsumpcyjnych i powstanie nowych dziedzin produkcji
- rozwój handlu niewolnikami
- przeniesienie centrum handlu międzynarodowego z Europy Południowej nad Atlantyk i Ocean Indyjski; na zmianie tej głównie ucierpiały dwie organizacje: HANZA niemiecka (Laga Hanzaatacka) - związek miast lub kupców, który zmonopolizował handel bałtycki; i LEWANT (Handel Lewantyński) - prowadzony głównie przez miasta włoskie z tzw. Wschodem
- rozwój transakcji (spekulacji) giełdowych
- rozwój handlu wewnątrzeuropejskiego
- inflacja
- dualizm gospodarczy
Dualizm gospodarczy
Łaba - umowna granica pomiędzy Europą Wschodnią a Europą Zachodnią w okresie dualizmu gospodarczego
Europa Zachodnia: - brak gruntów do uprawy lub hodowli rolnej
- rozluźnianie (łagodzenie) zależności prawnej i osobistej chłopów
- rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej
- szybszy rozwój handlu, przemysłu i miast
- narastanie (rozwój) stosunków kapitalistycznych
Europa Wschodnia: - wtórne poddaństwo
- wolny wzrost stosunków kapitalistycznych
- naturalizacja gospodarki (powrót do gospodarki naturalnej)
- dłuższe panowanie systemu feudalnego
W okresie dualizmu gospodarczego w handlu międzynarodowym relacje ilościowe kształtowały się korzystniej dla Europy wschodniej, natomiast jakościowe dla Europy Zachodniej.
Kapitalizm kupiecki
System nakładczy - produkcja towarów przez rozproszonych rzemieślników wykonujących poszczególne etapy produkcji (system pracochłonny)
Protointustrializacja- uprzemysłowienie (rozwój) oparty na wykorzystaniu chałupnictwa i nakładu (systemu nakładczego)
Cechy manufaktur:
- produkcja skupiona w jednym miejscu
- możliwa była już organizacja i nadzór produkcji
- specjalizacja w wykonywaniu poszczególnych czynności
- sprowadzenie pracy złożonej do prostej • wzrost wydajności pracy
Wzrost roli manufaktur spowodował wzrost skali produkcji i roli kupiectwa.
Polityka merkantylistyczna
Merkantylizm - ideologia powstała we Włoszech a silnie rozwinięta w XVII w. szczególnie we Francji. Powstaniu merkantylizmu sprzyjał rozwój manufaktur i handlu. Stanowił podstawę gospodarczą absolutyzmu. We Francji głównym propagatorem merkantylizmu był Minister Finansów Jean Babtiste Colbert, zaś w Anglii Olivier Cromwell i William Petty
Założenia merkantylizmu:
- o bogactwie i potędze państwa świadczy wielkość rezerw kruszców szlachetnych
- ważną rolę odgrywa dodatnie saldo bilansu handlowego, czyli przewaga eksportu nad importem
- polityka protekcjonistyczna - wykorzystywane instrumenty; cła
- często propagowano samowystarczalność
- źródłem bogactwa jest handel, kolonie, grabieże
Akumulacja pierwotna
Po okresie wielkich odkryć geograficznych nastąpił napływ do Europy kruszców, spowodował on wzrost cen. Towarzyszył mu proces psucia pieniądza (okrajanie, okrawanie) oraz prawo wypierania lepszego pieniądza przez gorszy - z obiegu przechwytywane były monety bardziej wartościowe a pozostawały w nim monety o mniejszej wartości realnej. Prawo to po raz pierwszy sformułował Mikołaj Oresmiusz, potem w XVI w. Mikołaj Kopernik, a ostatecznie funkcjonuje w ekonomii jako prawo Greschama.
Bank Anglii - 1694
Tezauryzacja- gromadzenie skarbu
Akumulacja pierwotna - gromadzenie skarbu o przeznaczeniu produkcyjnym
Źródła akumulacji pierwotnej:
- wyzysk chłopów
- rozwój nakładu i manufaktur
- eksploatacja kolonii
- spekulacje finansowe
- handel niewolnikami
- bogacenie się szlachty i mieszczaństwa
15.10.2007 r.
ROZWÓJ KAPITALIZMU WOLNOKONKURENCYJNEGO
Liberalizm gospodarczy XVIII - XIX w.
Franqois Quesney
Liberaliści odwoływali się do praw natury. Porównywali gospodarkę do żywego organizmu, dlatego nazywa się ich fizjokratami.
Fizjokraci:
- źródło bogactwa - ziemia
- przewodnia idea - leseferyzm - nie przeszkadzanie w działalności gospodarczą, wolność handlu i zarobkowania, której gwarantem jest własność prywatna
- przeciwnicy monopoli i ograniczeń wynikających z polityki merkantylnej
Adam Smith -> badania nad natura i przyczynami bogactwa narodów (1776)
- źródła bogactwa - praca produkcyjna
- sprzyja jej wolność wytwórcy, której gwarantem jest własność prywatna
- przeciwnik merkantylizmu
- zwolennik wolnej konkurencji
- podstawą gospodarowania jest dążenie do realizacji własnych korzyści producenta, co jest zbieżne z zaspokojeniem potrzeb społeczeństwa
Liberalizm dotyczył wolności osobistej, ekonomicznej i handlu.
- Osobista —> zniesienie niewolnictwa, równouprawnienie w traktowaniu Żydów
- Ekonomiczna —> możliwość wyboru dziedziny, w którą zostanie zainwestowany kapitał
- Handlu -> zniesienie ograniczeń w transporcie
Przeciw liberalizmowi występowały kraje opóźnione gospodarczo, np. Stany Zjednoczone, Niemcy.
Dzięki idei liberalizmu następowała zmiana prawa:
- każdy, kto posiadał kapitał mógł prowadzić produkcję.
Rewolucja agrarna i postęp agrotechniczny.
Proces przemian w rolnictwie miał zróżnicowany charakter: rewolucyjny w USA i Francji, ewolucyjny w Europie Środkowej.
Postęp agrotechniczny:
- zastąpienie trójpolówki płodozmianem
- wprowadzono melioracje i głęboką orkę
- przemysł dostarczał nowych maszyn: żelazne pługi, siewniki, zastosowano napęd parowy oraz nawozy sztuczne
- postęp agrotechniczny i wzrost produkcji rolnej związany był z rozwojem terenów zamorskich
- efektem postępu i rewolucji agrarnej było powstanie rolnictwa kapitalistycznego
ü W Europie Zachodniej ze względu na brak wolnych gruntów rozwinęło się rolnictwo intensywne (wzrost produkcji dzięki wzrostowi kapitału)
ü W Europie Wschodniej, w Kanadzie, Australii i części USA powstało rolnictwo ekstensywne (wzrost produkcji poprzez wzrost areału)
ü
Rewolucja przemysłowa i rozwój industrializacji (uprzemysłowienie).
Przesłanki rewolucji przemysłowej:
- rewolucja agrarna
- otworzenie rynku wiejskiego na towary przemysłowe
- przemiany w rolnictwie stworzyły wolne zasoby siły roboczej, która mogła pracować w miastach
Ojczyzna rewolucji – Anglia
Początek nastąpił w przemyśle włókienniczym:
- 1733 - John Kay - mechaniczne czółenko
- 1787 - Edmund Cartwright - mechaniczne krosno
Hargreaves, Arkwright - mechaniczne przędzarki
- 1779 - Samuel Crompton - „muł" (nowa przędzarka)
- 1769 - Jamek Watt - maszyna parowa
Etapy rewolucji przemysłowej:
- przemysł włókienniczy, spożywczy - dobra konsumpcyjne
- przemysł ciężki, maszynowy - dobra inwestycyjne
Skutki gospodarcze rewolucji przemysłowej:
- przeniesienie ośrodków przemysłowych
- uprzemysłowienie: Anglia -1 miejsce
Belgia - II miejsce
- podział na kraje uprzemysłowione, opóźnione i nieobecne
- wzrost wydajności pracy i wzrost w skali produkcji
- wzrost jakości produktów
Skutki społeczne rewolucji przemysłowej:
- ruina warsztatów rzemieślniczych i bezrobocie
- trudne warunki pracy
- powstawanie prawa pracy i ustaw socjalnych
- nowa struktura społeczna
ü Proletariat - pracownicy, osoby zatrudnione
ü Burżuazja - właściciele kapitału
Mechanizacja i rozwój transportu
- Georgie Stephenson - pierwsza regularna linia kolejowa łączyła Stockton i Darlington w Anglii. Koleje dzięki masowym przewozom obniżyły koszty transporto oraz aktywizowały gospodarczo przyległe do nich tereny, zwiększyły mobilność siły roboczej i rozpowszechnianie się informacji i poglądów.
- transport lądowy - budowa dróg utwardzonych
- rozwój transportu rzecznego (statki parowe, budowa kanałów)
Pieniądz, bankowość i ubezpieczenia,
§ Bimetalizm -1 połowa XIX w. - w obiegu znajdowały się jednocześnie dwa rodzaje kruszców z ustaloną między nimi relacją wymienną. Nieco później rozwinął się monometalizm - w obiegu znajduje się jeden kruszec, który stanowił podstawę emisji pieniądza.
1821 r.- złoto stało się podstawą systemu pieniężnego w Anglii /monometalizm złoty/ /monometalizm srebrny - np. Stany Zjednoczone, Indie/
Od połowy XIX w. nastąpił wzrost wydobycia złota w wyniku czego coraz więcej krajów przechodziło na monometalizm złoty tzw. Gold Standard
§ Bankowość centralna - bank centralny w roli banku banków stał na straży efektywności działania systemu bankowego.
§ W XIX w. coraz większą rolę zaczęły odgrywać ubezpieczenia gospodarcze.
Ubezpieczano głównie:
- handel morski
- statki
- transport
Były to też ubezpieczenia ogniowe i na życie
Handel
§ Handel międzynarodowy
Czynnik pobudzający — postęp techniczny i wzrost produkcji Czynnik hamujący - liczne wojny
Wraz ze wzrostem produkcji przemysłowej zwiększyła się oferta towarów transportowych. Ważną rolę odgrywały giełdy towarowe (największa londyńska i hamburcka)
§ Handel wewnętrzny
Nastąpiło oddzielenie handlu hurtowego od detalicznego. Znaczną rolę odgrywały regionalne giełdy towarowe. Wyrównywały one poziom cen w regionie i na terenie kraju.
Przemiany Społeczne,
- Poprawa sytuacji żywnościowej i zdrowotnej
- Eksplozja demograficzna
- Spadek zatrudnionych w rolnictwie
Konkurencja i cykl koniunkturalny,
W kapitalizmie wolnokonkurencyjnym o decyzjach producentów decydował rynek. W czasie kryzysu nadprodukcji spadały dochody inwestorów, w związku z czym wycofywali oni kapitał z dziedzin, w których występowała nadprodukcja. Po upływie pewnego czasu dochodziło do wyczerpywania się nadwyżek wzrostu zapotrzebowania na określone towary, wzrostu zyskowności ich produkcji i powrotu dobrej koniunktury.
29.10.2007 r
MONOPOLIZACJA GOSPODARKI W LATACH 1873-1914
W II połowie XIX wieku doszło do t/w, drugiej rewolucji przemysłowej. Polegała ona na zmianach technicznych oraz w sferze organizacji i zarządzania.
Postęp technologiczny
• masowa i tania produkcja stali (umożliwiły ją: gruszka Bessmera i piec płomienny - Martenowski)
• piece elektryczne umożliwiły produkcję stali w krajach pozbawionych zasobów węgla kamiennego
• produkcja aluminium - było ono lżejsze od stali ale równie wytrzymałe
• przemysł chemiczny - pierwszym działem była produkcja sody i mydła, później leków, kosmetyków! mas plastycznych
• przemysł spożywczy - dzięki wynalazkom Pasteura możliwa była konserwacja mleka, piwa i wina
• przemysł petrochemiczny produkcja ropy naftowej, wynalezienie nafty; benzyna
• rozwój energetyki i elektrotechniki
Organizacja i zarządzanie
• nastąpiła standaryzacja oraz zastosowanie systemu taśmowego w procesie produkcji
• rozwój naukowej organizacji pracy oparty na obserwacji pracy w fabrykach oraz na eksperymentach
W. Taylor:
- zwiększenie wydajności pracy opierał na określeniu czasu i czynności potrzebnych przy produkcji
- teyloryzm uważany był za formę wyzysku proletariatu
H. Fayola;
-określił ogólne zasady kierowania przedsiębiorstwem i harmonizowania jego sił wewnętrznych
Rodzaje monopoli:
· kartele - skupiały one firmy tej samej branży w celu prowadzenia wspólnej polityki cenowej; zakupowały razem surowce i materiały, dzieliły rynki zbytu.
Przedsiębiorstwa zachowywały odrębność prawną, te, które miały wspólne biura nazywane były syndykatami
· trusty - powstawały głównie w USA; firmy tej samej lub podobnej branży, zachowywały odrębność prawną i techniczną, rezygnowały z samodzielności na rzecz organu koordynującego wielkość produkcji i sprzedaży oraz poziomu cen
· holdingi - były to spółki akcyjne, skupiały akcje różnych przedsiębiorstw współpracujących ze sobą. Kierownictwo regulowało ceny i rozmiary
produkcji, wielkość inwestycji zapewniając sobie pełną kontrolę rynku
· koncerny - łączyły przedsiębiorstwa o odrębnej osobowości prawnej, ale mające wspólnego właściciela, ceny i kwoty produkcyjne obowiązywały wszystkie zrzeszone przedsiębiorstwa
W owym czasie organizacje przedsiębiorstw dzieliły się na wcześniejsze (horyzontalne, poziome) i późniejsze (werdykalne, pionowe).
Typ horyzontalny
m.pokora