Program zajęć z rytmiki dla dzieci sześcioletnich
WSTĘP
Muzyka jest jedyną dziedziną sztuki, która pozwala dziecku na kontakt z prawdziwymi dziełami, wobec których może ono mieć podobną postawę intelektualną i podobne przeżycia jak człowiek dorosły. Dlatego wychowanie muzyczne – jeżeli jest dobrze prowadzone – przyczynia się do rozwoju intelektualnego dzieci. Poznanie człowieka jest poznaniem zmysłowym dlatego też muzyka „uczy słyszeć i słuchać: angażuje wysiłek w celu poznania, i to poznania aktywnego”. Dzieci, słuchając muzyki spontanicznie wychwytują regularności, które potem stosują w improwizacjach wokalnych. Te regularności mają także istotne znaczenie w edukacji matematycznej dzieci, szczególnie w rozwoju np. dziecięcego liczenia.
Muzyka przyczynia się również do kształtowania dziecięcej wyobraźni. Jest też źródłem radości, odprężenia i ukojenia. Dlatego w wychowaniu przedszkolnym coraz częściej stosuje się elementy muzykoterapii oraz ćwiczeń muzyczno-ruchowych.
Brak równowagi między potrzebami jednostki uwarunkowanymi często jej stanem zdrowia psychofizycznego a wymogami i normami otoczenia staje się w dużym stopniu pod-łożem konfliktów, które prowadzą do trwałych zaburzeń osobowościowych. Taka sytuacja zmusza do szukania źródeł i przyczyn nieprzystosowania oraz zapobiegania degradacjom osobowości. Aby przywrócić prawidłowe funkcjonowanie jednostki w środowisku, niezbędnymi stają się odpowiednie środki terapii. Jednym z takich środków może być muzyka.
Muzyka zaspokaja potrzebę przeżyć estetycznych i jest przyczyną bezinteresownych wzruszeń. Oprócz działania relaksującego pobudza do aktywności władze umysłowe i uczucia, a doznania estetyczne stają się elementem „oczyszczającym” oraz zmniejszającym napięcie i lęk.
Jako pierwszy głębokie ujęcie funkcji wychowawczych muzyki w pełni zrozumiał i przełożył na język praktyki muzycznej Emil Jaques-Dalcroze. Ten szwajcarski muzyk i pedagog, wrażliwy na wszystkie przekazy sztuki, stworzył własny program wychowania muzycznego, który opierał się na postępowych poglądach pedagogiczno-filozoficznych jego czasów.
Na szeroko dziś znany system Emila Jaques-Dalcroze’a składa się: rytmika z plastyką, solfeż i improwizacja. Najważniejszymi celami systemu są:
- rozwijanie wrażliwości muzycznej w całym organizmie;
- tworzenie poczucia porządku i równowagi po obudzeniu wszystkich możliwości motorycznych;
- rozwijanie wyobraźni.
Rytmika stanowiła podstawę metody i polegała na odtwarzaniu przebiegu muzycznego za pomocą ruchów ciała. Była nie tylko metodą umuzykalnienia, ale miała wszechstronne cele wychowawcze. Jednym z nich było kształcenie uważnej, skoncentrowanej postawy dziecka w oczekiwaniu na polecenia muzyczne i kształcenie gotowości reakcji – szybkości, a w sumie rozwijanie aparatu mięśniowo-ruchowego i podporządkowanie go woli dziecka. Ponadto rytmika miała na celu kształcenie wielu dyspozycji typu intelektualnego: intensywności i podzielności uwagi, sprawnego spostrzegania, sprawnej pamięci, procesów porównywania i analizy, procesu myślenia prowadzącego do twórczych rozwiązań wyrażonych ruchem.
E. Jaques-Dalcroze twierdził, że „... wszystkie ćwiczenia „Rytmiki” mają na celu wzmocnienie zdolności koncentrowania się, przyzwyczajania ciała do bacznej postawy, jak gdyby gotowość w oczekiwaniu na wyższe polecenia, do przenikania świadomego w nie-świadome i zwiększania zdolności podświadomych. Ponadto ćwiczenia te dążą do stworzenia liczniejszych nawyków ruchowych, nowych odruchów, do osiągnięcia maksimum efektu przy minimum wysiłku, uspokojenie w ten sposób umysłu, wzmocnienie woli i odnowienie ładu i porządku w organizmie ...”.
Wartością metody E. Jaques-Dalcroze’a jest kształcenie jednocześnie cech osobowości psychicznej i struktury fizycznej dziecka. Związek muzyki i ruchu przyczynia się do tego, że człowiek, odnosząc się do muzyki poznaje sam siebie, swoje wartości, niedostatki i kompleksy. Dla dzieci rytmika jest rozrywką integrującą je ściśle z rówieśnikami, pozwalającą na tworzenie nowych więzi społecznych. Koryguje trudności w procesie kształtowania osobowości dziecka polegające na występowaniu nadmiernej ruchliwości, braku koncentracji, uwagi. Poprzez zainteresowanie dzieci wspólną zabawą eliminuje się u nich cechy egocentryczne, uwrażliwia na troskii kłopoty innych osób, wzbogaca treści emocjonalne w życiu dziecka.
Rytmika realizuje między innymi następujące cele wychowawcze:
- ćwiczenia społecznych zachowań;
- zdolność kontaktowania się;
- zdolność wczuwania się;
- zważanie na innych i poczucie odpowiedzialności;
- samodzielność i przystosowanie się do grupy;
- niezależne, odpowiedzialne postępowanie wewnątrz grupy społecznej;
- poczucie własnej wartości;
- poczucie pewności siebie i zaufania do siebie;
- umiejętność samooceny;
- samostanowienie, decydowanie o sobie;
- samokontrola.
Należy jednak pamiętać, że rytmika zawsze i w każdym ćwiczeniu oddziałuje całościowo, a zatem na wszystkie sfery dziecka i podkreślanie tylko społecznych zachowań byłoby sprzeczne z jej podstawowymi założeniami.
Podczas prowadzenia ćwiczeń bezwzględnym warunkiem jest przyjazny, wspierający kontakt nauczyciela z dzieckiem. Ponadto ważne jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, dodania pewności siebie. Stałe miejsce w grupie, w pomieszczeniu, a także przejrzysty rozkład czasowy zajęć sprzyja poczuciu bezpieczeństwa. Bardzo przydatny jest na przykład wspólny śpiew zawsze tej samej piosenki na rozpoczęcie zajęć. Jeżeli osiągnęło się pewien poziom poczucia bezpieczeństwa można wprowadzać zadania, w których odpowiedzialność przejmują dzieci. Bardzo pomocne są tu ćwiczenia „Wiodący i naśladujący”(ćwiczenia, w których jedno dziecko prowadzi przez salę inne z zamkniętymi oczami i o wszystkie takie formy ćwiczeń rytmicznych, w których dziecko gestem lub sygnałem daje innym znak, by rozpoczęły wykonywanie określonych czynności).W tych zadaniach dzieci ćwiczą także podporządkowanie się. Dla agresywnych dzieci bardzo trudne jest przyjęcie roli dziecka „wiodącego”, ponieważ ćwiczenia te wymagają wczuwania się w sytuacje „prowadzonego” dziecka i dostrzegania jego możliwości. Należy również wzmacniać świadomość samego siebie i poczucie swojej wartości dając dzieciom zadania, w których każde dziecko jest odpowiedzialne za prawidłowo wykonane ćwiczenie. Ważnymi elementami treningu pewności siebie są techniki uczenia się modelowych zachowań (za pomocą przykładu) i ćwiczenia różnych sposobów zachowania przeprowadzane w formie zabawy w role.
Ruchowe przeżywanie muzyki wpływa dodatnio na kształtowanie osobowości dziecka, ponieważ uczy skupienia, rozwija poczucie piękna oraz kształci wolę. Porządkujące oddziaływanie muzyki na osobowość wynika z cech charakterystycznych podstawowego elementu muzyki – rytmu. Jak wiadomo, rytm przebiega w czasie i organizuje go, organizuje również psychomotorykę uczestników grupy. Teresa Krzyżowska pisze: „Ruch zgodny z muzyką przyczynia się do wyrobienia estetycznej postawy i kształcenia kultury ruchowej przenoszonej do życia codziennego. Awłaściwe „wyżycie” się ruchowe dziecka, daje mu odprężenie
i naturalne nie obciążające nadmiernie zmęczenie fizyczne, co stanowi jeden z bardzo ważnych elementów terapeutycznych” .
Zatem z całą odpowiedzialnością można stwierdzić, że „Rytmika” jest jednym z głównych środków terapeutyczno-wychowawczych, które w znamienny sposób doskonalą dysharmonie osobowości dzieci.
Rytmika jest metodą wychowania muzycznego, estetycznego i ogólnego. Poprzez aktywne formy obcowania z muzyką jak ruch, śpiew, improwizacja, wprowadza dziecko
w świat muzyki, wyzwala dziecięcą emocję i wyobraźnię. W zakresie wychowania estetycznego i ogólnego rytmika uwrażliwia na piękno w muzyce, ruchu i otaczającym świecie. Współdziała z programem wychowania w kształtowaniu i rozwijaniu pozytywnych cech osobowości. Powyższe cele osiąga się przez:
- rozwijanie sprawności słuchowo-ruchowych i słuchowo-głosowych;
- rozwijanie dyspozycyjności aparatu ruchowego.
Czas trwania zajęć z rytmiki powinien być zgodny z ustaleniami „Programu wychowania w Przedszkolu” i wynosi dla dzieci sześcioletnich 25-30 minut.
MATERIAŁ NAUCZANIA
A. Śpiew i ćwiczenia słuchowo-głosowe:
1. Śpiewanie piosenek w skali od c1 do c2 zbiorowo i indywidualnie.
2. Doskonalenie aparatu mowy:
- mówienie krótkich tekstów w odpowiednim rytmie.
3. Kształcenie słuchu muzycznego i pamięci muzycznej:
- rozróżnianie śpiewanych dźwięków wyższych i niższych;
- śpiewanie melodii gamy durowej z powszechnie znanymi tekstami;
- śpiewanie melodii trójdźwięków – durowego i
molowego;
- pokazywanie kierunku linii melodycznej wznoszącej i opadającej w pochodzie sekundowym;
- śpiewanie krótkich melodii z łatwym tekstem intonowanym od podanych dźwięków;
- improwizowanie melodii do podanych tekstów;
- rozpoznawanie piosenek na podstawie melodii nuconej lub granej, względnie rytmu granego na bębenkach.
4. Słuchanie krótkich utworów muzycznych o różnym charakterze.
B. Zabawy muzyczno-ruchowe:
1. Realizacja ruchem zmiany tempa, rytmu i dynamiki.
2. Ćwiczenia poczucia metrycznego:
- wyczuwanie i zaznaczanie ruchem początku taktu dwu, trzy i czteromiarowego;
- umiejętność policzenia miar taktu (takt wypełniony ćwierćnutami) oraz zobrazowanie tego ułożeniem odpowiedniej ilości np. klocków.
3. Realizacja ćwierćnut i ósemek w zabawach (np. „Dwa pociągi”,„Dwa kółka ...
nahum777