Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
Ekonomia-jest nauką, która bada w jaki sposób ograniczone zasoby poprzez proces produkcji, dystrybucji, promocji wykorzystywane są do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Centralnym problemem ekonomii jest rzadkość dóbr rozumiana jako ograniczoność środków. Niedobór zasobów wynika nie tyle z fizycznej rzadkości dóbr ile z niemożności zaspokojenia nieograniczonych potrzeb ludzkich. Nasze potrzeby zawsze przekraczają możliwości ich zaspokojenia właśnie ta rozbieżność jest źródłem wszelkiej aktywności człowieka. Niedostatek zmusza podmioty do dokonywania określonych rozstrzygnięć, do rezygnacji z jednych dóbr na rzecz innych. Konieczny staje się wybór, czyli znalezienie odpowiedzi na pytania: co, ile, jak, dla kogo, kiedy ?. Dokonywany wybór nie jest przypadkowy, jest on zawsze oparty na kryterium maksimum użyteczności. Oznacz to, że ograniczone zasoby są zużywane na te dobra, które w danym okresie dostarczają społeczeństwu maksimum pożytku. Konieczne staję się porównanie nakładów z efektami. Proces porównania korzyści prowadzący do wyboru najlepszej dostępnej możliwości nazywamy ekonomizacją. Ekonomizacja zawsze prowadzi do najlepszego wykorzystania dostępnych zasobów. Rzadkość jest źródłem egzystencji ekonomii. Brak ograniczeń uczyniłoby zbędną jakakolwiek ekonomizację działań ludzkich, natomiast istnienie tych ograniczeń zmusza do wyboru opartego o racjonalną kalkulację, której podstawą jest kryterium minimum nakładu oraz maksimum użyteczności. Jeżeli wybór dokonywany jest tak, iż z rozporządzającego zasobu uzyskujemy maksimum efektu to mówimy, że wybór jest racjonalny i przeprowadzony zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania. Zasada racjonalnego gospodarowania to reguła postępowania, która stwierdza iż w procesie gospodarowania powinno postępować się tak aby dany efekt uzyskać ja k najmniejszym nakładem środków bądź z danych zasobów uzyskać maksymalny efekt. Proces ekonomizacji przebiega na dwóch odrębnych szczeblach: na szczeblu makro i mikro. Szczeble te są ściśle związane z zakresem gospodarowania a tym samym z decyzyjnością podmiotów odpowiedzialnych za wybór. Za tym podziałem stoi podział ekonomii na 2 części: mikroekonomię i makroekonomię. Podział ten jest stosunkowo nowy i dokonał się z potrzeby oddzielenia w gospodarce zależności ogólnych od zależności cząstkowych. Z przedrostku wynika, iż makroekonomia zajmuje się zjawiskami globalnymi zaś mikroekonomia związkami cząstkowymi. W gospodarce obok zjawisk czy też procesów specyficznych tylko dla poszczególnych jej uczestników np. gospodarstw zachodzą też takie procesy, które w zbliżonym stopniu wpływają na wszystkie podmioty czyli procesy których zasięg oddziaływania nie jest mikro lub makro. Te procesy i zjawiska są przedmiotem makroekonomii. W ten sposób makroekonomia abstrahując od szczegółowych różnic między poszczególnymi segmentami gospodarki skupia się tylko na kilku kluczowych relacjach zachodzących pomiędzy wielkościami zespalającymi całą gospodarkę. Na tych to wielkościach zwanych agregatami ekonomicznymi opiera się makroekonomia. Podstawowe agregaty to: dochód narodowy, stopa inflacji, stopa procentowa, deficyt handlu zagranicznego, inwestycje, stopa bezrobocia, poziom produktywności, deficyt budżetowy, płace realne, konsumpcja, oszczędności. Makroekonomia traktując te agregaty jako tzw. zmienne bada wewnętrzne związki jakie pomiędzy nimi zachodzą. Badanie to prezentowane jest najczęściej w postaci modeli ekonomicznych. Model ekonomiczny to uproszczona syntetyczna forma teoretycznego opisu ekonomicznych rzeczywistości, uogólnia on najczęściej w matematycznej formie związki jakie zachodzą pomiędzy wymienionymi agregatami wskazując, które z nich są przyczyną a które skutkiem. Niezwykła złożoność zjawisk ekonomicznych stwarza możliwość spojrzenia na nie z różnego punktu widzenia i tym samym opracowania różnych teorii ekonomicznych. Na tym tle od samego początku rozwoju ekonomii jako nauki, powstały i współistniały ze sobą 2 nurty: ekonomia pozytywna, ekonomia normatywna. Ekonomia pozytywna koncentruje się na wypracowaniu najbardziej uniwersalnych narzędzi i metod analizy ekonomicznej. W celu możliwie bezstronnego uogólnienia procesów gospodarczych i mechanizmów ekonomicznych. Unika ona wprowadzania sądów wartościujących czyli formułowania twierdzeń, czy jest dobre czy złe, korzystne czy niekorzystne. Dorobek ekonomii pozytywnej jest akceptowany przez ekonomistów o różnych orientacjach ideowych. Tworzy on fundament na którym budowane są różne szkoły normatywnego myślenia. Ekonomia normatywna koncentruje się na tworzeniu określonego systemu poglądów wartościujących, na opracowywaniu określonej ideologii umożliwiającej interpretację różnych zjawisk i procesów gospodarczych. Wykorzystuje do tego celu dorobek ekonomii pozytywnej bądź też próbuje stworzyć własne narzędzia, analizy dostosowane do głoszonych przez nią poglądów. Podstawowe szkoły ekonomicznego myślenia: szkoła klasyczna dokonała ona pierwszej próby uogólnienia autoregulacji systemu ekonomicznego pod nazwą prawa niewidzialnej ręki. Zdaniem przedstawicieli tej szkoły np. Smith, Ricardo, każdy z producentów w warunkach wolnej konkurencji kieruje się własnym egoistycznym interesem zysku. Ale obiektywnym rezultatem tej motywacji jest szybkie dostosowywanie się podaży produkcji do popytu zgłaszanego na rynku. Mechanizm ten oparty na prywatnej własności i wolnej konkurencji zapewnia zdaniem przedstawicieli szkoły klasycznej najwyższa efektywność ekonomiczną a wszelka ingerencja państwa może tę płynność jedynie obniżyć. Szkoła neoklasyczna początkowo opierała ona swą analizę ekonomiczną na założeniu doskonałej konkurencji. Na tej podstawie wypracowała bardzo precyzyjne narzędzia analizy ekonomicznej. Na ich podstawie starała się wygłaszać ja k funkcjonuje gospodarka w warunkach dobrego wykorzystania zdolności produkcyjnej, siły roboczej oraz sprawiedliwy podział dochodu narodowego.
Ekonomia Keynesowska (Keynes) zapoczątkowała makroekonomię opartą na analizie wielkich aparatów ekonomicznych. Odmieniła ona teorię doskonałej konkurencji a wraz z nią założenie, że gospodarka rynkowa funkcjonuje w warunkach ogólnej równowagi ekonomicznej przy pełnym wykorzystaniu wszelkich czynników produkcji. Uznawała ona występowanie określonego niskiego stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych, przymusowe bezrobocie, nierówny podział dochodów pomiędzy różne grupy ludności. Za nieuchronną konieczność wynikającą ze słabnącej skuteczności samoregulujących mechanizmów rynkowych. Na tej podstawie uzasadniała przekonująco absolutną konieczność ingerencji państwa w celu zwiększenia skłonności do inwestowania i do konsumowania i uznawała, że dzięki temu możliwy będzie wzrost produkcji i likwidacja przymusowego bezrobocia. Kierunek myślenia opracowany przez Keynesa odnosił się do wielkiego kryzysu gospodarczego i ograniczał się do założenia, iż aparat wytwórczy jest dany ale niedostatecznie wykorzystany. Keynes nie interesował się zwiększającymi czynnikami gospodarki a ograniczył się do wyjaśnienia przyczyn niedostatecznego, nieefektywnego popytu oraz wyjaśniania możliwości jego zwiększenia w celu wyprowadzenia gospodarki z recesji.
Ustroje gospodarcze
Aby zinterpretować kategorię ustrój gospodarczy należy wprowadzić pojęcie czynności gospodarczej oraz pojęcie prawa do posiadania. Czynnością gospodarczą jest działanie, którego bezpośrednim rezultatem staje się bądź zmiana sytuacji gospodarczej bądź zapobieżenie zajścia takich zmian. Prawo do posiadania jakiegoś dobra przysługuje temu kto legalnie może zostać jego właścicielem. Ustrój gospodarczy stanowią te reguły prawne, które przesądzają o tym komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać gospodarcze czynności. Z punktu widzenia członków społeczeństwa obok czynności dozwolonych dla wszystkich obywateli wyróżnić można czynności zakazane, nakazane oraz uniemożliwione. Czynnością gospodarczą zakazaną będzie np. posiadanie broni bez zezwolenia; czynnością gospodarczą nakazaną będzie obowiązek płacenia podatków; czynnością gospodarczą uniemożliwioną będzie czynność nakazana czynnością zakazaną. Liberalizm gospodarczy to pogląd w myśl którego tym lepiej dla społeczeństwa i dla funkcjonowania gospodarki im mniej czynności gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji państwowych a więcej dostępnych każdemu obywatelowi oraz im mniej jest czynności nakazanych.
Gospodarka liberalna to taki typ gospodarki w którym postulat liberalizmu wprowadzony jest w życie, czyli ilość czynności gospodarczych zastrzeżonych dla państwa jest wysoce ograniczona. Ustrój jest tym bardziej elastyczny a gospodarka tym bardziej zetatyzowana im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych dla państwa oraz im więcej jest czynności nakazanych. Gospodarka elastyczna charakteryzuje się wysokim stopniem etatyzmu. Tak ważne dziedziny gospodarki jak banki, handel zagraniczny, wielkotowarowa produkcja przemysłowa, rolna, handel hurtowy oraz duża część handlu detalicznego są w niej zastrzeżone dla państwa. Obywatelom pozostawiony jest niewielki obszar swobody gospodarczej. Wysoki stopień etatyzacji nie jest jednak wyróżnikiem gospodarki centralnie zarządzanej. Jest nim szczegółowy rodzaj nakazu i zakazu. Nakaz ten brzmiał – należy wykonywać dyrektywy gospodarcze. Dyrektywa nakładała na przedsiębiorstwo obowiązek prowadzenia działalności w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władzę i sposobem przez te władze wymagała. Zakaz natomiast brzmiał – nie wolno zaopatrywać się podmiotom gospodarczym poza rozdzielnikiem. Rozdzielnik to wydane przez władzę zezwolenie na nabycie określonej ilości czynników produkcji, określany jest czasami jako limit.
Powrót do gospodarki rynkowej następuje z momentem likwidacji nakazu wykonywania dyrektyw gospodarczych i zakazu zaopatrywania się poza rozdzielnikiem. Celem przedsiębiorstw staje się maksymalizacja zysku, racjonalizują swoje działania w dotychczasowej sferze działania, rozszerzają asortyment, samodzielnie negocjują ceny z odbiorcami i dostawcami.
Ustroje klasowe. Z ustrojem klasowym mamy do czynienia wtedy, gdy część ludności objęta jest na mocy prawa większą liczba zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gospodarczej niż pozostała jej część. Wyróżniamy 2 klasy: uprzywilejowaną – posiada większy obszar swobody gospodarczej, upośledzoną. Kryteria wyróżniania klas: pochodzenie, religia, kolor skóry.
Socjalizm – kapitalizm
Właściciel dobra gospodarczego może nim być w różnym stopniu. Wyróżnić można 3 stopnie własności zależnie od uprawnień przysługujących posiadaczowi. Istnieją 3 grupy tych uprawnień: prawo do sprzedaży dobra lub nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie fizycznej lub prawnej; prawo do prowadzenia przy użyciu dobra działalności gospodarczej, której sensem jest otrzymanie nadwyżki ekonomicznej; prawo do pełnego użytkowania dobra w granicach jego fizycznych własności. Ustrój ma charakter kapitalistyczny wtedy, gdy większość dóbr gospodarczych jest lub na mocy prawa może być własnością prywatna, przy czym własność ta obejmuje pierwszą i druga grupę uprawnień. Ustrój ma charakter socjalistyczny wtedy, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością państwową lub prywatną lecz w tym ostatnim przypadku ograniczona jedynie do pierwszej grupy uprawnień. Jeżeli całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana wyposażona jest w mechanizmy wyborcze za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy a także ograniczać lub rozszerzać uprawnienia właścicieli to mamy do czynienia z ustrojem demokratycznym gospodarki. Jeżeli mechanizmy te nie istnieją to ustrój ma charakter dyktatorski.
Ustroje gospodarcze: dyktatura – socjalizm (ustrój elastyczny-centralne zarządzanie, gospodarka rynkowa – ustrój bezklasowy, ustrój klasowy), kapitalizm (ustrój elastyczny, ustrój liberalny – centralne zarządzanie, gospodarka rynkowa – ustrój bezklasowy, ustrój klasowy) -demokracja – tak samo.
Tworzenie dochodu narodowego w gospodarce rynkowej
Tworzenie wartości dodanej i produkcji finalnej w gospodarce narodowej Gospodarka narodowa każdego kraju dzieli się na działy do których zaliczamy: przemysł, rolnictwo, budownictwo, transport, łączność, handel i inne usługi.
Pewne działy np. przemysł dzielą się na gałęzie. W ich skład wchodzi duża liczba przedsiębiorstw wytwarzających różnorodną produkcję i świadczące usługi. Wartość wytworzonej produkcji, dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie nazywa się produkcją globalną. Produkcja globalna składa się z 2 części: wartości przeniesionej oraz wartości dodanej. Wartość przeniesiona obejmuje nabyte z zewnątrz i zużyte w produkcji surowce, materiały, półprodukty, paliwo, energię itp. Wartość dodana jest sumą nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie. Często włącza się do niej amortyzacją e i wówczas mówimy o wartości dodanej brutto. Suma produkcji globalnych przedsiębiorstwa wchodzących w skład danego działu określana jest jako produkcja globalna działu. Suma produkcji globalnej wszystkich działów stanowi produkt globalny gospodarki narodowej. Produkcji globalnej nie można utożsamiać z produkcją finalną. Produkcja finalna występuje gdy zakończony został proces produkcji i dobro nie podlega już dalszemu przetworzeniu. Przeznaczone jest na cele konsumpcyjne lub inwestycyjne. Produkcję finalną działu oblicza się w ten sposób, iż od produkcji globalnej odejmuje się sumę przepływów międzygałęziowych. Produkcja globalna jest podstawą do obliczania nie tylko produkcji finalnej ale także wartości dodanej. Wartość dodaną w każdym dziale obliczamy odejmując od produkcji globalnej ogólną sumę poniesionych nakładów materiałowych pochodzących z różnych działów gospodarki narodowej. Proces tworzenia wartości dodanej w każdej gałęzi i w każdym przedsiębiorstwie nie pokrywa się z procesem tworzenia produkcji finalnej, chociaż w całej gospodarce narodowej suma wartości dodanej zawsze jest równa sumie wytworzonej produkcji finalnej. W układzie poziomym czyli w wierszach uzyskujemy informację w jaki sposób produkcja danego działu została rozdysponowana między wszystkie działy gospodarki narodowej i jaką część stanowi produkcja finalna. W układzie pionowym uzyskujemy informacje skąd dany dział kupuje produkcję pośrednią potrzebną do realizacji własnej produkcji globalnej. Produkcja globalna jest w każdym dziale większa od wartości dodanej o sumę nabytych dóbr i usług w innych działach i zużytym w innym dziale. Łączna suma wartości dodanej we wszystkich działach gospodarki narodowej stanowi roczny dochód narodowy. Proces tworzenia wartości dodanej i proces tworzenia jego wartości rzeczowej czyli produkcji finalnej nie pokrywają się ze sobą w poszczególnych przedsiębiorstwach, działach ale dają ten sam wynik w skali całej gospodarki narodowej. Każde przedsiębiorstwo bez względu na charakter produkcji przyczynia się do tworzenia nowych wartości tworzących dochód narodowy ale nie każda działalność tworzy dobra i usługi finalne. Kategorie związane z dochodem narodowym statystyka posługuje się różnymi kategoriami dochodu narodowego: produkt krajowy brutto, produkt narodowy brutto, produkt narodowy netto, dochód narodowy wg cen czynników wytwórczych, osobisty dochód ludności, dyspozycyjny dochód ludności. PKB jest odmianą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na obszarze danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem. PNB jest on miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez społeczeństwo danego kraju powiększony o tzw. dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochód netto są różnicą między dochodami otrzymywanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłacanymi cudzoziemcom z tytułu ich własności na terenia danego kraju. Jeżeli odpływ dochodów otrzymywanych z tytułu usług czynników produkcji będących własnością kapitału zagranicznego jest większy niż przychód dochodów z tytułu posiadanych czynników produkcji za granicą wówczas PKB jest większy od PNB. W przypadku gdy przypływ dochodów równa się odpływowi lub gdy dany kraj w ogóle nie wypłaca ani nie otrzymuje dochodu z własności to wówczas PKB równa się PNB. PNN jest on mniejszy od PNB o wielkość amortyzacji, która jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju majątku trwałego w danym czasie będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Zarówno produkt KP, PNN, PNB wyrażone są w cenach rynkowych w których to zawarty jest podatek pośredni, który wpłacany jest przez producentów we wszystkich fazach przetwórstwa do budżetu państwa. Podatek ten ma charakter cenotwórczy, czyli wpływa na poziom cen sprzedawanych towarów. DNCW jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich w skład dochodu narodowego według cen czynników wytwórczych wchodzą: wynagrodzenie pracowników, renty z tytułu dzierżawy, czynsze z tytułu najmu, zyski z kapitału, dochody z pracy na własny rachunek. ODL jest tą częścią dochodu narodowego według cen czynników wytwórczych, która pozostaje po potraceniu nie rozdzielonych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstwa oraz po spłaceniu przez przedsiębiorstwa podatku od dochodów do budżetu państwa. ODL jest często powiększony o tzw. transfery realizowane z budżetu państwa na rzecz ludności (zasiłki, renty). ODL podlegają bezpośredniemu opodatkowaniu i po uregulowania podatków pozostaje dyspozycyjny dochód ludności (DDL), który może być skonsumowany lub w części zaoszczędzony.
Ceny w rachunku dochodu narodowego
Dochód narodowy będący wielkim agregatem nie sposób wyrazić w żadnych jednostkach naturalnych. Sumowanie czyli agregowanie jest możliwe tylko dzięki temu, że każde dobro i usługa maja swoją cenę rynkową. Dlatego dochód narodowy może być wyrażony w jednostkach wartościowych. W zależności od celu jakiemu służą różne kategorie dochodu narodowego są one ewidencjonowane w bieżących cenach rynkowych jakie ukształtowały się na rynku w danym kraju i w danym czasie, bądź w cenach stałych wziętych za podstawę z jednego roku wówczas niezależnie od tego jak zmieniały się ceny rynków w analizowanym okresie dobra i usługi wyrażone jest w cenach niezmiennych. Cen bieżące używane są wtedy kiedy analizuje się podział dochodu narodowego lub też globalna równowagę rynkową. Natomiast przy badaniu wzrostu dochodu narodowego, który dokonuje się w czasie ceny bieżące są bezużyteczne. Wzrost cen rynkowych stwarzałby wówczas wrażenie wzrostu dochodu narodowego, chociaż jego wielkość nie uległaby zmianie. Stosunek dochodu narodowego ujmowanego nominalnie, czyli w cenach bieżących do dochodu narodowego w ujęciu realnym czyli w cenach stałych pomnożonych przez 100 tworzy wskaźnik określony w ekonomii jako deflator. Jest on miarą przeciętnego wzrostu cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład dochodu narodowego.
Podział dochodu narodowego
20 równań opisujących podział dochodu według SNA: 1) Y=C+I; 2) Y=YD=C+S; 3) C+I=Y=C+S; 4) I=S; 5) Y=C+I+G; 6) GS=G+TR; 7) YD=Y-TA+TR; 8) C+S=YD=Y-TA+TR; 9) Y=C+S+TA-TR; 10) C+I+G=Y=C+S+TA-TR; 11) S-I=G-TA+TR; G+TR>TA; G+TR<TA; G+TR=TA; 12) Y=C+I+G+B; 13) C+S=YD=Y-TA+TR-P+L; 14) C+I+G+B=Y=C+S+TA-TR+P-L; 15) S-I=G+TR-TA+B+L-P; 16) Y=C+I+G+B+Ex-Im; 17) Y=C+I+G+B+NX; 18) C+I+G+B+Ex=C+S+TA-TR+P-L-Im; 19) S-J=(G+TR-TA)+(B+L-P)+NX; 20) C+I+G+B+NX=Y=YD+TA-TR-P+L=C+S+TA-TR+P-L
Wyjaśnienia oznaczeń: Y- dochód narodowy wytworzony, YD – dochód do dyspozycji, C – konsumpcja, S – oszczędność, I – inwestycje, L – kredyty (udzielone pożyczki), G – rząd, GS – wydatki rządowe, B – bank, TA – podatki, P – płatności, TR – transfery rządowe, NX – saldo handlowe (różnica między eksportem a importem, Im- import, Ex – eksport.
W podziale dochodu narodowego uczestniczą: przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe, rząd, banki, przedsiębiorstwo handlu zagranicznego. Efektem procesu gospodarowania jest określona wielkość dochodu narodowego która stanowi podaż. Dobra i usługi wchodzące w skład podaży służą zaspokojeniu popytu który obejmuje: wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych – konsumpcja, wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw – inwestycje, wydatki na dobra i usługi dokonywane przez instytucje państwa zarówno w szczeblach centralnego jak i lokalnego, rządowe i samorządowe – rząd, zakupy dóbr i usług przez banki, zakupy dóbr i usług przez podmioty zagraniczne – eksport. Zakładamy iż gospodarka ma uproszczony charakter i obejmuje jedynie gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. W warunkach tych mamy do czynienia z występowaniem dwóch czynników popytu: konsumpcji i inwestycji. Na wielkość konsumpcji w formule 1 składają się dobra i usługi zużyte w gospodarstwach domowych nabyte od innych podmiotów gospodarczych. Inwestycje to obok wydatków na zakup dóbr i usług przeznaczonych na cele inwestycyjne, także wartość tych dóbr, których przedsiębiorstwa nie zdołały i sprzedać i które stanowią część zapasów. Konsumpcja i inwestycje w formule 1 dotyczą fizycznego wykorzystania dóbr i usług stanowiących składniki podaży. Nie są zatem objęte pojęciem inwestycji zakupy papierów wartościowych np. akcje, obligacje. Zaliczanie poszczególnych wydatków do konsumpcji lub inwestycji wynika z tego kto dokonuje zakupu. W gospodarce w której występują przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe całość wytworzonego dochodu narodowego pozostaje do dyspozycji z podmiotem. Mogą one wykorzystać go na cele konsumpcyjne lub zaoszczędzić. Wskazuje na to formuła 2. Porównując formułę 1 i 2 otrzymujemy formułę 3. Lewa strona formuły 3 prezentuje składniki popytu w gospodarce składającej się z przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Strona prawa wyraża alokację uzyskanych dochodów. Formuła 3 pozwala także na przedstawienie kolejnej zależności sprowadzającej się do stwierdzenia, że w gospodarce zamkniętej bez wydatków rządowych i bez instytucji bankowych inwestycje równe są oszczędnościom. Wskazuje na to formuła 4. Wprowadzamy do analizy kolejny składnik popytu – rząd. Chodzi tu o zakup dóbr i usług przez instytucje państwa różnego szczebla. Zakupy te ukierunkowane są głównie na dokonywanie inwestycji infrastrukturalnych, na obronę narodową, ochronę porządku publicznego, ochronę środowiska naturalnego. Włączenie do analizy rządu powoduje, iż formuła 1 zostaje zmodyfikowana i przybiera postać formuły 5 (zakupy rządowe). Aby móc dokonywać zakupów rząd musi posiadać dochody. W tym celu nakładane są na inne podmioty podatki, które zmniejszają dochody będące w dyspozycji gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Zakupy rządowe nie wyczerpują pojęcia wydatków rządowych, gdyż te ostatnie obok zakupów rządowych obejmują również transfery. Wskazuje na to formuła 6. Transfery to kwoty przeznaczone z budżetu państwa na płace urzędników państwowych, środki służące w wspomaganiu niektórych przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych (zasiłki dla bezrobotnych). O ile podatki zmniejszają dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw to transfery dochody te zwiększają, ilustruje to formuła 7. Dochód dyspozycyjny stanowi sumę tego co przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję i oszczędności. Wskazuje na to formuła 8, po której przekształceniu otrzymujemy formułę 9. Porównując formułę 5 i 9 otrzymujemy formułę 10. Lewa strona formuły 10 przedstawia składniki popytu w gospodarce składającej się z gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz rządu. Strona prawa wyraża rozdział dochodów pomiędzy różne cele. Wykorzystując formułę 10 możemy zapisać formułę 11, która jest istotna. Po jej lewej stronie mamy różnicę pomiędzy oszczędnościami a inwestycjami gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, natomiast to co znajduje się po stronie prawej stanowi wyraz deficytu budżetowego, nadwyżki budżetowej, bądź równowagi budżetowej. Szczególnie na uwagę zasługuje deficyt budżetowy, czyli gdy wartość zakupów rządowych, transferów jest większa od dochodów uzyskiwanych z podatków. Jeżeli założymy że nadwyżki wydatków nad dochodami budżet nie może pokrywać zwiększona emisją pieniądza to trzeba pożyczyć pieniądze od przedsiębiorstw od przedsiębiorstw lub gospodarstw domowych poprzez sprzedaż obligacji skarbowych. W konsekwencji oszczędności zostają udostępnione rządowi w celu pokrycia jego wydatków. Im większy deficyt budżetowy tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje. Włączamy kolejny składnik popytu – banki. Oznacza to zmodyfikowanie formuły 5, która przybiera postać formuły 12. Banki nie tylko dokonują zakupów dóbr i usług ale także dokonują transferu środków finansowych na rzecz innych podmiotów głównie w postaci kredytów oraz otrzymują wpłaty z tytułu zobowiązań tych podmiotów wobec banków. Oznaczając transfery możemy zapisać formułę 13 a następnie formułę 14. Podobnie jak w formule 10, strona lewa formuły 14 zawiera różne składniki popytu a strona prawa wyraża rozdział dochodów pomiędzy poszczególne cele. Przekształcając formułę 14 otrzymujemy formułę 15. Formuła 15 informuje o związkach między możliwościami przeznaczenia oszczędności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na inwestycje a sytuację budżetu oraz systemu bankowego. Im większy deficyt, im większe potrzeby kredytowe w stosunku do zobowiązań innych podmiotów wobec banków tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje, przy założeniu że nie jest możliwe zwiększanie emisji pieniądza w celu wyrównywania deficytu czy też udzielonych kredytów. Dotychczas gospodarkę traktowaliśmy jako zamkniętą, bez importu i eksportu, co oznaczało, że dochód wytwarzany przez podmioty jest równy dochodowi który zostaje, podzielony pomiędzy podmiotami. Obecnie do analizy włączamy ostatni składnik popytu czyli zakupy dóbr i usług dokonywane przez podmioty zagraniczne. Eksportowi towarzyszy import czyli zakupy dóbr i usług od podmiotów zagranicznych. Dlatego w analizie podziału dochodu narodowego uwzględniać należy eksport oraz różnice między eksportem a importem określany mianem saldo handlowe albo eksportem netto. Nadwyżka eksportu nad importem oznacza zmniejszenie dochodu podzielonego pomiędzy podmioty krajowe w stosunku do dochodu przez nie wytwarzanego. Sytuacja odwrotna oznacza, że podmioty krajowe zużywają więcej dóbr i usług niż same wytwarzają. Uwzględnienie handlu zagranicznego powoduje iż formuła 12 przyjmuje postać formuły 16 a potem formuły 17. Na ich podstawie sformułować można formułę 18. Lewa strona formuły 18 zawiera wszystkie składniki popytu a strona prawa sumuje różne elementy wykorzystania dochodu. Przekształcając formułę 18 otrzymujemy formułę 19. Strona lewa formuły 19 zawiera różnicę między oszczędnościami a inwestycjami. Po stronie prawej sytuacja w zakresie budżetu przedstawia sytuację systemu bankowego a wielkość NX odzwierciedla sytuację w zakresie handlu zagranicznego. Im większy deficyt budżetowy, im większa nadwyżka kredytów nad dochodami wynikającymi z zobowiązań innych podmiotów wobec banków oraz im większa nadwyżka importu nad eksportem tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycję. Nadwyżka importu na eksportem oznacza iż część oszczędności zostaje przeznaczona na sfinansowanie różnicy między wartością dóbr i usług kupowanych za granicą a wartość dóbr i usług sprzedawanych zagranicznym podmiotom gospodarczym. Podsumowując analizę podziału dochodu narodowego prowadzona z punktu widzenia składników popytu oraz rozdziału dochodów podmiotów gospodarczych można zapisać formułę 20. Lewa strona formuły 20 wyraża popyt równy wielkości podaży i równy dochodowi narodowemu. Dochód narodowy równa się z kolei dochodowi dyspozycyjnemu powiększonemu o podatki i zobowiązania wobec banków a pomniejszony o transfery z budżetu państwa i kredyty bankowe.
Dochód narodowy jest nie w pełni adekwatnym miernikiem poziomu życia mieszkańców danego kraju. Wynika to z kilku powodów: różne są metody jego liczenia obok poznanej metody SNA występować również może metoda MPS; metoda ta polega na tym, że w rachunku dochodu narodowego uwzględnia się jedynie efekty pracy produkcji, nieuwzględnienie dochodów „szarej strefy”, samoobsługa (np. własna marchewka z ogródka), niewłaściwie ustalony kurs walutowy, właściwy proces rozdziału dochodu, oraz
Model jednoczynnikowy – zakłada się że jedynym wartościowo twórczym czynnikiem wzrostu dochodu narodowego jest praca żywa. Występuje zatem funkcyjna zależność pomiędzy dochodem a zatrudnieniem Y=f(Z) dochód narodowy (Y)= zatrudnienie (Z) * wydajność pracy (W). Dynamika dochodu narodowego ΔY/Y = ΔZ/Z + ΔW/W + ΔZ*ΔW/Z*W
Model ten ma dość ograniczoną wartość poznawczą, gdyż dotyczy jedynie zatrudnienia i wydajności pracy. Model obrazujący tempo wzrostu zatrudnienia i wydajność pracy na tempo wzrostu dochodu narodowego na jednego mieszkańca. W tym celu przyjmujemy, iż L jest to liczba mieszkańców kraju Y/L=d – dochód narodowy na jednego mieszkańca. Δd/d = ΔW/W + ΔZ/Z - h (lambda) - tempo przyrostu narodowego ludności h = ΔL/L Δd/d = a + b - h aÛ ΔW/W; bÛ ΔZ/Z
Na podstawie tej formuły łatwo dojść do wniosku, że decydującym czynnikiem wzrostu dochodu narodowego na jednego mieszkańca jest wysokość tempa wzrostu wydajności pracy ...
stary_hipis